«Οταν είσαι μέλος ενός κινήματος και προσπαθείς να πετύχεις ένα στόχο που φαίνεται πολύ μακρινός, απλά δούλευε γι' αυτόν.
Ο Χάουαρντ Ζιν ήταν «ο ιστορικός που άλλαξε τη συνείδηση της Αφρικής με τον πιο εποικοδομητικό τρόπο», όπως δήλωσε χθες ο Νόαμ Τσόμσκι Ετσι η ζωή σου θα αποκτήσει σκοπό και νόημα. Δεν χρειάζεται να περιμένεις ότι θα νικήσεις σε κάποιο απώτερο μέλλον. Αρκεί να παλεύεις μαζί με τους άλλους για έναν κοινό σκοπό, για κάτι που είναι ζωτικό για σένα και αυτός ο αγώνας είναι η νίκη σου». Αυτή τη φιλοσοφία, ο Χάουαρντ Ζιν, ο ιστορικός και ακτιβιστής που στηλίτευε πάντα τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, εφάρμοζε στη ζωή του και στο έργο του. Ο ανατρεπτικός στοχαστής πέθανε την Τετάρτη στη Σάντα Μόνικα της Καλιφόρνιας στα 87 του χρόνια, ύστερα από καρδιακή προσβολή.
«Ακουσα πρώτα τις σειρήνες και ύστερα είδα τους έφιππους αστυνομικούς να επιτίθενται στο πλήθος. Δέχτηκα ένα χτύπημα στο κεφάλι και έχασα τις αισθήσεις μου. Συνήλθα αργότερα στην είσοδο ενός κτιρίου και είδα την Τάιμς Σκουέαρ, που πριν ήταν γεμάτη διαδηλωτές, να είναι άδεια, σαν να μην συνέβη τίποτε. Ενιωσα μια άγρια οργή. Ηταν ένα σοκ που μου έγινε μάθημα...». Ετσι περιγράφει ο Ζιν στην αυτοβιογραφία του «You Can't Be Neutral on a Moving Train: Α Personal History of Our Times», το βάπτισμα του πυρός στις συγκρούσεις των διαδηλωτών με την αστυνομία.
Γεννημένος το '22 στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, γιος Εβραίων μεταναστών, θα αποκτήσει πολιτική συνείδηση μέσα από τα βιβλία του Ντίκενς. Εφηβος θα συνδεθεί με τις κομμουνιστικές ομάδες της γειτονιάς του και θα λάβει μέρος στις πρώτες εργατικές διαδηλώσεις.
Σε βομβαρδιστικό
Οταν ξεσπάει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος θα καταταχθεί στην αμερικανική πολεμική αεροπορία ως μέλος πληρώματος βομβαρδιστικού, θέλοντας να πολεμήσει ενάντια στον φασισμό. Εκεί όμως, ρίχνοντας βόμβες στις γερμανικές πόλεις, θα συνειδητοποιήσει ότι «ο πόλεμος και γενικά η βία λειτουργούν σαν ναρκωτικό. Σου προσφέρει ένα γρήγορο "ανέβασμα", χάρη στον μύθο της νίκης, αλλα όταν φεύγει η επίδρασή του, κυριαρχεί η απελπισία».
Ως βετεράνος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, θα σπουδάσει με έξοδα του κράτους, στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και στο Κολούμπια, Ιστορία και Πολιτικές Επιστήμες. Υστερα θα δουλέψει ως καθηγητής Ιστορίας και Κοινωνιολογίας στο Κολέγιο Σπέλμαν της Ατλάντα, το πρώτο κολέγιο που δεχόταν μαύρες γυναίκες. Εκεί θα συμμετάσχει πρώτα στο κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και μετά στο αντιπολεμικό κίνημα ενάντια στο Βιετνάμ. Θα απολυθεί το 1963 για «απείθεια» και θα συνεχίσει την ακτιβιστική δράση του και τη διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.
Δάσκαλος και διαδηλωτής
Παράλληλα με τη διδασκαλία, από την οποία θα αποσυρθεί το 1988, ο Ζιν θα γράψει μια σειρά από ιστορικά βιβλία αλλά και θεατρικά έργα, όπως το φημισμένο «Ο Μαρξ στο Σόχο». Στους αντίποδες της επίσημης ιστοριογραφίας, που παραθέτει κυρίως τους ηγέτες και τα έργα τους, ο Ζιν θα γράψει την ιστορία του λαού, τα κινήματα, τις εξεγέρσεις, τις προσπάθειες για την οικοδόμηση μιας άλλης Αμερικής. Μεταξύ άλλων θα υπογράψει την πολυσέλιδη «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών» και δεν θα σταματήσει να συμμετέχει σε απεργίες και διαδηλώσεις.
«Δεν έγινα ιστορικός επειδή ήθελα να περάσω τη ζωή μου σε μια αίθουσα διδασκαλίας και να πηγαίνω στις ετήσιες συναθροίσεις των ιστορικών, που διαβάζουν σημαντικές επιστημονικές ανακοινώσεις ο ένας στον άλλο. Εγινα ιστορικός για έναν πολύ ταπεινό λόγο: ήθελα να αλλάξω τον κόσμο», έλεγε συχνά ο ίδιος. Ανένταχτος αριστερός, αρνούμενος κάθε συγκεκριμένη πολιτική ταυτότητα και οπαδός της πολιτικής ανυπακοής, που εγκαινίασαν τα κοινωνικά κινήματα του '60, πίστευε ότι μόνο η οργανωμένη δράση των πολιτών μπορεί να αλλάξει την πολιτική κατάσταση, όποια και αν είναι αυτήν. «Είναι η μεγαλύτερη πρόκληση των καιρών μας», σημείωνε, «να καταφέρεις να εδραιωθεί η δικαιοσύνη με τον αγώνα σου, αποφεύγοντας να καταφύγεις στη βία».
«Ηταν ο ιστορικός που άλλαξε τη συνείδηση της Αμερικής με τον πιο εποικοδομητικό τρόπο», δήλωσε χθες αποχαιρετώντας τον ο Νόαμ Τσόμσκι, ο συναγωνιστής του. «Πραγματικά, δεν μπορώ να φανταστώ κάποιον άλλον που άλλαξε την προοπτική και τον τρόπο σκέψης μιας ολόκληρης γενιάς. Με τις ενέργειές του και τα γραπτά του έπαιξε για μισό αιώνα έναν πρωταγωνιστικό ρόλο και συμμετείχε, πολλές φορές μάλιστα ενέπνευσε, στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των μειονοτήτων και τα αντιπολεμικά κινήματα».
Η κληρονομιά του Χ. Ζιν
The New York Times
(...) Πάντα αναρωτιόμουν γιατί ο Χάουαρντ Ζιν εθεωρείτο ριζοσπάστης (και ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του έτσι).
Ηταν ένας απίστευτα ευπρεπής άνθρωπος, που ένιωθε υποχρεωμένος να μιλήσει εναντίον της αδικίας και της μεροληψίας όπου κι αν τη συναντούσε. Τι ήταν τόσο ριζοσπαστικό στην άποψη ότι οι εργαζόμενοι θα έπρεπε να έχουν μια δίκαιη μεταχείριση στη δουλειά τους, ότι οι μεγάλες εταιρείες έχουν πάρα πολύ μεγάλη εξουσία στη ζωή μας και πάρα πολύ μεγάλη επιρροή στην κυβέρνηση; Οτι οι πόλεμοι είναι τόσο φονικοί και καταστροφικοί, ώστε πρέπει να βρεθούν εναλλακτικές επιλογές αντί των εχθροπραξιών; Οτι οι μαύροι και οι άλλες φυλετικές και εθνοτικές μειονότητες θα πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους λευκούς; Οτι τα συμφέροντα των ισχυρών πολιτικών ηγετών και των επιχειρηματικών ελίτ δεν είναι τα ίδια με εκείνα των απλών ανθρώπων που αγωνίζονται μέρα με τη μέρα για να τα βγάλουν πέρα; (...) Ο Χ. Ζιν διαμαρτυρόταν ειρηνικά για σημαντικά ζητήματα, στα οποία πίστευε -για παράδειγμα εναντίον του φυλετικού διαχωρισμού ή κατά του πολέμου του Βιετνάμ- και κάποιες φορές υπέστη ξυλοδαρμό και συνελήφθη γι' αυτό. (...) Ηταν ένας θησαυρός και μια πηγή έμπνευσης. Το ότι θεωρείτο ριζοσπάστης λέει περισσότερα για την κοινωνία μας παρά για τον ίδιο».
Ο Ντάνιελ Ελσμπεργκ θυμάται τον Χάουαρντ Ζιν
Τα αποσπάσματα που ακολουθούν πάρθηκαν από ένα κείμενο που έγραψε ο Ellsberg για τον Zinn (για τον ίδιο τον Ellsberg βλέπε «Ε», 12/11/09): «(27 Ιανουαρίου, 2010) - Μόλις τώρα έμαθα ότι ο φίλος μου ο Howard Zinn πέθανε σήμερα...
Μερικές εβδομάδες πριν, αφού είδα ένα ντοκιμαντέρ (στο οποίο παρουσιαζόταν ο Zinn), ξύπνησα το πρωί με τη σκέψη ότι δεν του είχα πει ποτέ μου τι σημασία είχε αυτός για μένα. Για μια φορά στη ζωή μου έκανα πράξη μια σκέψη μου έγκαιρα. Του έστειλα ένα e-mail, στο οποίο, ανάμεσα σε άλλα, του έγραφα αυτό που συχνά έλεγα σε άλλους γι' αυτόν: ότι ήταν "κατά τη γνώμη μου, το καλύτερο ανθρώπινο ον που γνώρισα ποτέ μου. Το καλύτερο παράδειγμα αυτού που μπορεί να γίνουν οι άνθρωποι και τι μπορούν να κάνουν με τη ζωή τους". Η πρώτη μας συνάντηση έγινε στις αρχές του 1971... Αργότερα εκείνη την άνοιξη με τη δική μας ομάδα ομονοούντων (βλέπε «Ε», 12/11/09, σελ., 42), που περιελάμβανε τον Τσόμσκι κ.ά., πήγαμε στις διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς στην Ουάσιγκτον... Ο Howard (...) επέστρεψε στη Βοστόνη για μια διαδήλωση και τον αποκλεισμό του Ομοσπονδιακού Κτιρίου. Ποτέ δεν δημοσιοποίησα εκείνη την ιστορία. Ετσι, ιδού αυτή τώρα...
Μία ημέρα αργότερα, ο Howard Zinn ήταν ο τελευταίος ομιλητής σε μια μεγάλη διαδήλωση στο Πάρκο της Βοστόνης... Στο τέλος του λόγου του είπε: "Θα ήθελα να απευθυνθώ σε μερικά μέλη του ακροατηρίου, στους αστυνομικούς με πολιτικά ανάμεσά μας, τους πράκτορες των στρατιωτικών μυστικών υπηρεσιών, στους οποίους έχει ανατεθεί να μας παρακολουθούν. Εχετε αναλάβει το ρόλο της μυστικής αστυνομίας, να κατασκοπεύετε τους συμπατριώτες σας Αμερικανούς. Πρέπει να το ξανασκεφτείτε και να σταματήσετε. Δεν είσαστε υποχρεωμένοι να εκτελείτε τέτοιες διαταγές..." (σ.σ.: Είναι οι γνωστοί σε μας "λεβέντες" που πιάνονται πού και πού στα μπλόκα του ΚΚΕ στις διαδηλώσεις).
Αυτά τα λόγια τα πλήρωσε την επόμενη ημέρα, όταν καθόμασταν κατάχαμα πλάι πλάι στον αποκλεισμό του Ομοσπονδιακού Κτιρίου στη Βοστόνη... Στην αρχή η σχέση με την αστυνομία ήταν σχεδόν φιλική... Τότε ένας από τους αστυνομικούς ήρθε προς το μέρος του Zinn και είπε: "Είστε ο καθηγητής Zinn, δεν είναι έτσι;" Ο Howard είπε ναι και ο αστυνομικός έσκυψε και του έσφιξε το χέρι με ενθουσιασμό...
Ακούστηκε ένα σφύριγμα, οι αστυνομικοί άρχισαν να κινούνται σιγά σιγά προς τα εμπρός με τα μαύρα κλομπ σηκωμένα... Είδα ένα κλομπ να κατεβαίνει. Εβαλα τα χέρια μου πάνω από το κεφάλι μου με σφιγμένες τις γροθιές, το ραβδί, μήκους τεσσάρων ποδών (σ.σ.: 1,20 του μέτρου) χτύπησε τον καρπό μου με δύναμη. Ενα άλλο ραβδί χτύπησε τον ώμο μου... Τον Howard τον τραβούσαν σηκωτό πολλοί αστυνομικοί. Ο ένας του είχε ακινητοποιήσει τα χέρια πίσω στην πλάτη, ένας άλλος του τράβαγε το κεφάλι προς τα πίσω από τα μαλλιά. Κάποιος του είχε σκίσει το πυκάμισο στα δύο, υπήρχε αίμα στο γυμνό του στήθος... Δεν είδα να συλλαμβάνεται κανένας άλλος...
Ο Howard δεν ήταν ένας από τους διοργανωτές της διαμαρτυρίας, απλώς συμμετείχε όπως όλοι μας. Ομως, από τον τρόπο που τον μεταχειρίστηκαν (...) τα λόγια του κατ' ευθείαν προς τους αστυνομικούς στη συγκέντρωση της προηγούμενης ημέρας πρέπει να πάτησαν τον κάλο κάποιου... τελικά η αστυνομία αποχώρησε και φύγαμε και εμείς».
Σημείωση: Η επιλογή και η μετάφραση των αποσπασμάτων από το κείμενο του Daniel Ellsberg, ενός από τους σημαντικότερους και πιο θαρραλέους ανθρώπους της εποχής μας, που περιγράφει τη συμπεριφορά της εξουσίας των ΗΠΑ προς τον Howard Zinn, ενός από τους σημαντικότερους διανοητές της εποχής μας, έγινε από τον Νίκο Ράπτη, ο οποίος αφιερώνει αυτό το κείμενο στον κ. Χρυσοχοΐδη, στον Καρατζαφέρη και στους λοιπούς «προστάτες» των Ελλήνων πολιτών.
Αμερικανός με σθένος
Η δύναμη των εξουσιών εξαρτάται απ' την υπακοή του λαού· όταν ο λαός παύει να υπακούει, η δύναμή τους εξαφανίζεται, είχε τονίσει ο Χάουαρντ Ζιν στην ομιλία του στην Αθήνα τον Μάιο του 2009.
Και είχε προσθέσει: «Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τη δύναμη του λαού, που μοιάζει να μην έχει δύναμη, αλλά όταν οι άνθρωποι οργανωθούν, όταν πάψουν να υπακούν, ξαφνικά αποκτούν δύναμη και τότε αρχίζουν να συμβαίνουν πράγματα. Τότε βλέπεις κυβερνήσεις να γκρεμίζονται, τυραννικά καθεστώτα να εξαφανίζονται».
Ηταν πραγματικά απ' τις «άλλες φωνές» των ΗΠΑ. Συγγραφέας του μνημειώδους «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών (εκδ. «Αιώρα») στάθηκε μια ζωή απέναντι από την εξουσία, διαλύοντας τις ψευδαισθήσεις των πλείστων για αντιπροσωπευτική Δημοκρατία και κουραφέξαλα.
Γράφει στις «Διακηρύξεις Δημοκρατίας» (εκδ. «Εξάρχεια»): «Η αντιπροσωπευτική κυβέρνηση χρησιμοποιείται απ' τους ισχυρούς μιας κοινωνίας ως ένα δημοκρατικό προσωπείο, προκειμένου να ελέγχεται η κοινωνία και ως φράγμα απέναντι στις απαιτήσεις που απειλούν τα συμφέροντά τους»
Πώς μπορούν να οδηγηθούν οι πολίτες στην πολιτική ανυπακοή; Θεωρούσε ότι αυτό χρειάζεται σθένος. Το σθένος είναι μια δυναμική που προϋπάρχει στους ανθρώπους, για να εξωτερικευθεί, όμως, «χρειάζεται» έναν πραγματικά δυνατό, βαθύ θυμό, όπως συνέβη με τις φυλετικές διακρίσεις στον Νότο και με τον πόλεμο στο Βιετνάμ, οπότε οι Αμερικανοί ξεσηκώθηκαν και πέτυχαν, ό,τι πέτυχαν, διαπράττοντας ενέργειες πολιτικής ανυπακοής. Σήμερα, ως φαίνεται, η Γιουγκοσλαβία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, η Γάζα δεν συγκινούν Αμερικανούς, Ευρωπαίους και λοιπούς ανά τον κόσμο.
Πίστευε ότι οι ιδέες του Μαρξ γίνονται όλο και πιο φανερά λογικές, καθώς τα προβλήματα του καπιταλιστικού συστήματος οδηγούν σε εξοντωτικές ανισότητες και στη φρίκη του πολέμου. Πίστευε επίσης στον μακροχρόνιο αγώνα, στη δημιουργία μιας νέας συνείδησης, στον καλό αγώνα των αναρχικών.
«Οι αναρχικοί πιστεύουν ότι η κοινωνία πρέπει να είναι οργανωμένη με χίλιους διαφορετικούς τρόπους, ότι οι άνθρωποι πρέπει να συνεργάζονται στην εργασία και την ψυχαγωγία και να συγκροτούν μια όμορφη κοινωνία... ότι κάθε οργάνωση πρέπει να αποφεύγει την ιεραρχία, την εξουσία από τα πάνω· πρέπει να είναι δημοκρατική, συναινετική, να φτάνει σε αποφάσεις με συνεχή συζήτηση και επιχειρηματολογία». Ποιοι έφτιαξαν το Σύνταγμα των ΗΠΑ; Πενήντα πέντε πλούσιοι Αμερικανοί. Ούτε μαύροι ούτε γυναίκες ούτε Ινδιάνοι ούτε εργάτες. Πήραν τη φράση που υπήρχε στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας «στη ζωή, την ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας» και την άλλαξαν σε «στη ζωή, την ελευθερία και την περιουσία». Η Δημοκρατία παραδόθηκε πλέον στους έχοντες περιουσία. Η κυβέρνηση θεσπίστηκε για να διαφυλάξει τα συμφέροντα των πλούσιων λευκών. Ε, ακόμη το ίδιο συμβαίνει σήμερα. Και ας μην ξεχνάμε ότι τους πολέμους των ΗΠΑ δεν τους κάνουν ακραίοι συντηρητικοί όσο οι δημοκρατικοί πρόεδροι.
Οποιαδήποτε αδικία έχει διορθωθεί, αυτό -λέει- δεν συνέβη μέσω των κυβερνητικών διαδικασιών, δεν συνέβη μέσω της ψήφου, των εκλογών, όχι· συνέβη μόνον όταν οι πολίτες ξεσηκώθηκαν. Ετσι καταργήθηκε η δουλεία και όχι επειδή ο Αβραάμ Λίνκολν υπέγραψε τη Διακήρυξη της χειραφέτησης. Ξεκίνησε από μια μικρή ομάδα ανθρώπων - σκλάβων και εξελίχθηκε σε πανεθνικό Κίνημα με πράξεις πολιτικής ανυπακοής και παραβάσεις του νόμου.
Ισως ήταν από τους ελάχιστους διανοητές που χρησιμοποιούσε τη λέξη «ταξικός», λέξη που δεν διδάσκεται στα σχολεία. Ας μελετήσουν το έργο του όσοι φιλοδοξούν να γίνουν ιστορικοί, ας το φυλλομετρήσουν έστω, ειδικώς οι εγχώριοι μετανεωτερικοί (;), νεωτερικοί (;), τέλος πάντων όσοι προσπαθούν να κάνουν την Ιστορία γλυκανάλατη κι εύπεπτη σούπα, χωρίς αίματα, χωρίς ξεσηκωμούς, χωρίς βία.
Εγινε ιστορικός για να αλλάξει τον κόσμο και όχι τον χρόνο που έφτιαξε τον κόσμο, πεπεισμένος ότι ό,τι καλό έχει γίνει στην ανθρωπότητα προήλθε από τους αγώνες των απλών ανθρώπων.
Αποκάλυψε τον ψεύτικο πλουραλισμό, τις κίβδηλες ελευθερίες με τα οποία η εξουσία μας εξαπατά,σ Αμερικανός με σθένος, ενάντιος στους πλουτοκράτες και τους επαγγελματίες πολιτικούς. Οχι στα όπλα, έλεγε· ναι στον αγώνα των ανθρώπων.
Εκ των έσω
** ΙΝ MEMORIAM... Χάουαρντ Ζιν: «Ο άνθρωπος που με τα γραπτά του άλλαξε τη συνείδηση μιας γενιάς»... Ο άνθρωπος που πίστευε ότι «η αμερικανική δημοκρατία είναι δημοκρατία των τύπων και όχι της ουσίας»...
Ο Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου στη «Βραδυνή»:
- «Είναι μια δημοκρατία της Γουόλ Στριτ. Μόνο σε δύο περιπτώσεις έχουμε στις ΗΠΑ στιγμές δημοκρατίας, οπότε ψηφίζονται και νόμοι υπέρ των μη προνομιούχων. Πρόκειται για τη δεκαετία του 1930 μετά το κραχ, όταν είχαμε το άγνωστο αμερικανικό εργατικό κίνημα, που πνίγηκε στο αίμα, και τη δεκαετία του 1960, όταν εκτυλίχθηκε το μεγάλο κίνημα των νέων κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Συνεπώς, η δημοκρατία υφίσταται τότε μόνο που το κίνημα των "κάτω" έρχεται με δύναμη για να ισορροπήσει κάπως τις ανισότητες και την αδικία των "πάνω"».
** ΜΕΤΑΠΛΑΣΗ... «Ο θυμός είναι η τελετή-διαβατήριο για να οδηγηθείς στη δημιουργία. Η ουσία είναι η μετάπλαση του θυμού σε δημιουργία», λέει ο Σωτήρης Χατζάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής του ΚΘΒΕ...
Από συνέντευξη στη Βίκυ Χαρισοπούλου («Νέα»):
- «Τάσσομαι και θυμώνω μαζί τους. Το κίνημα του Δεκεμβρίου στο μήνυμά του ήταν συγκλονιστικό. Οι νέοι μάς έλεγαν πως τους οργανώνουμε ένα μέλλον που δεν τους περιέχει. Μόνο που έμειναν στον θυμό. Κι έτσι το κίνημα εξετράπη κι έσπαγε τις βιτρίνες του κόσμου. Αν δεν διαγνώσουμε και δεν προλάβουμε αυτόν τον θυμό, θα έχουμε τέτοιες εξελίξεις που δεν τις φανταζόμαστε».
- «Οταν αποκλείεις έναν νέο από το να μετέχει επί του μέλλοντός του, τότε η ζωή σου (της ίδιας της κοινωνίας) τελεί εν κινδύνω... Η λύση, το μέλλον, βρίσκεται κάτω από τις σκιές των αγαλμάτων. Κάτω απ' το έπος της πόλης».
Σημασία έχει να δρας
ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΙΔΑΛΗΣ
«Αυτό που μας μαθαίνει η Ιστορία είναι ότι ακόμα και η πιο μικρή δράση έχει σημασία...
Τα μεγάλα κοινωνικά κινήματα, που πετυχαίνουν κάτι, εμφανίζονται επειδή εκατομμύρια άνθρωποι κάνουν μικρά πράγματα. Σε συγκεκριμένες στιγμές στην Ιστορία, όλα αυτά τα μικρά πράγματα αθροίζονται και τότε κάτι καλό συμβαίνει, μια αλλαγή».
Από τα πιο φωτεινά και προοδευτικά μυαλά της Αμερικής, ο 88χρονος καθηγητής και ιστορικός Χάουαρντ Ζιν είναι ο συγγραφέας του θεμελιακού βιβλίου «Η ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών», αλλά και του θεατρικού μονολόγου «Ο Μαρξ στο Σόχο», που παιζόταν τρεις σεζόν εδώ με τον Αγγελο Αντωνόπουλο. Τον περασμένο Μάιο ήρθε στην Αθήνα και μίλησε στο Γαλλικό Ινστιτούτο με θέμα «Η δράση των πολιτών ως προϋπόθεση της δημοκρατίας». Αυτή η διάλεξη, με γενικό τίτλο «Από την Ιστορία στην πράξη», κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Αιώρα».
Ο ρηξικέλευθος Ζιν ασκεί έντονη κριτική στη δημοκρατία των ΗΠΑ και τις κυβερνήσεις της, που υπερασπίζονται τα συμφέροντα των προνομιούχων πάντα με «δημοκρατικές διαδικασίες» σε βάρος των πολλών. Στηλιτεύει τις συχνές στρατιωτικές επεμβάσεις της σε διάφορα μέρη με το πρόσχημα της... αποκατάστασης της δημοκρατίας (Κορέα, Βιετνάμ, Ιράκ). Για να επισημάνει ότι μόνο με ορισμένα κοινωνικά κινήματα, όπως αυτό των μαύρων ή εκείνο κατά του Βιετνάμ, πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ κάποιες σημαντικές αλλαγές προς όφελος αδικημένων πολιτών.
Στο βιβλιαράκι υπάρχουν υπάρχουν επίσης δυο ενδιαφέρουσες συνεντεύξεις του, στον Κωστή Παπαϊωάννου και στη Σώτη Τριανταφύλλου. Κι εδώ πρωτεύουν η δράση, η πολιτική ανυπακοή, η απόρριψη της βίας, η δημιουργία νέας συνείδησης, ο αγώνας μακροπρόθεσμα.
Ο μαχητικός Ζιν συγκινεί βαθύτατα τον αναγνώστη προς το τέλος, αναφερόμενος στη θανούσα γυναίκα του Ροζ, με την οποία έζησαν 63 χρόνια μαζί. «Η αγάπη που είχαμε ο ένας για τον άλλο δεν μειώθηκε όλα αυτά τα χρόνια... Είχαμε κοινά αισθήματα για τους καταπιεσμένους ανθρώπους παντού. Και οι δύο επιθυμούσαμε έναν καλύτερο κόσμο».
«Σκέτη απογοήτευση ο Μπ. Ομπάμα»
Ο Χάουαρντ Ζιν είναι ο γνωστότερος ριζοσπάστης ιστορικός των ΗΠΑ, σημαντικός θεατρικός συγγραφέας και ιστορική φυσιογνωμία του αμερικανικού πολιτικού ακτιβισμού.
Το βιβλίο του «Η ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών» έχει πουλήσει πάνω από 2 εκατ. αντίτυπα, ενώ το ντοκιμαντέρ του «Ο λαός μιλά», βασισμένο στο διάσημο βιβλίο του, προβάλλεται αυτές τις μέρες στην αμερικανική τηλεόραση, με τους συντηρητικούς να βάλλουν κατά της προβολής του σε κατάσταση παράνοιας. **Ο διάσημος διανοούμενος και ακτιβιστής βρήκε πάντως το χρόνο να μας μιλήσει για την περιβόητη ομιλία του αμερικανού προέδρου στην απονομή του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης και για το τέλος του μήνα του μέλιτος του Ομπάμα.
* Προφανώς χρειαζόταν ένα βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για να περιγράψει ο Ομπάμα με τους όρους της πολιτικής φιλοσοφίας και των διεθνών σχέσεων το αυτοκρατορικό του όραμα για τις ΗΠΑ. Συμφωνείτε;
- Ναι, στην ομιλία του κατά τη διάρκεια της απονομής του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης ο Ομπάμα προσπάθησε να μεταφέρει μια διανοητική έκφραση και να δώσει μια φιλοσοφική αιτιολόγηση για την κλιμάκωση των στρατιωτικών αποστολών στο Αφγανιστάν - δηλαδή προσπάθησε να ανατρέψει τις αρνητικές εντυπώσεις από την ειρωνεία του γεγονότος ότι έλαβε βραβείο ειρήνης ενώ διεξάγει πόλεμο. Επικαλέσθηκε τη θεωρία του «δίκαιου πολέμου» και την αντιπαράθεση μεταξύ «ρεαλισμού» και «ιδεαλισμού», αναφέρθηκε στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και στον Γκάντι αλλά μίλησε ταυτόχρονα για την ανάγκη που υπάρχει ορισμένες φορές στον πραγματικό κόσμο για την διεξαγωγή πολέμου. Μια ομιλία γεμάτη αντιφάσεις. Ενας φίλος μου περιέγραψε τη γλώσσα της ομιλίας του Ομπάμα ως «διφορούμενη». Συμφώνησα ότι η γλώσσα ήταν σχετικά «διφορούμενη», αλλά οι ενέργειές του δεν είναι καθόλου διφορούμενες. Ετσι, όταν η γλώσσα είναι διφορούμενη αλλά οι πράξεις ξεκάθαρες, πρέπει να πούμε τα πράγματα με τις σωστές λέξεις. Η ομιλία του δεν ήταν «διφορούμενη» αλλά υποκριτική.
* Αναφέρθηκε και στον Κένεντι. Μάλιστα, ο Ομπάμα φαίνεται να έχει ένα είδος εμμονής με τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και δεν χάνει ευκαιρία στις δημόσιες ομιλίες του να αναφέρεται στην πολιτική κληρονομιά του Κένεντι. Ποια είναι ακριβώς αυτή η κληρονομιά;
- Για τους αμερικανούς φιλελευθέρους (δηλαδή τους Δημοκρατικούς) ο Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι είναι μια ηρωική φιγούρα, εξιδανικευμένη σε βαθμό μεγάλων ιστορικών αναληθειών. Οπως ο Ομπάμα, ο Κένεντι ήταν μια χαρισματική προσωπικότητα, με τρομερή ευφράδεια και γοητεία. Αλλά όπως και στην περίπτωση του Ομπάμα, οι πολιτικές του ήταν καθεστωτικές και παραδοσιακές. Ξεκίνησε την κλιμάκωση του πολέμου στο Βιετνάμ, αυξάνοντας τον αριθμό των στρατευμάτων. Προχώρησε με το σχέδιο του Αϊζενχάουερ για την εισβολή της Κούβας και είπε ψέματα ενώπιον του λαού περί αυτού. Προς τιμήν του, αντιστάθηκε στις συμβουλές των στρατηγών του να βομβαρδίσει την Κούβα και διαπραγματεύτηκε με τον Χρουστσόφ. Αλλά διατήρησε έναν τεράστιο στρατιωτικό προϋπολογισμό. Οπως και με τον Ομπάμα, η ρητορική του (σε μια διάσημη ομιλία του στο American University στην Ουάσινγκτον φαινόταν να απομακρύνεται από μια μιλιταριστική προσέγγιση στις διεθνείς σχέσεις) ήταν σε αντίφαση με τις ενέργειές του. Ο Κένεντι κουβαλάει επίσης τη φήμη ότι υποστήριζε τα αιτήματα των μαύρων για ισότητα, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήταν ποτέ διαθέσιμος να έρθει αντιμέτωπος με το σύστημα του φυλετικού διαχωρισμού έως τη στιγμή που οι μαύροι των ΗΠΑ άρχισαν ανά χιλιάδες τις μεγάλες διαδηλώσεις στον Αμερικανικό Νότο.
* Προασπίζοντας το δόγμα του «δικαίου πολέμου», ο Ομπάμα προέβη σε συγκρίσεις μεταξύ του Χίτλερ και της Αλ Κάιντα. Θα σχολιάζατε αυτήν τη σύγκριση αλλά και τη θέση του περί «δικαίου πολέμου»;
- Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τη φήμη «καλού πολέμου», και επειδή πράγματι υπήρξε ένα ηθικό στοιχείο στη διεξαγωγή αυτού του πολέμου -ο πόλεμος ενάντια στον ναζισμό- συχνά χρησιμοποιείται από τις ΗΠΑ για να δικαιολογούν τους πολέμους που έχουν διεξαγάγει από τότε και οι οποίοι δεν διαθέτουν κανένα ηθικό στοιχείο. Είναι μια πολύ έξυπνη συσκευή προπαγάνδας. Με αυτό τον τρόπο μετατρέπονται σε Χίτλερ όλοι οι εχθροί μας από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά και οποιαδήποτε προσπάθεια για διαπραγμάτευση χαρακτηρίζεται ως «κατευνασμός». Αλλά ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν στην πραγματικότητα βαθιά προβληματικός από την άποψη της ηθικής λόγω των φρικτών βομβαρδισμών που υπέστησαν άμαχοι πολίτες στη Γερμανία και την Ιαπωνία. Οσο για την θεωρία του «δικαίου πολέμου», ενώ ο Ομπάμα την επικαλέστηκε και παρουσίασε τις βασικές αρχές της (αυτοάμυνα, αναλογικότητα, αποφυγή θυμάτων πολιτών) δεν έκανε καμία προσπάθεια να την πλασάρει στο πλαίσιο του πολέμου που διεξάγεται στο Αφγανιστάν επειδή, στην πραγματικότητα, καμία από τις αρχές της δεν έχουν αντίκρισμα στον πόλεμο κατά του Αφγανιστάν.
* Πώς αντιδρά η κοινή γνώμη στις Ηνωμένες Πολιτείες γύρω από την αυξανόμενη συμμετοχή των αμερικανικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν;
- Η αμερικανική κοινή γνώμη έχει αντιταχθεί στον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Δεν υπήρξε καμία λαϊκή απαίτηση για διεξαγωγή του πολέμου και σίγουρα για καμία κλιμάκωση. Αλλά μόλις σταλούν τα στρατεύματα και ξεκινήσει η εκστρατεία προπαγάνδας από τον Λευκό Οίκο και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολλοί άνθρωποι διστάζουν να διαμαρτυρηθούν. Γι' αυτό οι δημοσκοπήσεις της κοινής γνώμης εμφανίζουν τώρα μια μικρή πλειοψηφία να είναι υπέρ της κλιμάκωσης του πολέμου στο Αφγανιστάν. Αλλά αυτή η μικρή πλειοψηφία θα μειωθεί μόλις γίνει ξεκάθαρο ότι η αποστολή των στρατευμάτων δεν βοηθά την κατάσταση.
* Πρόσφατο ρεπορτάζ των «New York Times» αποκάλυψε τις εκτενείς διασυνδέσεις μεταξύ της εταιρείας Blackwater και της CIA στην πραγματοποίηση μυστικών επιδρομών στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Αλλη μια λαμπρή στιγμή για την αμερικανική δημοκρατία;
- Δυστυχώς, το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών στις ΗΠΑ δεν γνωρίζει για τις διασυνδέσεις μεταξύ Blackwater και CIA και το όλο θέμα των ιδιωτικών εταιρειών που δρουν στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν δεν προβάλλεται από τα ΜΜΕ. Υπάρχει μια γενική αντίληψη ότι διεξάγεται μια καουμπόικη μορφή αισχρής κερδοσκοπίας, αλλά οι λεπτομέρειες είναι βαθιά κρυμμένες από τα μάτια του κοινού.
* Ποια είναι τα επιτεύγματα του Ομπάμα μέχρι τώρα στο εσωτερικό μέτωπο της χώρας;
- Στο εσωτερικό μέτωπο, ο Ομπάμα είναι μια σκέτη απογοήτευση για τους ανθρώπους που τον ψήφισαν. Δεν έχει υπάρξει καμία τολμηρή πρωτοβουλία, ασχέτως αν αφορά την οικονομική μεταρρύθμιση, το σύστημα υγείας ή τα συνταγματικά δικαιώματα. Διόρισε εξ αρχής συντηρητικούς οικονομικούς συμβούλους, παραδοσιακά μυαλά, ανθρώπους που κατείχαν εκτελεστικές θέσεις στους μεγάλους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς, και με το που ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας μοίρασε εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια στις ίδιες τράπεζες και τις χρηματοπιστωτικές εταιρείες που ήταν υπεύθυνες με τις πράξεις τους για την οικονομική ύφεση. Στο θέμα του υγειονομικού συστήματος έχει αρνηθεί να προωθήσει την εφαρμογή του προτύπου που χρησιμοποιείται στη Γαλλία, στη Γερμανία και στις Σκανδιναβικές χώρες -και που είναι πολύ πιο αποδοτικό, πιο απλό, και πιο δίκαιο σύστημα υγείας από αυτό που διαθέτουν οι Ηνωμένες Πολιτείες (ένα σύστημα που είναι τόσο πανάκριβο ώστε πενήντα εκατομμύρια πολίτες να είναι ανασφάλιστοι). Αντί αυτού, έχει κάνει τον ένα συμβιβασμό μετά τον άλλον σε βαθμό που η μεταρρύθμιση του συστήματος είναι πολύ αδύναμη και αναγκάζει τους ανθρώπους να αγοράζουν ασφάλεια από τις ασφαλιστικές εταιρείες, που ήταν και από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες της πολιτικής εκστρατείας του Ομπάμα.
* Θα λέγατε ότι η περίοδος του «μήνα του μέλιτος» για τον Ομπάμα έληξε;
- Ο «μήνας του μέλιτος» έχει λήξει για πολλούς από τους υποστηρικτές του. Ομως υπάρχουν ακόμα εκείνοι που διατηρούν την ελπίδα με τον τρόπο του νεόνυμφου που, ενώ η νύφη έχει ανακαλύψει ότι είναι ανίκανος, αυτός ισχυρίζεται με ευγλωττία ότι θα επανακτήσει τη δύναμή του, αλλά δίχως να μπορεί να παρουσιάσει κανένα πραγματικό στοιχείο για να στηρίξει τα λόγια του. Είναι ώρα για διαζύγιο.
* Στην Ελλάδα, ο Χάουαρντ Ζιν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής. Ο μονόλογός του «Ο Μαρξ στο Σόχο» παιζόταν επί 4 χρόνια με τον Αγγελο Αντωνόπουλο στο ρόλο του Μαρξ. Ενώ τον Μάιο είχε επισκεφθεί την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο της 6ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου και μίλησε με θέμα «Η δράση των πολιτών ως προϋπόθεση της δημοκρατίας», ουσιαστικά τον πυρήνα της πολιτικής του σκέψης.
Βιβλία του στα ελληνικά
«Η ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών» (εκδόσεις Αιώρα),
«Από την Ιστορία στην πράξη» (εκδόσεις Αιώρα),
«Ο Μαρξ στο Σόχο» (εκδόσεις Αιώρα), «Τρομοκρατία και πόλεμος» (εκδόσεις Scripta),
«Διακηρύξεις ανεξαρτησίας» (εκδόσεις Εξάρχεια).
