Γενιές οργής και εξέγερσης

του ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΕΡΒΑ

Ακριβώς ένα χρόνο πριν, όταν, με αφορμή τη δολοφονία του 15χρονου μαθητή Αλέξη Γρηγορόπουλου στα Εξάρχεια από αστυνομικούς, ξεσπούσε σε ολόκληρη τη χώρα ένα πρωτόγνωρο κύμα μαζικής βίας και πολιτικής ανυπακοής, ουδείς ήταν σε θέση να προβλέψει τη δραματική εξέλιξη των γεγονότων.

Μπροστά στην ανεξέλεγκτη χιονοστιβάδα, πολλοί επιχείρησαν τότε να αλλοιώσουν την πραγματικότητα. Αλλοι βιάστηκαν να υποτιμήσουν την κοινωνική διάσταση των γεγονότων και άλλοι έσπευσαν να υπερτιμήσουν τις ιδιαίτερα καταστροφικές εκδηλώσεις της έμπρακτης και ανέλεγκτης αγανάκτησης που προσδιορίζουν συνήθως παρόμοιες κοινωνικές εκρήξεις.

Εκπρόσωποι της κατεστημένης πολιτικής τάξης, διανοούμενοι στενά συνδεδεμένοι με τα συμφέροντα του κράτους, τηλεσχολιαστές - στυλοβάτες του σημερινού συστήματος εξουσίας, ακόμη και συντηρητικοί εκφραστές «αριστερών» απόψεων, αρνήθηκαν πεισματικά να παραλάβουν τα ηχηρά μηνύματα της νέας γενιάς. Εστίασαν αποκλειστικά στις καταστροφές, είδαν μόνο «κουκουλοφόρους», διέγραψαν τα κοινωνικοπολιτικά αίτια της εξέγερσης, υπερασπίστηκαν σθεναρά τη «νομιμότητα», έκλεισαν τα μάτια στις πολιτικές που απονομιμοποιούν την ίδια τη λειτουργία των αστικών θεσμών. Με δυο λόγια έκαναν τα πάντα για να μη διασαλευθεί η σημερινή «τάξη πραγμάτων», η οποία με την υποκρισία και την ανεπάρκειά της δημιουργεί, συντηρεί και αναπαράγει το προβληματικό και αδιέξοδο πολιτικό - κοινωνικό σύστημα. Και όμως, όταν οι περιπτώσεις βίαιων επεισοδίων και κοινωνικών αναταραχών συμβαίνουν στο εξωτερικό, είναι οι ίδιοι αυτοί που σπεύδουν πρώτοι να προσεγγίσουν το θέμα με κοινωνικά και πολιτικά κριτήρια.

Τελικά, τι συνέβη πέρσι τον Δεκέμβρη; Είχε η εξέγερση των νέων κοινωνικό υπόβαθρο και συλλογικό υποκείμενο; Διατύπωσε πολιτικά προτάγματα και ποια; Αλλαξαν και πόσο, οι συνθήκες των εξεγέρσεων στη μετανεοτερική εποχή;

Ο τρόπος έκφρασης και δράσης του κινήματος ανυπακοής του περασμένου Δεκέμβρη ήταν πράγματι αδιαμεσολάβητος σε σχέση με τα γνωστά ώς τώρα πρότυπα πολιτικής συγκρότησης της νεοτερικότητας. Ο ζωντανός λόγος και η αυθόρμητη πράξη των νέων αποτέλεσαν και εξέφρασαν ένα νέο, ιδιόμορφο πλήθος αυτόνομων υποκειμένων με κοινούς προβληματισμούς και αγωνίες.

Το αποδεικνύει αυτό η πυκνή ροή γεγονότων και εκδηλώσεων διαμαρτυρίας και τις 15 μέρες που διήρκεσε συνολικά η κατάσταση έκτακτης ανάγκης που συγκλόνισε την Ελλάδα. Το αποκαλύπτει ο ιδιαίτερος λόγος των εξεγερμένων, τα συνθήματα του Δεκέμβρη. Το επισημαίνουν οι νομικοί και κοινωνιολόγοι που αναστοχάζονται το νόημα και τα περσινά γεγονότα.

Ηταν η έκρηξη των αποκλεισμένων της κοινωνίας, ανθρώπων χωρίς συγκεκριμένη κοινωνική ταυτότητα, που όρθωσαν το ανάστημά τους, απέρριψαν τη βαναυσότητα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και προσπάθησαν να αποκτήσουν πολιτική θέαση, λέει ο Κ. Δουζίνας, καθηγητής Νομικής στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Για σύγκρουση της ανοικτής βίας των διαδηλωτών με τη συγκροτημένη συστημική βία του καθεστώτος σε όλες τις εκφάνσεις της ιδιωτικής και κοινωνικής ζωής, μιλά ο καθηγητής Κοινωνιολογίας Σ. Χτούρης. Ως «γεγονός» της Μεταπολίτευσης που προσφέρεται για μεγάλες αφηγήσεις, το χαρακτηρίζει ο Δημ. Χριστόπουλος, επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ενώ ο Κωστής Παπαϊωάννου, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, μιλά για αντιφατικό Δεκέμβρη, όπου η απουσία συλλογικού υποκειμένου και προτάγματος απελευθέρωσε αδρανείς δυνάμεις της κοινωνίας.

«Από το γαλλικό "η φαντασία στην εξουσία", φτάσαμε στο ελληνικό "η ανυπακοή είναι αρετή". Πρόκειται για συνθήματα που λειτουργούν ως συνδετικοί κρίκοι μεταξύ των εξεγερμένων νέων άλλων χωρών ακόμη και εποχών, επικαιροποιώντας τη διαχρονικότητα των κινημάτων και την παγκοσμιοποίηση των αιτημάτων», αναφέρουν σε έρευνά τους για τα συνθήματα του Δεκέμβρη, που ακούστηκε σε πρόσφατο συνέδριο της Εταιρείας Κοινωνιολογικών Ερευνών, οι Ηρώ Κατσούλα, Χρήστος Ζάγκας, Αργ. Κυρίδης και Ευαγγελία Καλεράντε.

«Το αντιπολεμικό αμερικανικό κίνημα του '60, ο γαλλικός Μάης του '68, οι διαδηλώσεις έναντια στην παγκοσμιοποίηση και τις συνόδους των G8 και ο δικός μας Δεκέμβρης του Αλέξη, δημιούργησαν τις πολιτικές προϋποθέσεις αμφισβήτησης της οργανωτικής δομής των θεσμών, του πολιτικού παραδείγματος», επισημαίνουν χαρακτηριστικά.

«Οι νέοι συμμετείχαν ενεργά στη διαμόρφωση των πραγμάτων, αλλά με τους δικούς τους όρους, οι οποίοι πηγάζουν από την ιδιαίτερη ζωντανή κοινωνική εμπειρία τους ως παιδιών, ως μαθητών», αναφέρει μεταξύ άλλων, στη δική του προσέγγιση στο ίδιο συνέδριο, ο Ι. Πεχτελίδης.

Στο πλαίσιο της κοινωνικο-πολιτικής διαμάχης που ακολούθησε τη δολοφονία, αναπτύχθηκε ένας ορισμένος λόγος των νέων, που αφ' ενός είχε στόχο την υπεράσπιση του νεκρού από τη δεύτερη, πολιτική αυτή τη φορά, δολοφονία του από τον ηγεμονικό λόγο και άρα ήταν ένας αντί-λογος, ενώ αφ' ετέρου ήταν και ένας λόγος που έβαλε συγκεκριμένα και αφηρημένα αιτήματα εκδημοκρατισμού του κράτους και της κοινωνίας με όρους εδώ και τώρα και όχι μιας μελλοντικής ουτοπίας, αναφέρει στην περίληψη της μελέτης του. Παραδέχεται ωστόσο ότι οι εμπειρίες των νέων που συνιστούν και το «μυστικό» τους δεν μπορούν να αναχθούν σε προκαθορισμένους ορισμούς περί δημοκρατίας και πολιτικής συμμετοχής.

Τα συνθήματα

Συγκροτούν το αδιαμεσολάβητο νόημα της εξέγερσης του Δεκέμβρη. Τα συνθήματα που φώναξαν οι νέοι και οι μαθητές διαδηλώνοντας στους δρόμους, τα συνθήματα που γράφτηκαν σε τοίχους κτιρίων και ΑΕΙ συμπυκνώνουν τις αγωνίες, τα προβλήματα, τα αδιέξοδα της νεολαίας.

Είναι η απάντηση των «προγραμμένων» της κοινωνίας στο σημερινό, κυρίαρχο αλλά αποτυχημένο και απαξιωμένο σύστημα πολιτικής ηθικής. Προτάσσοντας συχνά το χιούμορ, αποτελούν τον κώδικα επικοινωνίας της νέας γενιάς που ασφυκτιά και αντιστέκεται στην απροκάλυπτη βία της εξουσίας.
Συγκεντρώσαμε τα πιο σημαντικά από αυτά, και τα παραθέτουμε σ' ένα μικρό ιστορικό φλας-μπακ.
Συνθήματα μαθητών-διαδηλωτών:
*Η δημοκρατία σας βρωμάει δακρυγόνο
*Στις τράπεζες λεφτά, στη νεολαία σφαίρες, ήρθε η ώρα για τις δικές μας μέρες
*Το όπλο του μπάτσου είναι μαγικό, ρίχνει στον αέρα και βρίσκει στο ψαχνό
*Εμείς θα πούμε την τελευταία λέξη, αυτή η νύχτα είναι του Αλέξη
*Με σφαίρες και βία δεν γίνεται παιδεία
*Μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι
*Μπάτσοι, γουρούνια, δενδροκόμοι (όταν τα ΜΑΤ φύλαγαν το Χριστουγεννιάτικο δένδρο στο Σύνταγμα).
*Φοράτε μπλε στολές και άσπρα καπελάκια, εσείς δεν είστε μπάτσοι, είστε τα στρουμφάκια
*Τα υπουργεία λένε τους μαθητές αλήτες, αλήτες είναι τα ΜΑΤ κι οι ασφαλίτες
*Κάθε μια ώρα θα κάνουμε πορεία, οι μπάτσοι θα πεθάνουνε απ' την ορθοστασία
Αλλα συνθήματα:
*Ο καναπές σου, η συμμετοχή σου
*Θα κάνουμε πορεία ως τη Δευτέρα Παρουσία, δεν θα μείνει τράπεζα ούτε για ληστεία...
*Πορεία θα κάνουμε μέχρι τη Λαμία, σιγά μην πληρωθείτε για την υπερωρία
*Οταν οι μπάτσοι σκοτώσουν τα παιδιά σας τότε θα βγείτε κι εσείς απ' τα κλουβιά σας
*Αλλοι κρύβονται πίσω από κουκούλες και άλλοι πίσω από οφ σορ εταιρείες
*Εμπρός λαέ στο δρόμο των αγώνων, ΚΑΤΩ η κυβέρνηση των δολοφόνων
*Σταματήστε να κοιτάτε και βγείτε στους δρόμους (από την κατάληψη στην ΕΡΤ)
*Και οι πέτρες εξοστρακίζονται
*Αφήστε τα ποτά και βγείτε στα στενά (από πορεία σε Γκάζι-Ψυρρή)
*Παίζετε με τους φόβους μας και το μέλλον μας. Αν ξεπεράσουμε τους φόβους μας δεν έχουμε όρια
*Πόλη που καίγεται, λουλούδι που ανθίζει
*Από την ατομική επανάκτηση και τη συλλογική απαλλοτρίωση στη γενικευμένη λεηλασία
*Σε κάθε γωνιά υπάρχει αστυνομία, η χούντα δεν σταμάτησε το '73
*Θέλουμε να μάθουμε, θέλουμε να ζήσουμε, θέλουμε να μπορούμε να ονειρευόμαστε
*Merry ChristMAT
*Merry crisis and a happy new Fear
*Τα Χριστούγεννα αναβάλλονται, έχουμε εξέγερση
*Στάχτη και Burberry (στο ομώνυμο κατάστημα)
*Αθώος, μάγκας και πιτσιρικάς, θα μπορούσε να είναι ένας από μας
*Τα πλούτη τους είναι το αίμα μας
*Αλέξη μη φοβάσαι, είμαστε μαζί σου, αυτό το κωλοκράτος θα πέσει προς τιμή σου
*Με μια συγνώμη δεν σταματούν οι φόνοι
*Στο δρόμο, στο δρόμο, θα σπάσουμε τον τρόμο
*Ρεβεγιόν στα οδοφράγματα
*Το θέατρό σας αρνούμαστε να παίξουμε, φτου ξελεφτερία (σπουδαστές δραματικών σχολών)
*Απενεργοποιήστε τα κινητά σας, ενεργοποιήστε τη συνείδησή σας (από παρέμβαση-κατάληψη του Εθνικού Θεάτρου)
*Δεν παζαρεύουμε μια μίζερη ζωή, τίποτα λιγότερο από τα πάντα
*Κουμής-Κανελλοπούλου μας οδηγούν και αυτοί στους δρόμους θα δικαιωθούν
Συνθήματα γραμμένα σε τοίχους του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης:
*Εσείς μιλάτε για κέρδη και ζημιές, εμείς για ανθρώπινες ζωές
*Μισό δισ. οι ζημιές; Σιγά, 28 δώσανε στις τράπεζες αλλά κανείς δεν τους είπε αλήτες
*Σπέρνεις καταπίεση, θερίζεις φωτιά
*Πάνω στην εθνική ενότητα χτίζεται η κοινωνική εκμετάλλευση
*Μη βλέπετε ειδήσεις, η αλήθεια βρίσκεται στους δρόμους
*Το κράτος παρακράτησε
*Εδώ πατάς, εκεί ματάς
*Προπαγάνδα είναι να βαφτίζεις τους εξεγερμένους «αλήτες κουκουλοφόρους» και τους χρυσαυγίτες «αγανακτισμένους πολίτες»
*Δημόσια δωρεάν χημεία
*Τα οδοφράγματα κλείνουν δρόμους αλλά ανοίγουν περάσματα
*Η εξέγερση ή θα είναι γιορτή ή τίποτα

Οι 15 μέρες που συγκλόνισαν την Ελλάδα

Ποτέ άλλοτε, δεν συνέβησαν τόσα πολλά και σημαντικά μέσα σε τόσο λίγες μέρες. Ηταν μια συμπύκνωση του ιστορικού χρόνου που έφερε την Ελλάδα στο προσκήνιο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος.

Αλλαξε τις μορφές έκφρασης των κινημάτων αλληλεγγύης, έθεσε μια σειρά από αναπάντητα ερωτήματα για την έννοια της πολιτικής, εξόργισε, θύμωσε, δυνάμωσε, αυτονόμησε χιλιάδες νέους ανθρώπους. Η εγκληματική ενέργεια του αστυνομικού, μόνιμη παρενέργεια της γενικευμένης ατιμωρησίας των οργάνων καταστολής, ήταν μόνον η αφορμή.
Σάββατο 6 Δεκέμβρη 2008:
*Ηταν λίγο μετά τις 9 το βράδυ του Σαββάτου, όταν ο αστυνομικός Ε. Κορκονέας, έπειτα από κάποιο διαπληκτισμό, επέστρεψε πεζός, πυροβόλησε και σκότωσε τον 15χρονο μαθητή Αλ. Γρηγορόπουλο, στα Εξάρχεια. Ηταν η αρχή μιας γενικευμένης νεολαιίστικης έκρηξης που σημάδεψε για πάντα την ελληνική κοινωνία. Το ίδιο βράδυ ξεσπούν σποραδικά, στο κέντρο της πόλης, βίαιες αντιδράσεις.
* Ο υπουργός Εσωτερικών Πρ. Παυλόπουλος, που αντιλαμβάνεται τι είχε συμβεί, επιχειρεί να παρέμβει πυροσβεστικά. Καταδικάζει το γεγονός και τονίζει ότι θα τιμωρηθούν παρδειγματικά οι ένοχοι. Λίγο αργότερα, υποβάλλει (μαζί με τον υφυπουργό Π. Χηνοφώτη) την παραίτησή του που δεν γίνεται δεκτή. Η κυβέρνηση και η ΕΛ.ΑΣ. δείχνουν να τα έχουν χαμένα.
Κυριακή 7 Δεκέμβρη:
* Μετά το αρχικό μούδιασμα από την έκταση του εγκλήματος και της παράνομης αστυνομικής βίας, οργανώνεται το πρώτο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας προς τη ΓΑΔΑ. Παίρνουν μέρος χιλιάδες πολίτες της πρωτεύουσας. Καθ' οδόν, στη λεωφόρο Αλεξάνδρας και στα στενά γίνονται πρωτοφανή επεισόδια. Βόμβες μολότοφ σε αυτοκίνητα και καταστήματα, βίαιη επέμβαση των ΜΑΤ, άπειρα δακρυγόνα και χημικά μετατρέπουν το κέντρο της Αθήνας σε «Νταχάου». Αρχίζουν οι συλλήψεις. Ενα τριώροφο κατάστημα στην Ερμού καίγεται ολοσχερώς.
* Ο πρόεδρος της Εθνικής Συνομοσπονδίας Εμπορίου, Δ. Αρμενάκης, δηλώνει ότι καμία υλική ζημιά δεν μπορεί να συγκριθεί με την απώλεια της ζωής ενός νέου ανθρώπου και ζητεί νηφαλιότητα.
* Το Διαδίκτυο παίρνει φωτιά από μηνύματα αλληλεγγύης και συμπαράστασης. Οι μαθητές αρχίζουν να συντονίζουν τις κινήσεις με SMS.
* Επεισόδια και βίαιες διαδηλώσεις σημειώνονται επίσης σε Θεσσαλονίκη (όπου καταγγέλλεται η χρήση πλαστικών σφαιρών), Ηράκλειο, Χανιά, Ιωάννινα, Μυτιλήνη και Πάτρα.
* Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρ. Παπούλιας, σε συλλυπητήριο τηλεγράφημα προς την οικογένεια του νεαρού μαθητή, μιλά για «τραύμα στη λειτουργία του κράτους δικαίου».
Δευτέρα 8 Δεκέμβρη:
* Από το πρωί ξεσπούν οι μαθητές σε όλα τα Γυμνάσια και Λύκεια της χώρας. Ενα απέραντο ποτάμι νεολαιίστικης οργής κατακλύζει την Ελλάδα και περικυκλώνει τα αστυνομικά τμήματα σε κάθε γωνιά της επικράτειας. Δεκάδες χιλιάδες αγανακτισμένοι μαθητές αφήνουν τα σχολεία και διαδηλώνουν στους δρόμους. Ολα τα αστυνομικά τμήματα δέχονται επιθέσεις με νεράντζια, αβγά, μπογιές και πέτρες, περιπολικά αναποδογυρίζονται, μαθητές καταλαμβάνουν και αποκλείουν κεντρικούς δρόμους πόλεων. Τράπεζες και δημόσια κτίρια δέχονται επιθέσεις σε διάφορες πόλεις. Τα συνθήματα που δονούν την ατμόσφαιρα: Μπάτσοι γουρούνια δολοφόνοι, Αυτές οι μέρες είναι του Αλέξη, Στις τράπεζες λεφτά στη νεολαία σφαίρες, αυτές είναι οι δικές μας μέρες.
* Το απόγευμα γίνεται το κεντρικό συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στην Αθήνα. Η συμμετοχή του κόσμου μεγάλη, όπως και η οδύνη, η οργή. Τεράστιες είναι όμως και οι καταστροφές. Διαδηλωτές σπάνε τις βιτρίνες όλων σχεδόν των τραπεζών και των εμπορικών καταστημάτων κατά μήκος των οδών Πανεπιστημίου, Σταδίου, Ακαδημίας και στο Σύνταγμα. Ιδια εικόνα και στη Θεσσαλονίκη. Ακολουθούν λεηλασίες των καταστημάτων.
*Στη διασταύρωση των οδών Ακαδημίας και Σίνα, ένα κτίριο με καταστήματα αρπάζει φωτιά, το ίδιο και σε 6ώροφο κτίριο στη λεωφόρο Συγγρού. Νομική, ΑΣΟΕΕ και Πολυτεχνείο τελούν υπό κατάληψη και περικυκλώνονται από αστυνομικές δυνάμεις.
* Δεκάδες μολότοφ και πέτρες ρίχνονται κατά των αστυνομικών, που απαντούν με πετροπόλεμο και ρίψη χημικών. Γενική ασφυξία. Γίνονται πάνω από 120 προσαγωγές και 70 συλλήψεις ώς τα μεσάνυχτα. Η τηλεοπτική αναμετάδοση των γεγονότων εστιάζει στις καταστροφές των περιουσιών και καυτηριάζει την παντελή απουσία του κράτους. Ολοι χαρακτηρίζουν τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή απόντα και ανεπαρκή. Η κυβέρνηση διαμηνύει ότι πάνω απ' όλα δεν πρέπει να κινδυνεύσει ανθρώπινη ζωή. Ο ξένος Τύπος μιλά για χάος και πρωτοφανείς ταραχές τις οποίες συνδέει ευθέως με την οικονομική και κοινωνική ανασφάλεια των νέων.
Τρίτη 9 Δεκέμβρη:
* Γίνεται η κηδεία του Αλέξη στο Παλαιό Φάληρο παρουσία χιλιάδων πολιτών. Νέα επεισόδια ξεσπούν στους γύρω χώρους. Ενοπλοι, αμετανόητοι, ζητάδες πυροβολούν στον αέρα για εκφοβισμό, εν μέσω κόσμου, ρίχνοντας νέο λάδι στη φωτιά. Δημοσιεύονται φωτογραφίες με αστυνομικό να έχει βγάλει το πιστόλι του και να σημαδεύει διαδηλωτές στην πορεία της Κυριακής.
* Νέα διαδήλωση μαθητών στην Ομόνοια με αίτημα τον αφοπλισμό της Αστυνομίας, να φύγει η κυβέρνηση. Πορεία καθηγητών και φοιτητών έξω από τη Βουλή. Τα ΜΑΤ επιτίθενται και χτυπούν διαδηλωτές.
* Σοβαρά επεισόδια και στην Πάτρα με καταστροφές τραπεζών και καταστημάτων. Στην Αθήνα, ο απολογισμός βαρύς. Πάνω από 500 καταστήματα υπέστησαν ζημιές. Οι έμποροι ζητούν βοήθεια και προστασία. Η κυβέρνηση παρακολυθεί αμήχανη τις εξελίξεις. Ο πρωθυπουργός συναντάται με τους πολιτικούς αρχηγούς και ζητεί βοήθεια. Του αντιτείνουν εκλογές. Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ συμμετέχει σε ειρηνική διαμαρτυρία στο Περιστέρι.
Τετάρτη 10 Δεκέμβρη:
*Σε καταλήψεις, νέα συλλαλητήρια και αποκλεισμούς δρόμων προχωρούν φοιτητές και μαθητές. Εικοσιτετράωρη απεργία της ΓΣΕΕ και της ΑΔΕΔΥ με ειρηνική συγκέντρωση στο Σύνταγμα. Το ΠΑΜΕ προτίμησε την Ομόνοια.
* Προκλητικός και αμετανόητος εμφανίζεται στον ανακριτή για να αποληγθεί ο κατηγορούμενος Ε. Κορκονέας. Μιλά για «ανάρμοστη και αποκλίνουσα συμπεριφορά του θύματος» και ξεσηκώνει κατακραυγή. Προφυλακίζεται μαζί με τον Βασ. Σαραλιώτη και οδηγείται στις φυλακές Δομοκού. Οι αυτόπτες μάρτυρες καταθέτουν ότι τον είδαν να σημαδεύει και να πυροβολεί. Τυπική συγγνώμη ζήτησε στην προφορική του απολογία.
* Φίλοι του Αλέξη στέλνουν επιστολή: Μη μας ρίχνετε άλλα δακρυγόνα, κλαίμε και από μόνοι μας.
* Ο ξένος Τύπος μιλά για σκάνδαλα, διαφθορά και αποτυχημένη ελίτ που αηδίασαν τους νέους.
*Η ελληνική εξέγερση διεθνοποιείται. Σε όλο τον κόσμο πραγματοποιούνται εκδηλώσεις συμπαράστασης στους νέους και καταδίκης της αστυνομικής βίας.
* Το κόστος των ζημιών μόνο στην Αθήνα εκτιμάται από το ΕΒΕΑ στα 50 εκατ. ευρώ. Ζημιές υπέστησαν 374 μεσαία και μικρά καταστήματα, 40 μεγάλα, 16 τράπεζες, 3 θέατρα και κινηματογράφοι, 2 σουπερμάρκετ. Στη Θεσσαλονίκη 88 καταστήματα και 14 τράπεζες, στον Βόλο 14 τράπεζες και 2 καταστήματα, στο Ηράκλειο 20 τράπεζες, στη Λάρισα 36 τράπεζες, 3 δημόσια κτίρια και 3 καταστήματα.
*Στην Πάτρα αλλά και στη Λάρισα γίνεται λόγος για δράση παρακρατικών και ακροδεξιών στοιχείων, σε αγαστή συνεργασία με την Αστυνομία.
Πέμπτη 11 Δεκέμβρη:
*Νέες επιθέσεις μαθητών σε 25 αστυνομικά τμήματα της χώρας. Περισσότερα από 400 σχολεία παραμένουν κλειστά.
*Η κυβέρνηση δεν βλέπει κανένα κοινωνικό φαινόμενο ξεσηκωμού παρά μόνο βία.
* Ο ΣΥΡΙΖΑ αντεπιτίθεται στο ΚΚΕ, το οποίο τον συνδέει με τη δράση των κουκουλοφόρων. Επίθεση στον ΣΥΡΙΖΑ και από τον Γ. Καρατζαφέρη.
* Στον ξένο Τύπο εκφράζονται φόβοι για εξαγωγή της εξέγερσης στην Ευρώπη. Ο Σαρκοζί υποχωρεί μπροστά στο μαθητικό κίνημα καταλήψεων στη Γαλλία και ματαιώνει εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.
*Ηθική δολοφονία του 15χρονου χαρακτηρίζει ο ΔΣΑ την περιύβριση του νεκρού μαθητή.
*Νέα διαδήλωση στο κέντρο, με συνθήματα κατά του συνηγόρου του ειδικού φρουρού Αλ. Κούγια.
* Η Αλέκα Παπαρήγα επανέρχεται δριμύτερη, αποκαλώντας τον ΣΥΡΙΖΑ «ομπρέλα για γνωστούς προβοκάτορες». Εξαπολύει και πάλι επίθεση κατά των κουκολοφόρων τους οποίους, όπως είπε, «χαϊδεύει» ο ΣΥΡΙΖΑ.
Παρασκευή 12 Δεκέμβρη:
* Ο πρωθυπουργός απορρίπτει πρόωρες εκλογές και έκτακτα μέτρα κατά διαδηλωτών. Ο υπουργός Παιδείας Ευρ. Στυλιανίδης κατηγορεί τον ΣΥΡΙΖΑ ως ηθικό αυτουργό των μαθητικών κινητοποιήσεων. Επανεξετάζεται το καθεστώς οπλοφορίας των αστυνομικών με ετήσια εξέταση από ψυχίατρο.
* Για δικαιολογημένη οργή της νεολαίας μιλά ο Γ. Παπανδρέου, όταν κάποιοι λεηλατούν τον δημόσιο πλούτο ενώ την ίδια στιγμή δολοφονείται ένας 15χρονος.
*Τα ΜΑΤ επιτίθενται και χτυπούν 13χρονους μαθητές που διαδηλώνουν ειρηνικά στο Σύνταγμα. «Είναι μωρά ρε. Μην τα χτυπάτε», φώναζε ο κόσμος. Κόσμος συρρέει στο Σύνταγμα, ανάβει κεριά.
Σάββατο 13 Δεκέμβρη:
* Πάνω από 1.000 παιδιά παραμένουν μπροστά στον Αγνωστο Στρατιώτη από τις 12 το μεσημέρι ώς τα ξημερώματα τη Κυριακής, ανάβουν κεριά, φωνάζουν συνθήματα, κοιτάζουν στα μάτια και μοιράζουν λουλούδια στους άνδρες των ΜΑΤ, που παραμένουν ψυχροί και ανέκφραστοι. Συγκεντρώσεις γίνονται όλο το διήμερο και στη Θεσσαλονίκη.
*Το βράδυ, μία εβδομάδα μετά τη δολοφονία, αρκετός κόσμος συγκεντρώνεται στην Τζαβέλλα και Μεσολογγίου, εκεί όπου έπεσε νεκρός ο Αλέξης, και φωνάζει συνθήματα κατά της κρατικής βίας. Η ατμόσφαιρα είναι βαριά. Στους γύρω δρόμους, ΜΑΤ και αστυνομικοί με πολιτικά. Κάποιοι επιλέγουν πορεία στο Γκάζι. Η Αστυνομία προχωρά σε δεκάδες προληπτικές συλλήψεις.
Κυριακή 14 Δεκέμβρη:
*«Για νεολαία των αδιεξόδων στα οποία την οδήγησε ένα κράτος εχθρός των ελπίδων και των ονείρων της», μιλά στο Εθνικό Συμβούλιο του ΠΑΣΟΚ ο Γ. Παπανδρέου, δικαιολογώντας την εξέγερση. Κάνει αναφορά στο σύνθημα «Στις τράπεζες λεφτά, στη νεολαία σφαίρες, ήρθε η ώρα για τις δικές μας μέρες», λέγοντας: «Εχουν δίκιο. Ηρθε η ώρα γι' αυτούς. Ηρθε η ώρα για όλους μας, να αναλάβουμε την ευθύνη των αλλαγών στη χώρα. Είχα πει στον Καραμανλή ότι θα μας πάρουν με τις πέτρες, αλλά δεν με άκουσε», συμπλήρωσε με νόημα.
* «Επικοινωνιακό σχέδιο για να δυσφημηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ και η νεολαία», κατήγγειλε ο πρόεδρος του ΣΥΝ Αλ. Τσίπρας, που αποδοκίμασε τη βία μειοψηφικών ομάδων.
*Σε γκάλοπ της Public Issue για την «Καθημερινή», το 60% χαρακτηρίζει «κοινωνική εξέγερση» τα πρόσφατα γεγονότα. Το 72% των Γάλλων φοβάται εξεγέρσεις «ελληνικού τύπου» και στη χώρα τους.
* Ο ξένος Τύπος επιτίθεται στον Καραμαναλή για τον χειρισμό των γεγονότων. Οι «Times» αναφέρουν ότι η ΕΛ.ΑΣ. ξέμεινε από δακρυγόνα.
Δευτέρα 15 Δεκέμβρη:
* Παμμαθητική συγκέντρωση και καθιστική διαμαρτυρία έξω από τη ΓΑΔΑ. Τα ΜΑΤ συμπεριφέρονται προκλητικά. Επιτίθενται σε ανήλικους μαθητές, τους υβρίζουν, τους προπηλακίζουν και συλλαμβάνουν αρκετά παιδιά.
* Πορεία συμπαράστασης στους 25 συλληφθέντες της Λάρισας (οι περισσότεροι ανήλικοι), με επεισόδια και πετροπόλεμο. Οι διωκτικές αρχές και η Δικαιοσύνη τούς παρέπεμψαν για παραβίαση του τρομονόμου!
* Κατατίθεται το πόρισμα-κοροϊδία της Εξεταστικής για το Βατοπέδι. Η κυβερνώσα πλειοψηφία καταλογίζει απλώς πολιτικές ευθύνες στους υπουργούς της και τους απαλλάσσει από τις ποινικές.
* Η υπεράσπιση του ειδικού φρουρού αποκαλεί «δήθεν» τους αυτόπτες μάρτυρες και ζητεί την αποφυλάκισή του.
Τρίτη 16 Δεκέμβρη:
*Πάνω από 600 σχολεία κλειστά σε όλη τη χώρα. Πανεπιστήμια τελούν υπό κατάληψη, δρόμοι αποκλείονται.
* Νεαροί εισβάλλουν ειρηνικά στην ΕΡΤ και ανοίγουν πανό την ώρα του δελτίου ειδήσεων: «Σταματήστε να κοιτάτε, βγείτε όλοι στους δρόμους. Να αποφυλακιστούν οι συλληφθέντες».
*Εμπηστική επίθεση στο κτίριο των ΜΑΤ στην Καισαριανή, με έξι αστυνομικούς ελαφρά τραυματίες και ζημιές σε 10 οχήματα της ΕΛ.ΑΣ.
* Για πλευρική αλλοίωση της βολίδας του ειδικού φρουρού μιλούν οι ειδικοί, δείχνοντας εποστρακισμό της σφαίρας. Δύο αυτόπτες μάρτυρες μιλούν για ευθεία βολή του δράστη.
*Ποινές - χάδι στους δράστες της «ζαρντινιέρας», από το Τριμελές Εφετείο Θεσσαλονίκης, με ποινές από 15 έως 39 μήνες στους 8 κατηγορουμένους.
** «Υποτίμησα το θέμα του Βατοπεδίου, δεν είχα πλήρη εικόνα», λέει τώρα ο πρωθυπουργός.
Τετάρτη 17 Δεκέμβρη:
*Νέα συγκέντρωση μαθητών στα δικαστήρια της πρώην σχολής Ευελπίδων. Επιθέσεις στα ΜΑΤ με αλεύρι, αβγά και νεράντζια. «Τα Χριστούγεννα αναβάλλονται, έχουμε εξέγερση» ήταν το κεντρικό σύνθημα.
* Κατάληψη της ΓΣΕΕ από ομάδα «εξεγερμένων εργατών» με αίτημα την απελευθέρωση των συλληφθέντων.
* «Ανάρτηση πανό Αντίστασης» στην Ακρόπολη από φοιτητές.
* Συγκέντρωση φοιτητών της κατάληψης Καλών Τεχνών και πολιτών στην πλατεία Καπνικαρέας, με συμβολικό σπάσιμο τηλεοράσεων.
* Συνάντηση Αλαβάνου με μέλη 15μελών συμβουλίων από σχολεία της Αθήνας στη Βουλή. «Είναι η αίσθηση του αδιεξόδου παντού, που μας θυμώνει», λέει μια μαθήτρια.
*Εμπρηστική επίθεση σε κλούβα ΜΑΤ στη Μιχαλακοπούλου.
Πέμπτη 18 Δεκέμβρη:
* Νέος μυστηριώδης πυροβολισμός 16χρονου μαθητή από 80 μέτρα, στο Περιστέρι. Ο μαθητής τραυματίστηκε στο χέρι.
* Νέα σοβαρά επεισόδια στο κέντρο, γύρω από τη Νομική, μετά το πανεκπαιδευτικό συλλαλητήριο. Αστυνομικοί ξυλοκοπούν διαδηλωτές, ρίχνουν τόνους χημικά και συλλαμβάνουν όποιον βρουν μπροστά τους. Πόλεμος με μολότοφ, πέτρες, δακρυγόνα, χειροβομβίδες κρότου - λάμψης. Κάποιοι βάζουν φωτιά στο χριστουγεννιάτικο δέντρο.
*Το ΚΚΕ καταγγέλλει τη συνεχιζόμενη προβοκατόρικη δράση των κουκουλοφόρων και επισημαίνει ότι ορισμένα ΜΜΕ και αστικά έντυπα που προβάλλουν το νέο πολιτικό υποκείμενο των εξεγερμένων είναι υπόλογοι απέναντι στον λαό.
* Τεχνική αναπαράσταση του περιστατικού ζητεί η βαλλιστική έρευνα, που μιλά, όπως και ο ιατροδικαστής, για εποστρακισμό της σφαίρας.
Παρασκευή 19 Δεκέμβρη:
*Συγκεντρώσεις από μαθητές σε διάφορες περιοχές της Αθήνας και του Πειραιά.
* Καλλιτέχνες (Φ. Δεληβοριάς, Αλκ. Ιωαννίδης, Κων. Βήτα, Γ. Δημητριάδης, Διάφανα Κρίνα, Χρ. Θηβαίος, Λ. Μαχαιρίτσας, Δ. Πουλικάκος, Διον. Τσακνής, Μ. Φάμελλος κ.ά.) δίνουν στα Προπύλαια συναυλία αλληλεγγύης στην εξεγερμένη νεολαία.
* Πάνω από 2.500 μαθητές του Περιστερίου διαδηλώνουν για τη νέα σφαίρα. Σ' ένα από τα πανό γράφουν: Παίζετε με τους φόβους μας και το μέλλον μας. Αν ξεπεράσουμε τους φόβους μας δεν έχουμε όρια.
Σάββατο 20 Δεκέμβρη:
*Παιχνίδια με το άσυλο. Με αφορμή επεισόδια γύρω από το Πολυτεχνείο, οι αστυνομικές δυνάμεις ζητούσαν επίμονα άδεια άρσης του ασύλου. Οι πρυτανικές αρχές αρνούνται και το διαφυλάσσουν παρά τις πιέσεις.
* Φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών πετούν σάπια κρέατα, ευγενική χορηγία των εμπόρων της Βαρβακείου αγοράς, στο πλαστικό χριστουγεννιάτικο δέντρο του Συντάγματος. Τα ΜΑΤ που φυλάνε το δέντρο επιτίθενται με κλομπ, κλοτσιές και δακρυγόνα.
* Επιθέσεις με μολότοφ σε υπηρεσίες της ΕΛ.ΑΣ. και «Τειρεσία».

Τα μηνύματα, οι αποτιμήσεις και η ανυπακοή

«Η σύγκρουση δεν έχει εξαφανιστεί»

Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΔΟΥΖΙΝΑ*

Κατά τους τελευταίους δύο μήνες, ήμουν σε περιοδεία διαλέξεων στη Λατινική Αμερική. Οπου και αν μιλούσα, η ίδια ερώτηση γινόταν ξανά και ξανά: Τι ακριβώς συνέβη στην Αθήνα τον περασμένο Δεκέμβρη;

Παρά την εφησυχαστική απόρριψη της εξέγερσης από μερικά ΜΜΕ και πολιτικούς, τα Δεκεμβριανά απέκτησαν μοναδική σημασία ως πηγή έμπνευσης για τα κινήματα αντίστασης σε όλο τον κόσμο. Κολομβιανοί φοιτητές, διαμαρτυρόμενοι ενάντια σε περικοπές στα κρατικά πανεπιστήμια, κρατούσαν «πανό» που έγραφαν: «Θα κάνουμε την Μπογκοτά Αθήνα».
Λίγα γεγονότα στην πρόσφατη Ελληνική Ιστορία συζητήθηκαν περισσότερο. Πολλές, συχνά αντιφατικές αιτίες και ερμηνείες έχουν τεθεί, αλλά η κυρίαρχη αντίδραση των σχολιαστών είναι η αδυναμία κατανόησης, η δυσπιστία και η απόρριψη. Το επίμονο ερώτημα, «τι πραγματικά θέλουν τα παιδιά;», συχνά οδήγησε στο συμπέρασμα ότι τα γεγονότα δεν ήταν πολιτικά, επειδή δεν προβλήθηκε κανένα συγκεκριμένο αίτημα, που να επιτρέπει την ένταξή τους σε κάποιο τυποποιημένο αναλυτικό πλαίσιο. Ο,τι ένωσε τους διαδηλωτές, ήταν μια άρνηση, ένα «όχι άλλο», ένα «Φτάνει πια». Μια πεισματάρικη άρνηση χαρακτήρισε αυτή την εξέγερση. Αυτό ήταν που έκανε πολλούς να την απορρίψουν ως άσχετη στην καλύτερη περίπτωση ή ως βίαιο ξέσπασμα στη χειρότερη.
Και ακόμη αυτή η έλλειψη κατανόησης ήταν το αποτέλεσμα της περιορισμένης πολιτικής ανάλυσης. Για περίπου σαράντα χρόνια, η πολιτική αποτελούσε είτε την εφαρμογή της νεοφιλελεύθερης οικονομίας (αυτή η πλαστή «επιστήμη» που κατέρρευσε πέρσι) είτε εφαρμοσμένη ηθική. Το πολιτικό σύστημα αποδέχθηκε τη συνολική κοινωνική ισορροπία, στοχεύοντας σε περιθωριακή ανακατανομή των παροχών, σε ανταμοιβές και θέσεις που δεν αμφισβητούν την καθεστηκυία τάξη.
Η πολιτική φιλοσοφία ανακήρυξε ότι οι συγκρούσεις έχουν τελειώσει, είναι ξεπερασμένες και αδύνατες. Παρουσιάζει τη πολιτική ως μια «αγορά» ή μια συζήτηση σε δημαρχείο, όπου η ορθολογική συναίνεση για δημόσια αγαθά μπορεί να επιτευχθεί. Και δεδομένου ότι η ελεύθερη αγορά και τα ατομικά δικαιώματα δεν δημιουργούν την αίσθηση της ευθύνης των πολιτών, η άλλη προτεραιότητα του κράτους είναι να ενεργεί ως ο «φουσκωτός» της κοινωνίας. Οι ελευθερίες της αγοράς συμπληρώνονται με αυξημένη αστυνομική καταστολή, πανταχού παρούσες τεχνικές επιτήρησης και εκτεταμένα μέτρα ασφάλειας.
Αλλά η σύγκρουση δεν έχει εξαφανιστεί. Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός έχει αυξήσει την ανισότητα και την καταπίεση που τροφοδοτούν τη σύγκρουση, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να την καταστείλει ή να την κάνει αόρατη. Τον περασμένο Δεκέμβρη, η σύγκρουση ξέσπασε από την ένταση μεταξύ του δομημένου κοινωνικού σώματος με τους πολιτικούς αντιπροσώπους που εναλλάσσονται στην κυβέρνηση χωρίς μεγάλες διαφορές, από τη μία, και αυτών των ανθρώπων, των αιτιών και των δραστικών συμφερόντων, από την άλλη, που αποκλείονται από την πολιτική τάξη και δεν μπορούν να μορφοποιήσουν τις βασικές απαιτήσεις τους στη γλώσσα της πολιτικής.
Με αυτή την έννοια, η εξέγερση ήταν μια έκφραση ενός πολιτικού οργανισμού σε μηδενική βάση. Οι διαδηλωτές δεν είπαν «Θέλω αυτό ή εκείνο», αλλά απλώς «Εδώ είμαστε», «βρισκόμαστε απέναντι». Δεν διεκδικούμε αυτό ή εκείνο το δικαίωμα, αλλά το «δικαίωμα να έχουνε δικαιώματα». Ελεγαν «Εμείς ο κανένας, οι μαθητές, οι φοιτητές, οι άνεργοι, η γενιά των 600 ευρώ, είμαστε το παν. Εμείς οι απολιτικοί, οι σιωπηλοί, οι διαφορετικοί, είμαστε το αποκλειστικά "καθολικό", απέναντι σε εκείνους που μεταφράζουν τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους ως καθολικά». Αυτή η διαλεκτική έχει ακολουθήσει όλα τα ριζοσπαστικά γεγονότα στη νεωτερικότητα, από τις μεγάλες επαναστάσεις ώς την πάλη για πολιτικά δικαιώματα και τον φεμινισμό.
Οταν ο επικεφαλής της ΝΕΤ απέρριψε τους διαδηλωτές που σήκωσαν πανό κατά τη διάρκεια ζωντανής τηλεοπτικής μετάδοσης ειδήσεων, αποκαλώντας τους «ανοργάνωτο όχλο», «χωρίς κοινωνική ταυτότητα», ήταν πολύ κοντά στην αλήθεια. Οταν το αποκλεισμένο έγινε ορατό, ένα νέο πολιτικό υποκείμενο εγκαθίσταται καθ' υπέρβαση των ιεραρχικών και ορατών ομάδων. Σ' αυτό το σημείο, η γνήσια πολιτική ξέσπασε για λίγο.
Η πολιτική καινοτομία ήταν έκδηλη στη διαλεύκανση των γεγονότων. Η πολλαπλότητα των αιτιών, τα άτομα, οι στρατηγικές και οι δράσεις σήμαιναν ότι η εξέγερση πήρε ώθηση από μόνη της, βασιζόμενη σε όλο μεγαλύτερο βαθμό στην επίδραση της «χιονοστιβάδας» που κρατά ατακτοποίητη κάθε προσπάθεια ερμηνείας και ειρήνευσης. Το πριν και το μετά έγιναν δυσδιάκριτα. Οι αιτίες, οι επενέργειες και οι δράσεις συνυφάνθηκαν σ' έναν κόμπο που δεν μπορεί να λυθεί. Με τον ίδιο τρόπο που η έλευση της εξέγερσης δεν μπορούσε να προβλεφθεί, η πραγματοποίησή της δεν μπορούσε επίσης να ελεγχθεί.
Αυτό ήταν που μετακίνησε την εξέγερση κοντά σ' αυτό που ο φιλόσοφος Alain Badiou αποκαλεί «γεγονός». Ενα γεγονός είναι πολιτική πράξη που αναδύεται αναπάνατεχα από τα αποκλεισμένα μέρη μιας πολιτικής κατάστασης και δεν μπορεί να περιοριστεί στο άρθοισμα των παραγόντων που το έκαναν δυνατό. Τα Δεκεμβριανά διατάραξαν την κατεστημένη τάξη της ελληνικής πολιτικής επιτρέποντας σε αόρατους, ανώνυμους και ευάλωτους να γίνουν πολιτικοί πρωταγωνιστές. Δεν ήταν απλώς ένα θέμα διαμαρτυρίας -η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου ήταν ο καταλύτης για την κατασκευή μιας νέας πολιτικής υποκειμενικότητας- ούτε υπήρξε η συντονισμένη έκρηξη κοινωνικών κινημάτων. Αυτό κάνει δύσκολη την κατανόηση της εξέγερσης και αποτρέπει τους ενοχλημένους σχολιαστές να «παραλάβουν το μήνυμά της». Η δημιουργία πολιτικών υποκειμένων μετέτρεψε αυτά τα γεγονότα από συνήθη φοιτητική ή αριστερή διαμαρτυρία σε κάτι καινούργιο, το οποίο διατηρεί τόσο τα χαρακτηριστικά της αστικής αντίστασης όσο και τα υπερβαίνει, μέσα από ριζικές αλλαγές του πολιτικού τοπίου.
Ενα «γεγονός» μπορεί να αναγνωριστεί μόνο εκ των υστέρων, εάν οι άνθρωποι παραμένουν πιστοί στην επαναδιευθέτηση της πολιτικής τάξης. Αναμφίβολα η συμβολική σημασία του Δεκέμβρη έχει αναγνωριστεί απ' όλο τον κόσμο. Χωρίς αμφιβολία η πρόσφατη κυβερνητική αλλαγή οφείλει πολλά στον Δεκέμβρη. Ομως οτιδήποτε αποτελεί αληθινό γεγονός, θα αποφασιστεί στο μέλλον, από τις πράξεις εκείνων που παραμένουν αφοσιωμένοι στην ιδέα να ξαναγραφούν οι κανόνες της πολιτικής θέασης.
* Καθηγητής Νομικής στο Birkbeck College του University of London

«Το πολιτικό σύστημα πρέπει να βρει λύσεις»

Του ΣΩΤΗΡΗ ΧΤΟΥΡΗ*

Ο πυροβολισμός ενάντια στον Αλέξη ήταν μία τιμωρία, κυρίως για την παρουσία του στο χώρο που έχει ταυτιστεί με την ανυπακοή, τα Εξάρχεια.

Ηταν επίσης και έμμεσα προγραμματισμένη, μιας και ο δράστης αστυνομικός, όπως φαίνεται στα οκτώ χρόνια (!) υπηρεσίας του στα Εξάρχεια, είχε εκδηλώσει ανάλογες προθέσεις. Ωστόσο, μικρότερες τιμωρίες καθημερινά επιβάλλονται στο ίδιο σημείο αλλά και σε άλλα μέρη, τα οποία οι περισσότεροι από εμάς δεν θέλουμε να τα ξέρουμε. Προσβλητικές επεμβάσεις ελέγχων για την απλή παρουσία σου κάπου, αλλά αδιαφορία για την αποτροπή του οργανωμένου εγκλήματος. Οι διάδρομοι των δικαστηρίων είναι γεμάτοι από μετανάστες, μικρεμπόρους, Ρόμα τσιγγάνους, μικροκαταναλωτές ινδικής κάνναβης και εξαθλιωμένους, εξαρτημένους από τα ναρκωτικά, ανυπάκουους πιτσιρικάδες. Οι περσινές εξεγέρσεις των φυλακισμένων μάς θυμίζουν ότι το κράτος κρατάει χιλιάδες μικροπαραβάτες έγκλειστους, παραδομένους στα χέρια επίορκων δικηγόρων, «άτεγκτων» δικαστών και δεσμοφυλάκων, ενώ θα μπορούσε να τους αφήσει σε μία μέρα ελεύθερους και να τους δείξει μία ανοιχτή «κοινωνική αγκαλιά». Το κράτος αναγνωρίζει συχνά ότι η τιμωρία τους και η κράτησή τους δεν έχει κάποιο ουσιαστικό ηθικό έρεισμα ούτε παιδευτική επίδραση, αλλά είναι μέρος της διάχυτης συστημικής βίας, που συνοδεύει ένα καθεστώς που συντηρεί μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Μία κατάσταση που συνοδεύεται από την αλόγιστη σπατάλη των οικονομικών και φυσικών πόρων, με άδικα φορολογικά μέτρα που εναλλάσσονται διαρκώς, χαοτικά νοσοκομεία που δεν εξυπηρετούν τους πολίτες, σχολεία ως επί το πλείστον αδιάφορα και κρατικούς λειτουργούς, συνδικαλιστές και πανεπιστημιακούς που επιδιώκουν σκληρά το δικό τους συντεχνιακό και ατομικό συμφέρον. Τελικά, είμαστε βυθισμένοι σε μια προσχηματική κυβερνητική δημοκρατία, τόσο στη Βουλή όσο και στα κόμματα, την αυτοδιοίκηση, τα πανεπιστήμια, παντού!
Οι νέοι που κατέβηκαν τον περασμένο Δεκέμβριο αυθόρμητα στις διαδηλώσεις -και πολλοί από αυτούς υπογράμμισαν το νόημα της συμμετοχής τους με πράξεις λυτρωτικής και συχνά τυφλής βίας (W. Benjamin1)- έδωσαν, με την ένταση και τη συνέχεια των γεγονότων, την ευκαιρία να καταλάβουμε τη σοβαρότητα του προβλήματος που αντιμετωπίζουμε. Οι περισσότεροι από αυτούς, μαθητές Λυκείου, αντιμέτωποι με ένα σκληρό σύστημα επιλογής, αφιερώνουν τα πιο δημιουργικά και όμορφα χρόνια τους στο κυνήγι της πολυπόθητης επιτυχίας και ένταξης στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, για σπουδές που αντικειμενικά έχουν μόνο μικρή λειτουργική και επαγγελματική αξία. Μετά τόσα χρόνια, ειδικές επιτροπές και συμβούλια συνεχίζουν να τους υπόσχονται αλλαγές και νέες ελπίδες. Ωστόσο, οι νέοι αυτοί βρίσκονται σε αυτόν το δρόμο χωρίς δικαίωμα επιλογής ούτε εναλλακτικές λύσεις. Η κυριότερη υπόσχεση που τους προσφέρεται είναι ένα πανεπιστημιακό πτυχίο κι ένας πιθανός και συχνά «ψεύτικος» διορισμός σε δημόσιες υπηρεσίες (stage, συμβάσεις έργου).
Στο δικαστήριο που θα γίνει στην Αμφισσα, πολλοί βλέπουν, συμβολικά, στο εδώλιο, δίπλα στον αστυνομικό, αυτούς που σήμερα νίπτουν τας χείρας τους, αυτούς που μιλούν για μία άτυχη στιγμή. Η δολοφονία του Αλέξη ήταν σίγουρα μία από τις επαναλαμβανόμενες τραγικές στιγμές ενός συστημικά οργανωμένου καθημερινού εγκλήματος, με κύριο θέμα τη νεολαία. Στον Αλέξη έλαχε να γίνει το σύμβολο αυτής της πληγωμένης γενιάς.
Μια ελπίδα που φαίνεται στον ορίζοντα είναι ότι στις τελευταίες εθνικές εκλογές, αλλά και στις εκλογές του αρχηγού της Νέας Δημοκρατίας, εκατομμύρια νέοι άνθρωποι αποδοκίμασαν με δημοκρατικό και όχι βίαιο τρόπο τη συστημική βία σε βάρος τους (πελατειακά δίκτυα, πολιτευτές, διεφθαρμένους δημόσιους λειτουργούς, την ανεργία κ.ά.). Αυτό δεν φτάνει!! Το πολιτικό σύστημα θα πρέπει τώρα να βρει ουσιαστικές απαντήσεις και λύσεις, διότι στο βάθος υποφώσκει μια βαθιά κοινωνική κρίση, πολύ πιο επικίνδυνη από την οικονομική. Η βία δεν είναι κοινωνικό φαινόμενο, αλλά το φως που φωτίζει σημαντικά και τραγικά κοινωνικά φαινόμενα.
1. Walter Benjamin (1921). Zur Kritik der Gewalt.
*Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου

«Ο Δεκέμβρης ήταν εύλογα αντιφατικός»

Του ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ*

Δεν υπάρχει «κληρονομιά του Δεκέμβρη», με την έννοια της πνευματικής ή ηθικής παρακαταθήκης στους μεταγενέστερους, όπως την ορίζει το λεξικό.

Κάθε απόπειρα να εφεύρουμε τέτοια κληρονομιά απαιτεί να παραγνωρίσουμε πολλές αντιφάσεις. Το Δεκέμβριο συνέβη μια τρομερή πύκνωση του χρόνου: έγιναν περισσότερα από όσα μπορούσε να καταναλώσει η δημόσια σκηνή.
Το αρχικό συμβάν έβαλε φωτιά σ' ένα φιτίλι που περίμενε καιρό. Η τραγικότητα του συμβάντος ήταν τέτοια και με τέτοιους πρωταγωνιστές που προβλήθηκε αυτομάτως στην αρχέγονη διάσταση καλού - κακού και ικανοποίησε την καθολική ανάγκη για σύμβολα. Ακολούθησε η βίαιη είσοδος πολλών νέων στο πολιτικό προσκήνιο. Η ένταση της φωνής τους και η πανελλαδική εξάπλωση έφερε συγκίνηση και αναθάρρυνση. Κι επειδή η φωνή δεν είχε άλλο να πει από το «είμαστε εδώ και είμαστε θυμωμένοι», το μέσο γρήγορα έγινε το μήνυμα. Πολλούς συνεπήρε και μια διάχυτη αίσθηση δύναμης, ένα «όλα είναι δυνατά», που ενισχύθηκε από την εικόνα μιας «αλωμένης πόλης-γυναίκας», μιας πόλης που παραδόθηκε αμαχητί στην πάντοτε εκμαυλιστική, ακόμα και στις πιο ακραίες εκφάνσεις της, χαρά της καταστροφής. Αλλωστε -ας είμαστε ειλικρινείς- χωρίς αυτήν την όψη δεν θα μιλούσαμε για το Δεκέμβριο. Η παρατεταμένη και εκτεταμένη βία είναι που τον σαρκώνει στις συζητήσεις μας.
Ταυτόχρονα όμως ήταν από την πρώτη στιγμή ορατή η απουσία συλλογικού υποκειμένου με συγκεκριμένο πρόταγμα. Το στοιχείο αυτό λειτούργησε πολλαπλά, απελευθερώνοντας δυνάμεις που αλλιώς θα έμεναν αδρανείς, αλλά και ακυρώνοντας την εφηβική ένταξη, αφού τον τόνο τελικά έδιναν όχι τόσο οι δικές τους συλλογικές δράσεις όσο οι ατομικές πορείες της βίαιης εκτόνωσης. Παράλληλα εμφανίστηκε η ανόητη κολακεία της «αιώνιας λιακάδας του εφηβικού μυαλού», που συνοψίστηκε στο κούφιο «ας ακούσουμε τους νέους». Φράση - επιτομή της αμήχανης νεολαγνείας που διέκρινε πολιτικές/ πνευματικές ηγεσίες και εθνικούς διασκεδαστές.
Ο Δεκέμβριος ήταν εύλογα αντιφατικός. Ενδεικτική η αντιμετώπιση των δημόσιων αγαθών: ένα τέτοιο κίνημα διαμαρτυρίας αποτελούσε από την ίδια του τη φύση μια κατάφαση στα δημόσια αγαθά την ώρα που πολλές εκφάνσεις του την αναιρούσαν. Ενώ λοιπόν έκτοτε πλήθυναν οι πρωτοβουλίες αναβάθμισης των δημόσιων χώρων και προστασίας του αστικού πρασίνου, ταυτόχρονα εντάθηκε η καταστροφή ή η απαξίωση δημόσιων αγαθών και η κοινότοπα επαναλαμβανόμενη αφετηρία αλλά και απόληξη κάθε κινητοποίησης, η κατάληψη και η αναστολή της λειτουργίας ενός δημόσιου χώρου ή ιδρύματος. Μαζί υπονομεύτηκε το πιο σημαντικό αγαθό της δημόσιας σφαίρας, ο ελεύθερος διάλογος. «Κληρονομιά του Δεκέμβρη» όλ' αυτά.
Παραπλήσια αντίφαση είχαμε και στα μέσα της διαμαρτυρίας. Η δημιουργική αναζήτηση νέων τρόπων παρέμβασης (παρεμβολή στο πρόγραμμα της κρατικής τηλεόρασης, παρεμβάσεις σε θέατρα) έχει αφήσει μια αυξημένη διαθεσιμότητα κινητοποίησης, μια διάχυτη εγρήγορση. Μέρος της όμως γρήγορα εκφυλίστηκε σε μια αυτιστική επιμονή στο ίδιο το μέσο της διαμαρτυρίας, ανεξαρτήτως μηνύματος και αποδεκτών. Ετσι φτάσαμε στην καταστολή της άλλης άποψης, στις φασιστικής κοπής διακοπές εκδηλώσεων, στον μεταδεκεμβριανό αντιεξουσιαστικό φονταμενταλισμό. «Κληρονομιά του Δεκέμβρη» κι αυτά.
Τελικά, μπορούμε να δούμε το Δεκέμβριο σαν μια περιδίνηση στο κενό. Αφού μετεωριστήκαμε για λίγο, ξαναπήραμε τις θέσεις μας. Η πολιτεία αξιοποίησε την «κληρονομιά του Δεκέμβρη» με την υιοθέτηση των νομοθετημάτων του καλοκαιριού (κουκούλες, DNA, κάμερες). Μέρος της Αριστεράς τρόμαξε με τη δική του «κληρονομιά του Δεκέμβρη», τις εκλογικές απώλειες, και επέλεξε τη σταδιακή αποστασιοποίηση από τη δίνη τής μη καταγγελλόμενης βίας. Μέρος των διαμαρτυρομένων διολίσθησε στην ιδιότυπη ασφάλεια που παρέχει η αυτοεκπληρούμενη προφητεία της βίας. Ετσι, πολύ γρήγορα ο Δεκέμβριος πέρασε στο χώρο μιας κάπως θολής μνήμης. Για τους πολλούς που πορεύτηκαν στους δρόμους έγινε «ο γύρος της εξέγερσης σε 15 ημέρες»: συμμετοχή, στράτευση, έξαψη, σύγκρουση, επιστροφή στη μελαγχολική κανονικότητα. Μετά το ποδοσφαιρικό καλοκαίρι του 2004, τον Δεκέμβριο ζήσαμε ένα άλλο «Γιούρο», το «Γιούρο της εξέγερσης». Η εικαζόμενη επετειακή επανάληψη των κινητοποιήσεων δεν αναιρεί, μάλλον επιβεβαιώνει την εικόνα.
ΥΓ. Συζητώντας με μαθήτρια Λυκείου (το σχολείο της τελεί ήδη υπό κατάληψη), τη ρώτησα τι να γράψω σε τούτο το άρθρο. «Εγώ έμαθα από το Δεκέμβρη ότι δε χρειάζομαι αιτήματα για να κάνω κατάληψη. Φτάνει ο θυμός», μου είπε. Η απάντησή της ανοιχτή σε κάθε σχολιασμό και ερμηνεία.
www.antiphono.wordpress.com
* Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

«Γόνιμες συζητήσεις και αμηχανίες»

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ*

Γεγονότα όπως αυτό του περσινού Δεκεμβρίου κατεξοχήν προσφέρονται για τις λεγόμενες «μεγάλες αφηγήσεις»: για φιλόδοξα θεωρητικά σχήματα και αναλύσεις για τη δημοκρατία, τη βία, την εξέγερση, το κράτος κ.λπ.

Τέτοιες συζητήσεις έγιναν αμέτρητες μετά τη δολοφονία Γρηγορόπουλου, και με αυτή την έννοια ο Δεκέμβρης έβαλε πολύ κόσμο σε μια ιδιαίτερη πνευματική ευεξία. Είναι προφανές ότι πέρσι τέτοιον καιρό ενώπιόν μας διαδραματιζόταν ένα γεγονός της ελληνικής Μεταπολίτευσης. Η έντασή του μας ξάφνιασε, αφύπνισε, ενέπνευσε και συγκίνησε. Η συγκίνηση, γεννήτρια επιθυμίας για πολιτική πράξη, για κριτική, αυτοκριτική ανα-στοχαστική δράση. Και όμως σήμερα οι γόνιμες συζητήσεις που προκάλεσε το γεγονός έχουν δώσει τη θέση τους στη αμηχανία. Σαν να στέρεψαν οι «μεγάλες αφηγήσεις»... Τελικά όμως αυτό δεν συνέβη και με τη μεγαλύτερη εξεγερσιακή αφήγηση της ελληνικής μεταπολίτευσης, το Πολυτεχνείο; Με τον Δεκέμβρη δε θα συνέβαινε; Θα επιχειρήσω έναν ανορθόδοξο συνειρμό, με όλη τη συναίσθηση των (δυσ)αναλογιών.
Το Φλεβάρη του '74 το τεύχος 8 του φοιτητικού φυλλαδίου του ΚΚΕ έγραφε: «Καταγγέλλουμε την προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολυτεχνείου την Τετάρτη, 14 του Νοέμβρη, 350 περίπου οργανωμένων πρακτόρων της ΚΥΠ (...) με σκοπό να προβάλλουν με κάθε μέσο τραμπουκισμού και προβοκάτσιας γελοία και αναρχικά συνθήματα που δεν εκφράζανε τη στιγμή και τις συγκεκριμένες δυνάμεις». Εκτοτε η περίφημη «Πανσπουδαστική Νο8» έμεινε για να θυμίζει ποιοι ξεκίνησαν και ποιοι «πήδηξαν» στην κατάληψη του Πολυτεχνείου αργότερα. Ειδικότερα δε, θυμίζει τι έλεγαν αυτοί που στη συνέχεια οικειοποιήθηκαν με συνοπτικές πολιτικές διαδικασίες την επέτειο της εξέγερσης, αυτοί που, στην κυριολεξία, έκτοτε την αφηγούνται.
Την επιτηδευμένα ξεχασμένη -σχεδόν απαγορευμένη- αυτή πτυχή του Νοέμβρη '73 θύμισε πάντως, σε όσους ξέρουν την «Πανσπουδαστική 8», ο τρόπος με τον οποίον το ΚΚΕ αντιμετώπισε τα γεγονότα του περασμένου Δεκέμβρη. Τόση ομοιότητα μόνο συγγένεια θα μπορούσε να είναι. Σήμερα που το Πολυτεχνείο «γιορτάζεται» από το νηπιαγωγείο μέχρι το λύκειο, με τον ίδιο τρόπο που γιορτάζεται λίγες μέρες πριν η 28η Οκτωβρίου, οι συνειρμοί ίσως είναι προκλητικοί αλλά και γόνιμοι. Εάν το Πολυτεχνείο χρειάστηκε ως πούμε είκοσι πέντε χρόνια (λίγο ώς πολύ) για να εκφυλίσει το επαναστατικό του περιεχόμενο στην καρικατούρα της αργίας και της σχολικής γιορτής, αυτό που άφησε -ό,τι άφησε- ο Δεκέμβρης του 2008 θα χρειαστεί πολύ πιο λίγο. Μεταφέρω έναν όμορφο λόγο από το ιστολόγιο του Γ. Κωνσταντίνου: «οι αναλογίες των χρονικών αποστάσεων έχουν ενδιαφέρον για όσους δεν συμμετείχαν. Δεν ανήκω στη "γενιά του Πολυτεχνείου", αφού το 1973 είχα μόλις την ηλικία της εφτάχρονης κόρης μου. Η κατάληψη του Πολυτεχνείου τής είναι σήμερα όσο μακρινή ήταν σ' εμένα τότε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου. Για έναν μαθητή του λυκείου σήμερα το Πολυτεχνείο απέχει όσο απείχε από τη δική μου λυκειακή ηλικία η εκτέλεση του Μπελογιάννη».1
Ποιος ξέρει; Ισως μερικά χρόνια αργότερα, οι γόνοι του ΚΚΕ και της Ν.Δ. να γιορτάζουν την επέτειο του Δεκεμβρίου 2008 σε μια σχολική αργία. Μερικοί τύποι που νομίζουν ότι είναι αντιεξουσιαστές θα γιαουρτώνουν αυτούς που δεν τους αρέσουν, οι δάσκαλοι θα βάζουν τα παιδιά για προσευχή και όλοι μαζί θα περιμένουν τα Χριστούγεννα.
* Επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο
1. gianniskonstantinou.wordpress.com 
Πηγή: Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ