Οι προσπάθειες του αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα να ανοίξει ξανά τη διαδικασία ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή παραμένουν άκαρπες, παρά το διπλωματικό πήγαιν'έλα του αμερικανού ειδικού απεσταλμένου Τζορτζ Μίτσελ.
Η άρνηση του Νετανιάχου να παγώσει τον εποικισμό θέτει εμπόδια στην επανέναρξη των διαπραγματεύσεων με την Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία είναι αποδυναμωμένη από τη διαίρεσή της. Η μακρόχρονη παρακμή του Εργατικού Κόμματος, το οποίο ασπάστηκε τον νεοφιλελευθερισμό και την πολιτική της «κατάκτησης της γης», συμβάλλει επίσης στο αδιέξοδο.
Εσωτερική αντίφαση
Το αληθινό δράμα της εργατικής αριστεράς -και, πέρα από αυτήν, ολόκληρης της ισραηλινής κοινωνίας- έγκειται στις εσωτερικές αδυναμίες. Οι αιτίες εντοπίζονται στην εκλογική πανωλεθρία του Φεβρουαρίου 2009, αλλά δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τους λόγους της ιστορικής ήττας του 1977, όταν η δεξιά πήρε, πρώτη φορά, την εξουσία. Εχουν σχέση, προπάντων, με τις ιδεολογικές δομές ενός κινήματος που είναι ανίκανο να προσφέρει μια μελλοντική προοπτική εξόδου από τη διπλή αποτελμάτωση -μέσα στη νεοαποικιοκρατία και στον νεοφιλελευθερισμό. Πολλοί Ισραηλινοί συνειδητοποιούν πως βρίσκονται στο προσκέφαλο ενός αρρώστου που έχει προσβληθεί από βαριά ασθένεια, ενός ετοιμοθάνατου ασθενή.
Η μακρά κάθοδος στην κόλαση δεν σχετίζεται τόσο με τη φθορά από την εξουσία ή με τη γενική εξέλιξη της κοινωνίας, αλλά με την αδυναμία της αριστεράς να διαχειριστεί κατ' αρχάς τη νίκη του Ιουνίου 1967 και έπειτα το ιστορικό επίτευγμα των συμφωνιών του Οσλο του 1993(1). Αντιμέτωπη με αυτό το γιγαντιαίο καθήκον, έδειξε όχι μόνο τον κομφορμισμό και τον συντηρητισμό της αλλά και την ιδεολογική και ηθική αδυναμία της.
Το εβραϊκό εθνικιστικό κίνημα έθεσε εξαρχής τον στόχο να ανοίξει την Παλαιστίνη σε μια απεριόριστη μετανάστευση, να την εποικήσει και τελικά να αποσπάσει την ανεξαρτησία της. «Η σιωνιστική επιχείρηση είναι μια επιχείρηση κατάκτησης» βεβαίωνε το 1929 ο Μπερλ Κάτζνελσον, ο ιδεολόγος του εργατικού κινήματος. «Και θέλω να καταλάβουμε καλά ότι, για μένα, ο ορισμός αυτής της επιχείρησης με στρατιωτικούς όρους δεν αποτελεί ρητορική διατύπωση(2)».
Για να νομιμοποιήσει την κατάκτηση αυτή, το κίνημα επικαλείτο τα ιστορικά δικαιώματα των Εβραίων στη χώρα των προγόνων τους. Από τα τέλη του 19ου αιώνα, όλα τα ρεύματα του σιωνισμού εκτιμούσαν ότι οι Εβραίοι της Ευρώπης βρίσκονταν στο χείλος της καταστροφής. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος έμελλε να τους δικαιώσει. Η νίκη του 1948-1949 επιβεβαίωσε μισό αιώνα επίμονων προετοιμασιών, με επικεφαλής τους Εργατικούς, που ήταν στην εξουσία από τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Και, ξαφνικά, έρχεται ο κεραυνός του Ιουνίου 1967.
Πώς να τον ερμηνεύσουν και τι να τον κάνουν; Επρόκειτο, άραγε, για τον καρπό ενός κακού αιγυπτιακού υπολογισμού, που βόλευε να τον αξιοποιήσουν για να κάνουν ειρήνη χρησιμοποιώντας τα εδάφη που κατακτήθηκαν ως αντάλλαγμα, ή, αντίθετα, για μια λογική συνέχεια του πολέμου της ανεξαρτησίας; Επρεπε, άραγε, να δουν σε αυτόν την ευκαιρία να συνεχίσουν το έργο που δεν είχε ολοκληρωθεί το 1949, ή, αντίθετα, να αναγγείλουν στον αραβικό κόσμο ότι, αφού ο σιωνισμός είχε πετύχει τους στόχους του στις γραμμές εκεχειρίας του 1949, η κατάκτηση της γης και ο αποικισμός της -υπαρξιακή ανάγκη μέχρι τη δημιουργία κράτους- είχε πάψει να υφίσταται πλέον μετά την ίδρυσή του; Οι Εβραίοι διέθεταν πλέον μια στέγη και μπορούσαν να γίνουν ένας λαός όπως οι άλλοι.
Για να εκφράσουν αυτή την πραγματικά επαναστατική αρχή και να αναγνωρίσουν την «πράσινη γραμμή» του 1967 ως τα οριστικά σύνορα του εθνικού εδάφους, έπρεπε η αριστερά να έχει γαλουχηθεί με οικουμενικές αξίες και όχι μόνο με τις πολιτιστικές και πολιτικές ιδιαιτερότητες του εθνικισμού. Και αυτή την οικουμενική αρχή, οι εργατικές πολιτικές ελίτ, πλην σπανίων εξαιρέσεων, δεν ήταν έτοιμες να τη θέσουν.
Ορισμένοι διανοούμενοι που προσπάθησαν να εμπλακούν στην πολιτική μετά το 1977, για να ανοικοδομήσουν το κόμμα σε νέες βάσεις, υποχρεώθηκαν σε παραίτηση ή εγκατέλειψαν την προσπάθεια μετά τον πρώτο πόλεμο του Λιβάνου (1982). Οσο για τους πρωταγωνιστές του κινήματος, αυτοί δεν ανακάλυψαν τίποτε, αρκούμενοι να ακολουθούν τον δρόμο που είχαν χαράξει οι δύο ιδεολόγοι της αριστεράς του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, ο Ααρόν Νταβίντ Γκόρντον και ο Μπερλ Κάτζνελσον.
Η συζήτηση που διεξήχθη μέσα στις εργατικές κυβερνήσεις, ανάμεσα στο 1967 και το 1977, και, έπειτα, τη δεκαετία του '90, δεν είχε ποτέ ως στόχο να αναθεωρήσει το παλιό δόγμα της κατάκτησης εδάφους ούτε την ανάγκη να θεμελιωθεί επιτέλους το μέλλον της χώρας όχι πλέον στα ιστορικά δικαιώματα των Εβραίων στη γη του Ισραήλ αλλά στο φυσικό δικαίωμα όλων των λαών να είναι κύριοι της μοίρας τους. Η μόνη συζήτηση αφορούσε -και αφορά ακόμη- τον καλύτερο τρόπο να αξιοποιηθεί η κατάσταση που δημιουργήθηκε από την αδυναμία των Αράβων.
Η συμφωνία του Οσλο
Η αρχή σύμφωνα με την οποία δεν εγκαταλείπουμε έδαφος εκτός εάν υποχρεωθούμε από μια ανώτερη δύναμη παραμένει πάντοτε σε ισχύ. Ο εποικισμός ξεκίνησε από τις διαδοχικές εργατικές κυβερνήσεις, ανάμεσα στο 1967 και το 1977, με μεθόδους που ισχύουν ακόμη: κατάσχονται εδάφη με οποιαδήποτε πρόφαση, παραβιάζεται και παρακάμπτεται ο νόμος, θεσμοθετείται ως κανόνας η ανισότητα ανάμεσα σε Εβραίους και Αραβες.
Παρά τις συμφωνίες του Οσλο, τίποτε το ουσιαστικό δεν αλλάζει επιτόπου όταν οι Εργατικοί επιστρέφουν στην εξουσία από το 1992 ώς το 1996 και από το 1999 ως το 2001. Αντίθετα, κάνουν τα πάντα για να μη συγκρουστούν με την οργή των εποίκων και ολόκληρης της δεξιάς ενάντια στην «προδοσία» που συνιστά, κατά τη γνώμη τους, η αναγνώριση των δικαιωμάτων των Αράβων σε ένα τμήμα της Παλαιστίνης δυτικά του Ιορδάνη. Ομως ο μόνος τρόπος να συγκρατηθεί η εξέγερσή τους συνίσταται στο να διευκολύνεται η συνέχιση της κατάκτησης της γης.
Ηθικά και διανοητικά ανίκανοι να σταματήσουν τον εποικισμό, οι Εργατικοί εγκαινίασαν ωστόσο μία καμπή με τις συμφωνίες του Οσλο. Ο Ισραηλινός που τις υπέγραψε, ο πρωθυπουργός Ιτζχάκ Ράμπιν, νικητής του πολέμου του Ιουνίου 1967, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1995 από έναν θρησκευτικό εθνικιστή, θα παραμείνει για μισό αιώνα ο μοναδικός πολιτικός ηγέτης που ξεπέρασε τις καθιερωμένες ιδέες του καιρού του. Αλλά του χρειάστηκαν είκοσι χρόνια και η περιπέτεια του 1982 στον Λίβανο για να καταλάβει ότι ο ισραηλινο-παλαιστινιακός πόλεμος δεν θα τερματιζόταν παρά μόνο αν οι δύο λαοί δέχονταν να αναγνωρίσουν αμοιβαία τα εθνικά δικαιώματά τους.
Αυτή τη συνειδητοποίηση ο Ράμπιν την πλήρωσε με τη ζωή του. Οι συμφωνίες του Οσλο, κακά σχεδιασμένες και ακόμη χειρότερα εφαρμοσμένες, θα μπορούσαν ίσως να σωθούν με την παρουσία του: ήταν πολύ έξυπνος και πολύ πραγματιστής για να επικαλείται επ' αόριστον το ακλόνητο επιχείρημα: ένα τρισχιλιετές δικαίωμα ιδιοκτησίας, χαραγμένο στο πρώτο μεγάλο βιβλίο του ανθρώπινου γένους.
«Ομπάμα, στραφείτε προς τη Βίβλο» φωνάζει μία ακόμη φορά ο βετεράνος της ισραηλινής δημοσιογραφίας Γιοέλ Μάρκους, που πρόσκειται εδώ και μισό αιώνα στη δεξιά του Εργατικού Κόμματος(3). Αντιμέτωποι με μια αμερικανική πολιτική λιγότερο ελαστική απέναντι στην καταστροφή που προκαλεί ο εποικισμός, ο σημερινός υπουργός Αμυνας, Εχούντ Μπαράκ, και οι προσκείμενοι σε αυτόν δεν βρίσκουν ποτέ να αντιτάξουν κάτι στους εποίκους -έστω και αν προσπαθούν και μερικές φορές πετυχαίνουν να διαλύσουν ορισμένες μικρές εγκαταστάσεις που αποκαλούνται «άγριες». Υποχωρούν γρήγορα μπροστά στις απειλές εμφυλίου πολέμου που επισείονται κάθε φορά που τολμά κανείς να μιλήσει για εδαφική αναδίπλωση. Δεν τους απομένει παρά να αρκεστούν στις αναγκαιότητες της διεθνούς πολιτικής, με άλλα λόγια στις αμερικανικές πιέσεις.
Ο αμερικανός φίλος
Οι ισραηλινοί Εργατικοί εκτιμούσαν τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους και τους νεοσυντηρητικούς ιδεολόγους του, όπως και τους κήρυκες του Ευαγγελίου της Αλαμπάμα και τους εποίκους της Δυτικής Οχθης του Ιορδάνη. Εξαιτίας αυτού, το ναυάγιο των Εργατικών του 2009 δεν είναι πολιτικό αλλά ηθικό και διανοητικό. Και οι ψηφοφόροι της αριστεράς ένιωσαν πολύ καλά ότι, αφού δεν υπάρχει καμία νέα ιδέα, το κόμμα έχασε τον λόγο ύπαρξής του. Γιατί, εάν όλα όσα το Εργατικό Κόμμα μπορεί να προσφέρει είναι η χρήση βίας και η επίκληση της ιστορίας, τότε δεν υπάρχει καμία ανάγκη να επενδύουν σε ένα χλομό αντίγραφο όταν μπορούν να έχουν το πρωτότυπο στο πρόσωπο του Μπενιαμίν Νετανιάχου.
Οι «καρποί» της Γάζας
Ο Εχούντ Μπαράκ, που ήλπιζε να δρέψει τους καρπούς της «νίκης» του μετά την επιχείρηση στη Γάζα τον περασμένο χειμώνα, πλήρωσε αυτή την επιλογή του.
Το ίδιο συμβαίνει σε ό,τι αφορά την άλλη πλευρά του ιδεολογικού κενού: την οικονομική και κοινωνική πολιτική. Στην πραγματικότητα, το Εργατικό Κόμμα, όπως το παλιό Μαπάι που ιδρύθηκε το 1930 (4), δεν υπήρξε ποτέ ένα σοσιαλιστικό κόμμα παρόμοιο με τα ευρωπαϊκά ομόλογά του. Η προτεραιότητα των εθνικών προσταγών κατέστησε το κόμμα, ήδη από την ίδρυσή του, έναν σχηματισμό αρκετά ιδιαίτερο, απομακρυσμένο όχι μόνο από τα κόμματα του Λεόν Μπλουμ, του Ρούντολφ Χίλφερντινγκ(5) και των αυστρο-μαρξιστών όπως ο Οτο Μπάουερ, αλλά ακόμα και από το βρετανικό Εργατικό Κόμμα, το οποίο, το 1931, στράφηκε προς τον σοσιαλισμό.
Το Μαπάι αποκήρυττε πάντοτε τον μαρξισμό, ακόμη και τον πιο μετριοπαθή, και έκρινε τον καπιταλισμό και την ατομική ιδιοκτησία σε συνάρτηση αποκλειστικά με τις απαιτήσεις της εθνικής οικοδόμησης. Το μεγάλο πρότυπο του Εχούντ Μπαράκ, όπως και του προκατόχου του, Σιμόν Πέρες, παραμένει ο Τόνι Μπλερ, τον οποίο οι αμερικανοί νεοσυντηρητικοί θεωρούν δικό τους(6). Και οι ηγέτες των Εργατικών διολίσθησαν με εκπληκτική ευκολία προς τον νεοφιλελευθερισμό, που βασίζεται στην ιδέα ότι η ελευθερία της αγοράς εγγυάται την ατομική ελευθερία. Θεμελιώδης στόχος του είναι να απελευθερώσει το κεφάλαιο από τους καταναγκασμούς του κράτους.
Βέβαια, δεν αποδέχονται όλοι οι Εργατικοί τις θεωρητικές αρχές του νεοφιλελευθερισμού. Αλλά στην πλειονότητά τους εγκρίνουν την πρακτική του. Με εξαίρεση μια μειοψηφία, δεν υπολογίζουν την κοινωνική δικαιοσύνη ανάμεσα στα θεμελιώδη συστατικά στοιχεία της ελευθερίας. Στην πραγματικότητα, το σύνολο της αριστεράς συμμετέχει στη συγκομιδή των σάπιων καρπών της απόλυτης προτεραιότητας των εθνικών αξιών που έχουν χαραχθεί ανέκαθεν στην πολιτική κουλτούρα τους: όλοι οι Ισραηλινοί έχουν μάθει εδώ και τρεις γενιές ότι η εθνική και πολιτιστική ταυτότητα υπερέχει πάντοτε των υλικών συμφερόντων.
Η ισραηλινή κοινωνία δεν είναι η πρώτη που γνωρίζει αυτό το πολύ σημαντικό στη σύγχρονη ιστορία φαινόμενο: Διάφορες κοινωνικές ομάδες ψηφίζουν ενάντια στα οικονομικά και ταξικά συμφέροντά τους, στο όνομα εθνικών, πολιτιστικών ή θρησκευτικών αξιών(7). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρόκειται για έναν κανόνα που έχει διατυπωθεί από τους ίδιους τους θεμελιωτές στη βάση του κοινού παρονομαστή όλων των κατακτητών της Γης του Ισραήλ, όποια κι αν είναι η κοινωνική θέση, η ιστορία, η θρησκεία και ο ύψιστος πολιτικός στόχος τους: το εβραϊκό έθνος-κράτος.
Από τη στιγμή που τα ταξικά συμφέροντα απορρίπτονται στο όνομα της εθνικής ενότητας, τι πιο βολικό από το να πεισθούν αυτοί που βρίσκονται στο κατώτερο σημείο της κοινωνικής κλίμακας ότι κάθε βελτίωση του επιπέδου ζωής περνάει αναγκαστικά από την ελευθερία των αγορών, την ιδιωτικοποίηση και την απορρύθμιση, χωρίς να ξεχνάμε τη μείωση των φόρων στο εισόδημα; Καταλήγουν να πείσουν την πλειοψηφία των Ισραηλινών ότι η εργασία αποτελεί ένα εμπόρευμα όπως όλα τα άλλα και ότι η «ευελιξία» είναι το μυστικό της επιτυχίας.
Δεξιά στροφή
Απέναντι στις κλασικές αυτές ιδέες του νεοφιλελευθερισμού, το Εργατικό Κόμμα εκφράζει την αδυναμία του. Ανίκανο για μια συνολική κριτική του καπιταλισμού της αγοράς, απευθύνεται σε ένα εκλογικό σώμα γερασμένο και αποθαρρυμένο, που συνεχίζει να ψηφίζει υπέρ του, περισσότερο από συνήθεια παρά από πεποίθηση.
Καθώς ο χρόνος περνά, η πελατεία συρρικνώνεται σαν ζαρωμένο δέρμα: τον Φεβρουάριο του 2009 περιορίστηκε στο 10% των ψήφων και εκπροσωπήθηκε από δεκατρείς βουλευτές. Οι νέοι εγκαταλείπουν το κόμμα. Παλαιστίνιοι και κατόπιν Κινέζοι και Ταϊλανδοί έχουν αντικαταστήσει εδώ και καιρό τους χειρώνακτες εργάτες, τους οποίους κάποτε πλαισίωνε το συνδικάτο (Ισταντρούτ) και το Μαπάι. Στα πανεπιστήμια οι υποστηρικτές του Εργατικού Κόμματος είναι αμελητέοι αριθμητικά.
Ο πρώην ηγέτης Πέρες, που ηττήθηκε στις προκριματικές εκλογές του 2005 από τον συνδικαλιστή Αμίρ Περέτζ, εγκατέλειψε το κόμμα για να ενταχθεί στο Καντίμα, το κόμμα που δημιούργησε ο Αριέλ Σαρόν.
Αρκετοί ψηφοφόροι του Εργατικού Κόμματος συνεπέραναν έτσι ότι, αν, μετά από μισόν αιώνα στο κόμμα, ένας πρώην πρωθυπουργός μπορεί από τη μια μέρα στην άλλη να προσχωρήσει στο αντίπαλο στρατόπεδο, τότε αυτός ο σχηματισμός δεν έχει σίγουρα ούτε ιδέες ούτε στρατηγικούς στόχους για τους οποίους αξίζει τον κόπο να ψηφίσει κανείς, κι ακόμη περισσότερο να παλέψει. Κι όμως, τον Μάρτιο του 2006 το Εργατικό Κόμμα κέρδισε το 15% των ψήφων και οι δεκαεννέα έδρες που εξασφαλίστηκαν επέτρεψαν στον Αμίρ Περέτζ να καταλάβει τη θέση του υπουργού Αμυνας στην κυβέρνηση του Εχούντ Ολμέρτ (κεντρώος αποστάτης του Λικούντ και διάδοχος του Αριέλ Σαρόν, ο οποίος είχε υποστεί εγκεφαλική αιμορραγία).
Ο Αμίρ Περέτζ, εκπρόσωπος των μισθωτών κατώτερου ή μεσαίου επιπέδου, κοντά σε αυτό που υπήρξε κάποτε το κίνημα «Η Ειρήνη Τώρα», κάτοικος της μικρής πόλης Σντερότ, απέναντι από τη Γάζα, γέννημα θρέμμα μιας περιφέρειας στην οποία το Εργατικό Κόμμα δεν είχε μπορέσει ποτέ να διεισδύσει, ενσάρκωνε την ελπίδα μιας σοσιαλδημοκρατικής ανανέωσης. Σε αυτόν μπορούσαν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους οι μετανάστες που είχαν έρθει από τη βόρεια Αφρική στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και οι απόγονοί τους, οι οποίοι για χρόνια γοητεύονταν από τις μεγάλες φυσιογνωμίες της εθνικιστικής δεξιάς, από τον Μεναχέμ Μπέγκιν έως τον Αριέλ Σαρόν.
Η κρίση είναι ευκαιρία
Μετά την άρνηση του πρωθυπουργού Εχούντ Ολμερτ να του παραχωρήσει το υπουργείο Οικονομικών, θέση-κλειδί για μια οικονομική πολιτική λίγο πιο ισορροπημένη προς τα αριστερά, ο Αμίρ Περέτζ δέχθηκε το υπουργείο Αμυνας.
Μερικές εβδομάδες αργότερα, ο δεύτερος πόλεμος του Λιβάνου τον σάρωσε. Τον διαδέχθηκε ο Εχούντ Μπαράκ, που έγινε στο μεταξύ πλούσιος επιχειρηματίας, σίγουρα νιώθοντας πιο άνετα στα σαλόνια των βόρειων προαστίων του Τελ Αβίβ παρά στις φτωχές συνοικίες στα νότια της πόλης, για να μη μιλήσουμε για τις μικρές πόλεις της επαρχίας του Ισραήλ.
Από την πτώση των Εργατικών το 2009 διαφαίνεται ωστόσο ένα θετικό στοιχείο για το μέλλον. Είτε πρόκειται για την ήττα ενός κόμματος που διευθύνεται από έναν στρατιωτικό που πλούτισε -την επομένη μιας «νίκης» στη Γάζα για την οποία πολλοί Ισραηλινοί νιώθουν ντροπή- είτε για την επιτυχία του Καντίμα, σχηματισμού που έχει επικεφαλής μια γυναίκα, την Τζίπι Λίβνι (και όχι τον πεισματάρη αντίπαλό της, τον πρώην στρατηγό Σαούλ Μοφάζ), οι ενδείξεις συσσωρεύονται για μια κάποια ωριμότητα του εκλογικού σώματος: τα «μεγάλα ονόματα» δεν βγαίνουν πια αυτομάτως νικητές από μια πολιτική αναμέτρηση.
Απομένει ένα άλλο πρόβλημα, το οποίο διαβρώνει επίσης τα ευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα: η έλλειψη ισχυρής ηγεσίας. Η υστέρηση ιδεών και, παράλληλα, η απουσία πολιτικών προσωπικοτήτων δεν προαναγγέλλει ακριβώς ρόδινο μέλλον. Οι Ισραηλινοί δεν είναι οι μόνοι που τους αφορά κάτι τέτοιο, αλλά γι' αυτούς ο χρόνος πιέζει όπως πουθενά αλλού.
(1) Ο Πόλεμος των Εξι Ημερών και οι συμφωνίες του Οσλο.
(2) Αναφέρεται στον Zeev Sternhell, «Aux Origines d' Israel: entre nationalisme et socialisme», «Gallimard», συλλογή Folio Histoire, σελ. 312.
(3) Χαάρετζ, Τελ Αβίβ, 17 Ιουλίου 2009.
(4) Το Μαπάι, κόμμα των εργατών του Ερέτζ Ιζραέλ, ιδρύθηκε από τον Νταβίντ Μπεν Γκουριόν και την Γκόλντα Μεΐρ και παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 1968.
(5) Γερμανός σοσιαλιστής αυστριακής καταγωγής.
(6) Βλέπε τη συμβολή του στο «The Neoconreader», υπό τη διεύθυνση του Irwin Stelzer, Grove Press, Νέα Υόρκη, 2004.
(7) Βλέπε για την αμερικανική περίπτωση: Thomas Franck, «Pourquoi les pauvres votent a droite», Agone, Μασσαλία, 2008.
* Ιστορικός, συγγραφέας κυρίως του «Aux origines d' Israel: entre nationalisme et socialisme», συλλογή Folio Histoire, «Gallimard», Παρίσι, 2004.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου