Σε ένα κείμενο του 1956 ο Κλοντ Λεβί Στρος μας προσφέρει μία ακόμη απόδειξη για την ύπαρξη οικουμενικών στοιχείων που υπερβαίνουν κάθε έννοια πρωτείου και διάδοσης και θα μπορούσαν να στηρίξουν την ελπίδα για την ποθητή όσο και δύσκολη έλευση μιας πανανθρώπινης κοινωνίας. Πρόκειται για τη σύνδεση που κάνει με πειστικά επιχειρήματα ανάμεσα στην ψυχανάλυση και τον σαμανισμό.
Η ψυχανάλυση είναι ένα από τα βασικά θεμέλια της δομικής θεωρίας ή όπως λέγεται με την ελληνογαλλική ορολογία που ήταν κάποτε της μόδας, του «στρουκτουραλισμού». Είναι γεγονός ότι αν πολλοί γνωρίζουν είτε υποθέτουν ότι γνωρίζουν γι' αυτήν, ο σαμανισμός είναι κάτι πολύ πιο άγνωστο. Ενας απλός τρόπος για να κατανοήσουμε τι σημαίνει, θα ήταν να τον θεωρήσουμε συνώνυμο της μαγείας. Με την προϋπόθεση, όμως, να καταλάβουμε ότι αν η μαγεία αποτελεί για τις εξελιγμένες -υποτίθεται- κοινωνίες μας συνώνυμο της απάτης είτε της αυταπάτης, ο σαμανισμός είναι κομμάτι της καθημερινότητας αυτών που οι δυτικοί αποκαλούν αγρίους ή πρωτόγονους.
Ο σαμανισμός είναι ένα φαινόμενο που απλώνεται σε όλο τον κόσμο. Στην Αφρική και στην Αμερική, Βόρεια και Νότια, στη Σιβηρία, στην Ινδία και αλλού. Προϋποθέτει την ύπαρξη σε κάθε κοινότητα ενός ή περισσότερων σαμάνων, δηλαδή ανθρώπων που μέσα από τεχνικές όπου ο λόγος, τραγουδιστός ή όχι, η μουσική και ο χορός παίζουν πρωταρχικό ρόλο, θεραπεύουν ψυχοσωματικά προβλήματα και επιτρέπουν στο πάσχον άτομο να επανενσωματωθεί στην κοινότητα. Για να πετύχει κάτι τέτοιο, ο σαμάνος πέφτει σε έκσταση, με ή και χωρίς τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και πραγματοποιεί ταξίδια στη χώρα των πνευμάτων, επιδιώκοντας να τα στρέψει υπέρ του πάσχοντος προσώπου.
Ο Στρος χρησιμοποιεί το παράδειγμα της υποστήριξης ενός σαμάνου της φυλής Κούνας στον Καναδά, σε μια ετοιμόγεννη που είχε προβληματικό τοκετό. Η παρέμβαση του σαμάνου, μέσα από μια μακρότατη διήγηση του ταξιδιού που πραγματοποιούσε για χάρη της στη χώρα των πνευμάτων για να λευτερώσει το πνεύμα που θα τη βοηθούσε έγινε μπροστά σε όλη τη φυλή. Εδώ ο Λεβί Στρος παρατηρεί πώς η σχέση σαμάνου - ετοιμόγεννης ήταν μια θεραπευτική σχέση ανθρώπου με άνθρωπο, βασισμένη στον λόγο και δεν διστάζει να υπογραμμίσει την αναλογία με την ψυχανάλυση και ακόμα πιο ειδικά με τη σύγχρονή μας ομαδική ψυχοθεραπεία.
Για τον Στρος όχι μόνον δεν ίσχυε η διάκριση πολιτισμένοι - πρωτόγονοι, αλλά, αντιθέτως, όπως έλεγε, όλοι οι άνθρωποι είναι μοντέρνοι. Κατά συνέπεια, σαμανισμός και ψυχανάλυση είναι δύο εξίσου μοντέρνες πρακτικές. Για να στηρίξει την άποψή του αυτή, μας δίνει το παράδειγμα των σαμάνων μιας φυλής Αφρικανών Πυγμαίων που λέγονται Νεγκρίτος: Οι άνθρωποι αυτοί μετέσχαν πρόθυμα στην έρευνα του ανθρωπολόγου Κίλτον Στιούαρτ και, όπως ο ίδιος μας λέει στο βιβλίο του «Οι Πυγμαίοι και οι γίγαντες του ονείρου», τον θεώρησαν ένα είδος σαμάνου, αν και ήταν μάλλον πιο προχωρημένοι από αυτόν στα κοινά τους ενδιαφέροντα.
Ο Μισέλ Φουκό στην «Ιστορία της τρέλας» μας λέει ότι η δομή του αποκλεισμού δημιουργήθηκε στην Ευρώπη για να αντιμετωπιστεί η λέπρα, αλλά όταν αυτή υποχώρησε, τα φρενοκομεία διαδέχθηκαν τα λεπροκομεία, διαιωνίζοντας τη διαίρεση μεταξύ υγιών και ασθενών. Οι πρωτόγονες κοινωνίες, στη μελέτη των οποίων ο Στρος αφιέρωσε τη ζωή του, αντιμετωπίζουν, αντίθετα, την ψυχική νόσο σαν μια πρόκληση για την κοινότητα, η οποία καλείται να συμπαρασταθεί και να ενσωματώσει το πάσχον άτομο. Αν σκεφτούμε ότι αυτός είναι ακριβώς ο ρόλος της κοινωνικής ψυχιατρικής, που τόσο άσκημα αντιμετωπίζεται ακόμα από το κράτος στη χώρα μας, θα καταλάβουμε ότι αν όλοι οι άνθρωποι είναι, όπως έλεγε ο Στρος, μοντέρνοι, μερικοί, σαν αυτούς τους εκπληκτικούς Νεγκρίτος, είναι στην πραγματικότητα πιο μοντέρνοι από τους άλλους.
Πηγή: Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου