«Πολίτες του κόσμου» έλεγαν, σε ένα παρελθόν όχι πάρα πολύ μακρινό. Ηταν τα πρόσωπα που είχαν εγκαταλείψει τα εδαφικά κλεισίματα, έφευγαν πέρα από τα σύνορα του κράτους-έθνους, δεν καλλιεργούσαν αποκλειστικούς δεσμούς με αυτόχθονες κουλτούρες. Επρόκειτο βέβαια για μιαν ελίτ. Αυτή η ελίτ ωστόσο έθετε υπό αμφισβήτηση μιαν ιδιότητα του πολίτη η οποία εξαντλούνταν στον δεσμό αίματος ή στη γέννηση σε έναν καθορισμένο τόπο, στο jus sanguinis ή στο jus soli, που φυλάκιζαν τον καθένα στην ταυτότητα η οποία τον έκανε γάλλο ή ιταλό ή γερμανό πολίτη και αποτελούσαν την αναγκαία προϋπόθεση για την απόλαυση των δικαιωμάτων.
Οταν σήμερα μιλάμε για ιδιότητα του πολίτη και για τα δικαιώματα που τη συνοδεύουν, μάλλον σε αυτήν την πιο ανοιχτή και περιεκτική λογική αναφερόμαστε. Η ιδιότητα του πολίτη γίνεται έτσι μια ιδέα που ενοποιεί και όχι το εργαλείο που διαχωρίζει και διαιρεί τα πρόσωπα. Προσδιορίζει μια κοινή κληρονομιά η οποία ανήκει σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, ένα σταυροδρόμι ποικίλων και πολύπλοκων διασταυρώσεων, που εμπλέκουν την πολιτικο-νομική ταυτότητα του υποκειμένου, τους τρόπους της συμμετοχής του στην πολιτική, το σύνολο των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του.
Υπάρχουν δικαιώματα που απλώνουν τις ρίζες τους στην ίδια την ανθρωπότητα και που ποτέ δεν πρέπει να τα αρνούμαστε. Μπορούμε να αρνηθούμε την ιατρική θεραπεία μόνο και μόνο επειδή είναι ξένος αυτός που τη ζητάει; Μπορούμε να αποκλείσουμε ένα παιδί από το δικαίωμα στην εκπαίδευση μόνο και μόνο επειδή είναι τέκνο «παράνομων» μεταναστών; Μπορούμε να αποδεχθούμε το ότι στον «λαθρομετανάστη» δεν θα διασφαλιστεί η δίκαιη αμοιβή ή η θεμελιώδης ασφάλεια στην εργασία;
Ιδού λοιπόν που η ιδιότητα του πολίτη υπερβαίνει τα τυπικά σχήματα και καταδεικνύει την ακαταλληλότητά τους. Η παλιά ιδέα της ιδιότητας του πολίτη δεν χάνεται, διατηρεί έναν ρόλο, αλλά όλο και πιο συχνά παρουσιάζεται σαν ένα εμπόδιο στην υλοποίηση εκείνων ακριβώς των δικαιωμάτων του προσώπου που είχε θελήσει να θεμελιώσει. Για να μας βγάλει από αυτή τη στενωπό, επανεμφανίζεται η ιδέα (ή ουτοπία;) μιας «οικουμενικής» ιδιότητας του πολίτη, η οποία μας επαναφέρει στο 212 μ.Χ., όταν ο Καρακάλλας, με ένα διάταγμά του, επεξέτεινε την ιδιότητα του ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας (με κάποιες περιορισμένες εξαιρέσεις).
Στο μεταξύ ωστόσο παρακολουθούμε προσπάθειες να προσεγγιστεί σε εθνική κλίμακα η νέα ουσιαστική ιδιότητα του πολίτη, που αποδίδει σε όλους έναν θεμελιώδη και σκληρό πυρήνα δικαιωμάτων και την παλιά τυπική ιδιότητα του πολίτη που επεκτείνεται σε έναν αυξανόμενο αριθμό προσώπων.
Είναι κινήσεις που θέλουν να κάνουν πιο εύκολη την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη από τους μετανάστες, συμβάλλοντας έτσι στην ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία που τους φιλοξενεί.
Αυτή η ενσωμάτωση ωστόσο δεν πρέπει να θεωρείται ένα πλήρως υλοποιημένο αποτέλεσμα, αλλά μάλλον μια διαδικασία που πρέπει να καθοδηγείται διαρκώς από μια πολιτική διορατικότητα, που θα εμποδίζει τη διαμόρφωση εθνικών και πολιτισμικών γκέτο, σαν εκείνα που εμφανίστηκαν στη Μεγάλη Βρετανία.
Η νέα ιδιότητα του πολίτη δεν πέφτει από τον ουρανό, δεν είναι τέκνο ενός αυτοκρατορικού διατάγματος ή της ευφυΐας ενός καλού νομοθέτη. Αποκαλύπτεται όλο και πιο καθαρά ως μια κατασκευή που οικοδομείται πάνω στον συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο τα πρόσωπα αντιλαμβάνονται την ανάγκη δικαιωμάτων, επιζητούν την αναγνώρισή τους, υλοποιούν την εφαρμογή τους.
Ετσι, ιδιότητα του πολίτη και δικαιώματα μπορούν και να απαλλάσσονται από την υποψία ή από την κατηγορία που βλέπει σε αυτά μιαν επιβολή από τα πάνω ξένων ή σε κάθε περίπτωση μη κοινών αξιών. Στην πραγματικότητα, ακριβώς η οικουμενικότητα των δικαιωμάτων του πολίτη μπορεί να μας προστατεύει από τις παγίδες μιας κακώς εννοούμενης πολυπολιτισμικότητας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες παραχωρήθηκε πολιτικό άσυλο σε ένα κορίτσι, επειδή, αν γυρνούσε στην πατρίδα της, δεν θα μπορούσε να αποφύγει την τρομερή πρακτική της κλειτοριδεκτομής. Η σεξουαλική ελευθερία επομένως προστατεύεται από τη νέα ιδιότητα του πολίτη και θέτει υπό ριζική αμφισβήτηση τις πολιτισμικές εξαρτήσεις που θέλουν να την περιορίσουν. Η κουλτούρα των οικουμενικών δικαιωμάτων του προσώπου απαιτεί μια κοπιώδη ωρίμανση, αλλά είναι το αληθινό αντίδοτο στη βία των παραδόσεων, που θέλουν να συνεχίζουν να καταπατούν αυτά τα δικαιώματα.
Τα πρόσωπα κινούνται συνεχώς στον κόσμο, εφαρμόζοντας πρώτα απ' όλα την πιο παλιά μορφή υπερεθνικής αναζήτησης δικαιωμάτων, τη μετανάστευση, για να εξασφαλίσουν τις ελάχιστες προϋποθέσεις επιβίωσης. Η περιουσία δικαιωμάτων του καθένα δεν είναι μόνον εκείνη, η περιορισμένη, που του προσφέρει η εθνική ιδιότητα του πολίτη.
Εμπλουτίζεται χάρη στη δυνατότητα να ασκεί αλλού δικαιώματα που του αρνούνται στη χώρα του. Ετσι, η ιδιότητα του πολίτη διευρύνεται και είναι το προϊόν της ελεύθερης δράσης των προσώπων. Γινόμαστε πολίτες του κόσμου χάρη σε μια πρόσβαση στα δικαιώματα, η οποία υπερπηδάει τα σύνορα. Στην παγκόσμια διάσταση, η συνεχής κυκλοφορία των προσώπων συνεπιφέρει και μια κυκλοφορία αξιών και μοντέλων συμπεριφοράς, που ευνοεί τη βραδεία δημιουργία κοινών αναφορών. Μια παραγωγή «από τα κάτω» θεμελιωδών δικαιωμάτων καθιστά επιθυμητή και συγκεκριμένη την ανάδυση μιας οικουμενικής ιδιότητας του πολίτη. Σίγουρα δεν είναι τυχαίο το ότι, ασκώντας κριτική στην παγκοσμιοποίηση μέσω των αγορών, περάσαμε από τη ριζική της άρνηση στη διαφορετική λογική της παγκοσμιοποίησης μέσω των δικαιωμάτων.
