Εμφύλιος Πόλεμος, διαθλώμενες αναπαραστάσεις

 Εμφύλια βία και Ιστορία

Του ΣΤ. ΚΑΛΥΒΑ | Κυριακή 24 Ιανουαρίου 2010, Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ

Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ κ. Στάθης Καλύβας απαντά στο σχόλιο του καθηγητήκ. Χάγκεν Φλάισερ, το οποίο είχε δημοσιευθεί στο «Βήμα της Κυριακής»στις 10 Ιανουαρίου 2010 με τίτλο: « Η “κόκκινη” και η “μαύρη” βία». Το κείμενο του κ. Φλάισερ ήταν απάντηση στο σχόλιο του κ. Καλύβα το οποίο είχε δημοσιευθεί στο «Βήμα της Κυριακής» (20 Δεκεμβρίου 2009) με τίτλο «Η Ιστορία ως τυμβωρυχία». Το κείμενο του κ. Καλύβα αφορούσε βιβλιοκριτική του κ. Φλάισερ σχετικά με την έκθεση που συνέθεσε το 1943 ο βρετανός ταγματάρχης Ντέιβιντ Γουάλας για τις ελληνικές ντιστασιακές οργανώσεις και η οποία είχε δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» (28.11.2009).
Με τον Χάγκεν Φλάισερ έχουμε ένα κοινό στοιχείο: και οι δύο φύγαμε από τη χώρα μας και σταδιοδρομήσαμε επιστημονικά στο εξωτερικό, εκείνος στην Ελλάδα, εγώ στην Αμερική. Θα πίστευα λοιπόν πως γνώριζε ότι, ως ξένοι, έχουμε την πολυτέλεια να επιλέγουμε τα καλύτερα στοιχεία της περιρρέουσας κουλτούρας. Κι όμως, όπως φαίνεται από το κείμενό του στο «Βήμα», από τα πολλά και καλά που διαθέτει η Ελλάδα εκείνος διάλεξε να κρατήσει την εμπάθεια. Η επίθεσή του μάλιστα εναντίον του Πέτρου Μακρή Στάικου με εντελώς ασύστατες κατηγορίες περί λογοκρισίας είναι πραγματικά θλιβερή. Εγώ αντίθετα επιλέγω να δω την απάντησή του ως αφορμή προβληματισμού σχετικά με τη μελέτη της εμφύλιας βίας.
Οπως είναι γνωστό, το στοιχείο που διαφοροποιεί τους εμφυλίους από τους υπόλοιπους πολέμους είναι ότι η βία ασκείται συχνά ανάμεσα σε ομοεθνείς και γείτονες, πράγμα που τους καθιστά αδελφοκτόνους, διάσταση που απέδωσε με ευαισθησία ο Παντελής Βούλγαρης στην ταινία «Ψυχή βαθιά». Η διάσταση αυτή ακριβώς καθιστά την εμφύλια βία ένα ιδιαίτερα δύσκολο αντικείμενο μελέτης, αφού οι περισσότεροι μελετητές το αποφεύγουν αντιδρώντας στην ιδεολογικοποίηση και εργαλειοποίησή του από τις πολιτικές παρατάξεις.
Στην περίπτωση του δικού μας Εμφυλίου, ως το 1974 έμεινε ουσιαστικά χωρίς αντίλογο η αντίληψη της τότε κυρίαρχης κουλτούρας, ότι για όλα τα δεινά του Εμφυλίου μας έφταιγε η Αριστερά. Τα πρώτα κυρίως χρόνια μετά τη λήξη του η βία μιας αποκλειστικά «ξενοκίνητης» Αριστεράς υπήρξε κεντρικό θέμα της επίσημης προπαγάνδας. Η άποψη αυτή ήταν τόσο ισχυρή ώστε η απριλιανή δικτατορία αναγκάστηκε να αναζητήσει σε αυτήν τη νομιμοποίηση που χρειαζόταν. Οπως ήταν φυσικό, το εκκρεμές αντιστράφηκε μετά το 1974 και οι ευθύνες μετατοπίστηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά προς τη «Δεξιά», όπως βαφτίστηκε από την Αριστερά η νικήτρια παράταξη, που περιλάμβανε στην πραγματικότητα όχι μόνο τη Δεξιά αλλά και το πολιτικό Κέντρο. Καθώς η Αριστερά επένδυσε ετεροχρονισμένα στη θυματοποίησή της, τώρα η ρητορική στράφηκε αποκλειστικά στη βία της νικήτριας πλευράς, με έναν λόγο όμως που παρέμεινε, όπως και ο προηγούμενος, βαθύτατα παραταξιακός και συχνά προπαγανδιστικός. Αυτά βέβαια δεν είναι αποκλειστικά ελληνικά χαρακτηριστικά. Τα συναντούμε σε πολλές χώρες με αντίστοιχο παρελθόν. Πρώτα οι νικητές γράφουν την Ιστορία (για παράδειγμα, οι φασίστες στην Ισπανία ή οι κομμουνιστές στις Βαλτικές χώρες), για να επανέλθουν αργότερα οι ηττημένοι και να την ξαναγράψουν από την ανάποδη. Ο ικανός ερευνητής, όμως, κατέχοντας σε βάθος την εμπειρία περισσότερων χωρών από μία, έχει τη δυνατότητα να αποστασιοποιηθεί συναισθηματικά και ιδεολογικά από το παρελθόν και να το δει απαλλαγμένος από τα βαρίδια που κληροδότησαν τα πάθη της εποχής. Αυτό τον οδηγεί αναγκαστικά στον δύσκολο δρόμο της επιστημονικής έρευνας, δηλαδή της συστηματικής παρατήρησης, της επίπονης μέτρησης και της επεξεργασίας των στοιχείων καθώς αποζητά να αναδείξει τα χαρακτηριστικά της εμφύλιας σύγκρουσης με ακρίβεια και σαφήνεια.
Εναν τέτοιο δρόμο ακολουθώ κι εγώ προσπαθώντας να ερμηνεύσω βάσει στοιχείων το πώς διαπλέκονται οι πολιτικές επιλογές, οι ιδεολογικές επιταγές, οι τοπικές ή και προσωπικές έριδες, καθώς και η πανταχού παρούσα συγκυρία. Ομως ο κ. Φλάισερ και όσοι συντάσσονται με τις απόψεις του με κατηγορούν τα τελευταία χρόνια με απελπιστική μονοτονία για «πτωματομετρία», λες και αυτή είναι η μόνη διάσταση των μελετών μου. Το αυτονόητο δυστυχώς τους διαφεύγει: πως η μελέτη της εμφύλιας βίας περιλαμβάνει αναγκαστικά και την καταμέτρηση των νεκρών, στην καλύτερη δυνατή προσέγγιση που επιτρέπουν τα εκάστοτε υπάρχοντα στοιχεία. Η μελέτη του Εμφυλίου που θα αδιαφορούσε για τους αριθμούς των νεκρών θα ήταν σαν μελέτη εκλογών που αδιαφορεί για τα ποσοστά των ψήφων. Τον παράγοντα αυτόν, φυσικά, συνυπολογίζω κι εγώ στις μελέτες μου.
Ο κ. Φλάισερ όμως και κάποιοι άλλοι ενοχλούνται. Τι κι αν κορυφαίοι ακαδημαϊκοί οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κοινωνιολογίας και η Αμερικανική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης, έχουν βραβεύσει τις μελέτες αυτές, τι κι αν τα πιο έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά τις δημοσιεύουν, τι κι αν οι συνάδελφοι από όλον τον κόσμο έχουν παραπέμψει σ΄ αυτές πάνω από χίλιες φορές; Για τον κ. Φλάισερ αυτά είναι ψιλά γράμματα! Εκτός κι αν πιστεύει ότι υπάρχει κάποια διεθνής συνωμοσία των εγκυρότερων διεθνών επιστημονικών θεσμών κατά της Μεγάλης Αλήθειας, που την κατέχει μόνο αυτός και η μικρή αθηναϊκή παρεούλα του.
Στις μελέτες μου, καθώς και πολλών άλλων σοβαρών ελλήνων και ξένων ερευνητών, εξετάζεται η βία και των δύο πλευρών, αυτή που υπάρχει σε κάθε εμφύλιο. Αντίθετα, οι ιστορικοί της περιόδου σαν τον κ. Φλάισερ, που εξακολουθούν να επιμένουν ιδεολογικά στις συζητήσεις του Εμφυλίου, συστηματικά αγνοούν ή υποβαθμίζουν τη βία της αγαπημένης τους πλευράς. Αν διαβάσει κανείς τα κείμενά τους, για τη βία της Αριστεράς υπάρχουν οι εξής εναλλακτικές: ή δεν υπήρξε ποτέ ή δεν αξίζει να ασχολείται κανείς με αυτήν γιατί εντάσσεται στη λογική τού «πόλεμος είναι και πεθαίνει κόσμος» ή ήταν περιθωριακό φαινόμενο, μια εξαίρεση που μπορεί να φορτωθεί στις πλάτες ορισμένων παρανοϊκών που ξέφυγαν από τον έλεγχο του κόμματος είτε, τέλος, ήταν αμυντική, άρα «καλά κάνανε στους φασίστες και στους δωσίλογους». Η μεγάλη ειρωνεία είναι πως, αν στα κείμενα αυτά αντικαταστήσει ο αναγνώστης το «Δεξιά» με το «Αριστερά» και το «δωσίλογοι» με το «κομμουνιστοσυμμορίτες», θα παραγάγει τέλεια δείγματα εθνικόφρονης προπαγάνδας του 1950!
Δεν μπαίνω στον κόπο να εξετάσω το υπόστρωμα αυτής της επιστημονικής παθολογίας και της αδιέξοδης εμμονής μιας παρέας στην ιδεολογική παραμόρφωση της πραγματικότητας. Αν μη τι άλλο, τα μεγάλα γεγονότα του 1989 θα έπρεπε να έχουν προβληματίσει όσους συνεχίζουν να αναπολούν με νοσταλγία «τη νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε» πίνοντας το καφεδάκι τους στο Κολωνάκι και απολαμβάνοντας στο έπακρο τα αγαθά του καπιταλισμού. Αναστήματα της Αριστεράς του μεγέθους ενός Γρηγόρη Φαράκου ή ενός Λεωνίδα Κύρκου, άνθρωποι μπαρουτοκαπνισμένοι και βασανισμένοι, ωρίμασαν βαθιά μέσα στα χρόνια δίνοντας με τις αναγνώσεις τους του παρελθόντος μαθήματα σοφίας σε όλους μας. Αντίθετα, λιγοστοί εκ του ασφαλούς μελετητές, αντί να επωφεληθούν από τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η χρονική απόσταση, έχουν πάθει παράκρουση με τον νέο μπαμπούλα που πρέπει να ξορκίσουν: τους «αναθεωρητές» της ιστορίας, όπως ονόμασαν τους ερευνητές, όπως εγώ, που εννοούμε να επιμένουμε στην επιστημονική μέθοδο και όχι σε βολικές, μυθολογικές αναγνώσεις.
Ξεχνούν όμως ότι οι σταλινικές πρακτικές επιβάλλονται μόνο σε σταλινικό περιβάλλον. Σήμερα, όσο και να φωνάζουν, όσο και να ασχημονούν, δεν μπορούν να αλλάξουν την πραγματικότητα: η εποχή των μονολόγων παρήλθε αμετάκλητα.

Η «κόκκινη» και η «μαύρη» βία

ΧΑΓΚΕΝ ΦΛΑΙΣΕΡ | Κυριακή 10 Ιανουαρίου 2010 Ο καθηγητής κ. Χάγκεν Φλάισερ απαντά στο σχόλιο του καθηγητή κ. Στάθη Ν. Καλύβα, το οποίο είχε δημοσιευθεί στο «Βήμα της Κυριακής», στις 20 Δεκεμβρίου 2009 με τίτλο «Ιστορία ως τυμβωρυχία». Ο κ. Καλύβας με το κείμενό του απαντούσε τότε σε παλαιότερη κριτική του κ. Φλάισερ.

Μονάδα Ιππικού του ΕΛΑΣ κοντά στη Λαμία το 
φθινόπωρο του 1944 (φωτογραφία Ντιμίτρι Κέσελ)       

«Εκτός έδρας» καθώς ο Δήμος Καλαβρύτων μου έκανε την τιμή να εντάξει την παρουσίαση των Πολέμων της μνήμης, του τελευταίου βιβλίου μου, στις εκδηλώσεις μνήμης της μεγάλης σφαγής- πληροφορήθηκα για δημοσίευμα του Στάθη Καλύβα με τον κραυγαλέο τίτλο «Η Ιστορία ως τυμβωρυχία»(«Το Βήμα», 20.12.2009). Μολονότι η συγκεκριμένη μομφή έχει αποδοθεί ενίοτε στον Καλύβα- λόγω της ερευνητικής εμμονής του με τις ανθρωποκτονίες («Ι focus on homicides»), τη μελέτη, καταμέτρηση και  

                                                         (ανα)κατανομή των θυμάτων της εμφύλιας βίας κυρίως με παραταξιακά κριτήρια-, δεν περίμενα να έχει περάσει κρίση αυτοκριτικής. Με την ανάγνωση του άρθρου λύθηκε η απορία, τέθηκε όμως άλλο ζήτημα: Πολλοί συνάδελφοι έκριναν ότι ένα τέτοιο λιβελογράφημα δεν αξίζει σχολιασμό, εντούτοις κατέληξα ότι επιβαλλόταν μια τελειωτική απάντηση.
Για να δικαιολογήσει ο Καλύβας τον μακάβριο τίτλο του, τον συνέδεσε με το ερώτημά μου γιατί «ξέθαψε», μαζί με τον δικηγόρο Π. Μακρή-Στάικο, την ήδη γνωστή κατοχική έκθεση του Βρετανού ταγματάρχη Ουάλας, χωρίς να αναφερθεί καν στις ευθύνες του για το ξέσπασμα του κατοχικού Εμφυλίου. Ασφαλώς γνωρίζει τη μεταφορική έννοια του ρήματος «ξεθάβω». Με την αστεία κατηγορία ότι «αποδοκιμάζω» τη «δημοσίευση ενός ιστορικού τεκμηρίου» , αποκρύπτει ότι, επισημαίνοντας περίεργα λάθη και κενά στο σχολιασμό, έθετα ερωτήματα που έμειναν όμως αναπάντητα. Επιπλέον ο Καλύβας ή/και οι συν αυτώ- όλοι αυτοανακηρυχθέντες θεματοφύλακες της ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ έρευνας ΛΟΓΟΚΡΙΝΑΝ την από το 2002 δημοσιευμένη έκθεση: αφαιρώντας λαθραία από τη μετάφραση (τα «άβολα»;) κεφάλαια!
Στη συζήτηση για τον Εμφύλιο, ο Καλύβας πρωτοεμφανίστηκε το 2000 σε συλλογικό τόμο του Μαρκ Μαζάουερ, ισχυριζόμενος πως μετά την «κατάρρευση της ιδεολογικής ηγεμονίας της Δεξιάς»- την οποία τοποθετεί πρόωρα το 1974- έπαψαν οι αναφορές στην «κόκκινη βία» (που αποτελούσε τον τίτλο του άρθρου του). Μετά τη μεταπολίτευση, πράγματι, τα ψυχροπολεμικά «δεδομένα» της δεκαετίας του ΄40 αναπόφευκτα «αναθεωρήθηκαν» και σταδιακά ανατράπηκαν, καθώς ελευθερώθηκε το σταματημένο εκκρεμές της «πολιτικής ορθότητας». Αυτή η διαδικασία ενοχλούσε τους «νικητές του Εμφυλίου», που αντλούσαν επιχειρήματα από υπερβολές και απλουστεύσεις της (ετερογενούς!) ηττηθείσας παράταξης, δεν βρήκαν όμως συγκροτημένη έκφραση ώσπου εμφανίστηκε το αυτοαποκαλούμενο «νέο κύμα». Αυτό προσέφερε ορισμένες αξιόλογες μελέτες τοπικού κυρίως ενδιαφέροντος, χωρίς το «νέο» να ξεφεύγει κατ΄ ανάγκη από το νεοτερικό «διεπιστημονικό» περιτύλιγμα παλαιάς συνθηματολογίας. Οι άτυποι ηγέτες του, Καλύβας και Ν. Μαραντζίδης, εκδηλώνουν επίμονα τάσεις μονοπώλησης της «(νέας) ιστορικής ορθότητας» και πληθωρική οίηση, που εκφράζονται ήδη στον περίφημο Δεκάλογο της «φρέσκιας ματιάς» («Τα Νέα», 20.3.2004) με οδηγίες προς ναυτιλλομένους (ερευνητές). Η εμφανής έπαρση θυμίζει τους νεαρούς οικονομολόγους που κόμιζαν και εφάρμοζαν νέες συνταγές στην οικονομία: με τα γνωστά αποτελέσματα...
Ανάμεσα σε άλλα παράδοξα, ο Καλύβας ψέγει τον γράφοντα και για όσα υποστήριξε ο Ηλίας Νικολακόπουλος («Τα Νέα», 28.11.2009), συγχέοντας τις δύο ανεξάρτητες και τυπωμένες με διαφορετικό χρώμα κριτικές. Επιβεβαιώνεται έτσι η προβληματική τεκμηρίωση βίαια στρογγυλεμένων ισχυρισμών που είχα ήδη επισημάνει στο πρώτο άρθρο του. Απόδειξη και η νέα «ποσοτική προσέγγιση» στην κατοχική βία σε συλλογικό τόμο του 2009: Ο ισχυρισμός του ότι οι σχεδόν 2.000 βίαιοι θάνατοι στη Μεσσηνία οφείλονταν κατά 66,63% στην «κόκκινη βία», και μόνο 33,37% στη «μαύρη βία» (κατακτητών και δωσίλογων), στηρίζεται στις λίστες ανθρωποκτονιών του Κοσμά Αντωνόπουλου. Ο Καλύβας παραδέχεται ότι «δεν είναι δίχως προβλήματα» τα στοιχεία του νομάρχη της ΕΡΕ Αντωνόπουλου, τα οποία όμως παρουσιάζει σαν «μοναδικά» και ελεγμένα! Αγνοεί ότι άλλα μαρτυρολόγια αποδεικνύουν τη μεροληψία του Αντωνόπουλου και των στοιχείων του; Αγνοεί ότι εκείνος είχε «προηγούμενα», ως στέλεχος τοπικής αντι-εαμικής ανταρτικής οργάνωσης που διαλύθηκε από τον ΕΛΑΣ και έπειτα τροφοδότησε τα Τάγματα Ασφαλείας, ενώ ο πατέρας του εκτελέστηκε από το ΕΑΜ; Ετσι, ο γιοςσυγγραφέας-νομάρχης εκδικείται με τη γραφίδα «τον κόκκινο φασισμό», αλλά συχνά και την ιστορική αλήθεια! Κατανοητό, αλλά τότε κρίμα στον κόπο του πολιτικού επιστήμονα Καλύβα να καταρτίζει φανταχτερές γραφικές απεικονίσεις και στατιστικές με σαθρή βάση «δεδομένων».
Αλλωστε, ακόμη και ο Αντωνόπουλος αποδίδει το 53,7% των «εκτελεσθέντων» της Αργολίδας στους κατακτητές, ενώ ο Καλύβας αντιστρέφει την αναλογία, χρεώνοντας μόνο 45% στη μαύρη βία και «περίπου 55%» στην κόκκινη. Πρόκειται για βαρύνουσα τοποθέτηση, αφού η Αργολίδα είναι ο χώρος που εξετάζει στο «άρθρο-σταθμό» του 2000, όπου γενικεύει επαγωγικά τα εκεί ευρήματά του «πιθανότατα [για] ολόκληρη τη χώρα». Στο άρθρο της 20.12.2009, ο Καλύβας αναφέρει ότι η διεθνής έρευνα δεν αποσκοπεί στην «ανάδειξη πρωταθλητών και μειοδοτών [ εννοεί:“δευτεραγωνιστών” ;] της βίας». Οντως, αλλά δυστυχώς αυτό αναδεικνύει στον δημόσιο διάλογο εντός Ελλάδας- ενώ στο βιβλίο του «Logic of Violence» αυτοαναιρείται: απευθυνόμενος κυρίως σε αναγνώστες εκτός Ελλάδας, αντιπαραθέτει 40.000 θύματα της φασιστικής βίας σε «μόνο» 15.000 θύματα του ΕΑΜ, χωρίς οποιαδήποτε τεκμηρίωση!
Δεν αφορά λοιπόν εμένα ο αφορισμός του Καλύβα, όταν με εντάσσει στους ιστορικούς «που ρέπουν προς την επιλεκτική χρήση» των πηγών. Αρμοδιότεροι έχουν ήδη κρίνει επ΄ αυτού. Ούτε εξαρτώμαι από κομματικές δεσμεύσεις, ούτε θα εξέδιδα βιβλίο υπό την αιγίδα κομματικού ινστιτούτου, όπως έκανε ο Καλύβας. Αστοχη και η βολή εναντίον μου, για δήθεν «απόλυτη ταύτιση με το ΚΚΕ», ύστερα μάλιστα από τις πρόσφατες επιθέσεις του συγκεκριμένου πολιτικού χώρου σε δημοσιεύματά μου. Αλλωστε αντιτίθεμαι στο σφράγισμα ( των όποιων ) αρχείων. Ως προς άλλα ιστορικά δεδομένα συμβαίνει να συμφωνώ με το ΚΚΕ: λ.χ. ότι το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ υπήρξε σαφώς η μεγαλύτερη και δυναμικότερη αντιστασιακή οργάνωση- αλλά σε αυτό συμφωνούσε εκ πείραςκαι η Βέρμαχτ! Κλείνω παραφράζοντας τον Καλύβα: Είναι θλιβερό ένας επιστήμονας με υποσχόμενο ξεκίνημα να εκτροχιάζεται τόσο άσχημα ήδη στο μέσο της καριέρας του...

Ο κ. Χάγκεν Φλάισερ είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. 

Η Ιστορία ως τυμβωρυχία

ΣΤΑΘΗΣ Ν. ΚΑΛΥΒΑΣ | Κυριακή 20 Δεκεμβρίου 2009

Σε πρόσφατο άρθρο μου («Μία δεκαετία ερευνητικής ανανέωσης», «Το Βήμα» 18.10.09) αναφερόμουν στην οξεία αλλεργία που έχει προκαλέσει στους εγχώριους θεματοφύλακες της πολιτικά ορθής ιστοριογραφίας η ανανέωση της ιστορικής έρευνας για τη δεκαετία του ΄40. Τη δημοσίευση του άρθρου αυτού συνόδευσαν οι συνηθισμένες αντιδράσεις που ανακυκλώνονται εδώ και κάμποσα χρόνια με περισσότερο ή λιγότερο κόσμιο τρόπο. Ετσι, κάποιος ισχυρίστηκε ότι η ιστορική έρευνα αποτελεί μονοπώλιο των ιστορικών, απαιτώντας να αποκλειστούν απ΄ αυτήν οι υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες («Τα Νέα», 19.11.09), άλλος ξιφούλκησε εναντίον των «μισθοφόρων της Νέας Δεξιάς» («Ελευθεροτυπία», 5.12.09), ενώ ένας τρίτος θεώρησε καλό να δημοσιοποιήσει τις φαντασιώσεις του για τα «γαλάζια άτια του ανορθολογισμού» («Αthens Review of Βooks», Δεκέμβριος 2009). Τείνω να αντιμετωπίζω τέτοιους είδους σχόλια με επιείκεια, ιδίως στον βαθμό που μπορούν να θεωρηθούν ατυχή αλλά αναπόφευκτα επακόλουθα προκεχωρημένης ηλικίας. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για πρόσφατη βιβλιοκρισία του Χάγκεν Φλάισερ («Τα Νέα», 28.11.09), ο οποίος μέμφεται τον Πέτρο Μακρή-Στάικο για τη δημοσίευση της έκθεσης του βρετανού ταγματάρχη Ντέιβιντ Ουάλας και επικρίνει τον γράφοντα για το εισαγωγικό του σημείωμα στο ίδιο βιβλίο. Και αυτό γιατί πρόκειται για έναν κατά τεκμήριον σοβαρό ιστορικό, ο οποίος άλλωστε επαναλαμβάνει παρόμοιες αιτιάσεις με αξιοσημείωτη τακτικότητα. Σύμφωνα με τον Φλάισερ, η δημοσίευση της έκθεσης Ουάλας είναι ιστορικά και πολιτικά ύποπτη:

Πεζοπόρο τμήμα του τακτικού   στρατού, σε πορεία στην περιοχή της Κόνιτσας, κατά την περίοδο του Εμφυλίου

«ξεθάβεται», όπως γράφει, για να εξυπηρετήσει τους στόχους των μελών του «νέου κύματος» τα οποία ασχολούνται με «πραγματικές ή μη αυθαιρεσίες του ΕΑΜ εις βάρος ελλήνων αντιφρονούντων» για να στηρίξουν την «πάγια θέση τους ότι η “κόκκινη” τρομοκρατία επεσκίαζε τη “μαύρη” (των κατακτητών και δωσιλόγων)». Ο Φλάισερ ελέγχει ως εσφαλμένο τον ισχυρισμό που διατυπώνω στο εισαγωγικό μου σημείωμα, ότι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Ψυχρός Πόλεμος συγχωνεύονται σταδιακά στην Ελλάδα του 1943-44, ισχυρισμό που ο ίδιος ταυτίζει με την άποψη ότι «ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμοςμόνο εκ παραδρομής και μόλις για δύο χρόνια (1941-43) πήρε τη μορφή αντιφασιστικού πολέμου». Τέλος, με ψέγει για το συμπέρασμά μου ότι το    ιστοριογραφικό     μήνυμα του Ουάλας παραμένει επίκαιρο και σήμερα. Δέχθηκα με χαρά την πρόταση του Μακρή-Στάικου να προλογίσω την έκθεση Ουάλας, ένα ιστορικό τεκμήριο αναμφισβήτητης σημασίας που φωτίζει τις ενδοβρετανικές συγκρούσεις σε σχέση με το ΕΑΜ και τη διαμόρφωση της βρετανικής πολιτικής στην Ελλάδα και που παρέχει στον έλληνα αναγνώστη τη δυνατότητα να δει την ορεινή Ελλάδα του 1943 μέσα από τα μάτια ενός οξυδερκούς βρετανού παρατηρητή. Στο εισαγωγικό μου σημείωμα υπογράμμιζα τη διπλή ιστοριογραφική αξία της έκθεσης. Η ανάλυση του Ουάλας μάς υπενθυμίζει την ανάγκη να προσεγγίσουμε το πολυσυζητημένο θέμα των «πραγματικών προθέσεων» του ΚΚΕ και του ΕΑΜ όχι ως ασπρόμαυρη επιλογή ανάμεσα στη βίαιη κατάληψη και μονοπώληση της εξουσίας από τη μία ή την απλή πολιτική συμμετοχή σε μια δημοκρατική πολιτεία από την άλλη, αλλά ως μια πολύ πιο σύνθετη στρατηγική στην οποία ο ρόλος των ελιγμών έπαιζε κεντρικό ρόλο. Στην ανάγκη της σύνθετης ανάγνωσης αναφέρεται εξάλλου και το σχόλιό μου για την ιστοριογραφική επικαιρότητα της έκθεσης. Επιπλέον, πρόκειται για ένα κείμενο που μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τον τρόπο με τον οποίο η αντιφασιστική διάσταση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου διαπλέκεται με τη σύγκρουση καπιταλιστικής Δύσης και κομμουνιστικής Ανατολής- τον Ψυχρό Πόλεμο δηλαδή. Ο ίδιος ο Ουάλας είναι πολλαπλά μοιραίος άνθρωπος, καθώς ενσαρκώνει με τον πιο ανάγλυφο τρόπο τη διττή αυτή διάσταση του πολέμου: εργάστηκε για την αποτροπή των σχεδίων του ΚΚΕ συμμετέχοντας συγχρόνως στον αντιφασιστικό αγώνα, στον οποίο θυσίασε την ίδια του τη ζωή όταν τον χτύπησε γερμανικό βόλι στη Μενίνα της Ηπείρου το 1944. Με άλλα λόγια, είναι τελείως προφανές ότι οι πολιτικές συγκρούσεις στην ορεινή Ελλάδα του 1943-44, που θα κορυφωθούν στη μάχη της Αθήνας τον Δεκέμβριο του 1944, καθόλου δεν αναιρούν τον αντιφασιστικό χαρακτήρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά συνυπάρχουν με αυτόν. Ολα αυτά είναι εντελώς αυτονόητα και θα περίμενε κανείς ότι δύσκολα θα προσέφεραν πεδίο παρανοήσεων. Δεν συμβαίνει όμως κάτι τέτοιο. Για τον Φλάισερ η δημοσίευση της έκθεσης Ουάλας αποτελεί αφορμή για μία ακόμα δίκη προθέσεων. Δεν είναι η πρώτη φορά: παλαιότερα είχε αποφανθεί ότι απεργάζομαι την επιστροφή της Ελλάδας στα «πέτρινα χρόνια»! Οσο για την απαξιωτική αναφορά του σε έρευνες που ασχολούνται με «πραγματικές ή μη αυθαιρεσίες του ΕΑΜ εις βάρος ελλήνων αντιφρονούντων», δεν αποτελεί εμφανή κακοήθεια η εκτόξευση υπονοουμένων αντί της αναφοράς σε συγκεκριμένες«φανταστικές αυθαιρεσίες»; Αντίστοιχης ποιότητας είναι ο ισχυρισμός περί της δήθεν «πάγιας θέσης» των «εκπροσώπων» του «νέου κύματος» ότι η «κόκκινη» τρομοκρατία επεσκίαζε τη «μαύρη» (των κατακτητών και δωσιλόγων). Πρόκειται για ισχυρισμό που υπονοεί και αναπαράγει τη γνωστή καραμέλα περί νομιμοποίησης των δωσιλόγων και των ταγματασφαλιτών. Από τον Φλάισερ θα περίμενε κανείς μια πιο εκλεπτυσμένη ανάλυση. Προφανώς αγνοεί τις σχετικές δημοσιεύσεις, ειδάλλως θα είχε αντιληφθεί ότι η προσεγγιστική εκτίμησή μου για τα θύματα της Κατοχής πανελλαδικά διαφέρει από τη δική του: αναφέρω 40.000 θύματα των κατακτητών και των συνεργατών τους και 15.000 θύματα του ΕΑΜ (βλ. Stathis Ν. Κalyvas, Τhe Logic of Violence in Civil War, Cambridge University Ρress 2006, 249). Αν, τέλος, ήταν ένας ελάχιστα καλόπιστος αναγνώστης, ο Φλάισερ θα είχε προ πολλού αντιληφθεί ότι αντικείμενο της μελέτης της εμφύλιας βίας, για την οποία υπάρχει εκτεταμένη διεθνής βιβλιογραφία που επίσης αγνοεί, καθόλου δεν είναι η ανάδειξη πρωταθλητών ή μειοδοτών της βίας, λες και προσδίδει ηθικό προβάδισμα το ποιος σκότωσε τους λιγότερους... Εκεί όμως όπου η κακοπιστία συναντά το πιο ακραίο αντιεπιστημονικό ένστικτο είναι όταν αποδοκιμάζεται η ίδια η δημοσίευση ενός ιστορικού τεκμηρίου. Η λέξη μάλιστα που χρησιμοποιεί ο Φλάισερ είναι καθ΄ όλα ενδεικτική: «ξεθάβεται», μας λέει, η έκθεση Ουάλας, ορολογία που εξισώνει την ιστορική έρευνα με την... τυμβωρυχία. Προφανώς, θεωρεί ότι ορισμένα ιστορικά τεκμήρια θα ήταν καλύτερο να παραμένουν «θαμμένα», μια θέση που τον οδηγεί στην απόλυτη ταύτιση με το ΚΚΕ, το οποίο ως γνωστόν απαγορεύει την πρόσβαση των ερευνητών στο αρχείο του. Η αντίληψη αυτή, σε συνδυασμό με αντίστοιχες που ξέσπασαν όταν δημοσιεύθηκε το ημερολόγιο Βλαντά, δείχνει ότι δυστυχώς στην Ελλάδα ευδοκιμεί ένα είδος ιστορικών που ρέπουν προς την επιλεκτική χρήση των ιστορικών τεκμηρίων. Είναι θλιβερό ένας ιστορικός με αξιόλογη συμβολή κατά το παρελθόν να εκτροχιάζεται τόσο άσχημα στη δύση της καριέρας του.

Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Υale.  

Προς τι η προβολή ενός μοιραίου ανθρώπου; 

Γράφει ο Χάγκεν Φλάισερ

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΟΥΑΛΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΕΚΘΕΣΗ ΠΟΥ ΣΥΝΕΤΑΞΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΗΤΑΝ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΕΑΜ ΚΑΙ ΠΥΡΟΔΟΤΗΣΑΝ ΤΗΝ ΕΜΦΥΛΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ
Το να ξεθαφτεί, στο σωτήριο έτος 2009, η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη Ουάλας, θα μπορούσε να το περιμένει κανείς από δύο ενδιαφερόμενες πλευρές: πρώτον, από ιστορικούς προσκείμενους στο ΚΚΕ για να τεκμηριώσουν τη «μακιαβελική» πρόθεση της αγγλικής πολιτικής να επιβάλει την παλινόρθωση ενός ανεπιθύμητου μονάρχη στον «δύστροπο» ελληνικό λαό. Δεύτερον, από εκπροσώπους του αυτοαποκαλούμενου «Νέου Κύματος» στην ιστοριογραφία που εντρυφούν σε πραγματικές ή μη αυθαιρεσίες του ΕΑΜ εις βάρος Ελλήνων αντιφρονούντων, στηρίζοντας έτσι την πάγια θέση τους ότι η «κόκκινη» τρομοκρατία επισκίαζε τη «μαύρη» (των κατακτητών και δωσιλόγων).
Τελικά πρόλαβαν οι δεύτεροι (Καλύβας, Μακρής-Στάικος), και δεν φείδονται επαίνων για το «υπόδειγμα πολιτικής ανάλυσης» του μορφωμένου ταγματάρχη. Ως επιλήψιμο επισημαίνουν κυρίως την (κατανοητή) αδυναμία του Ουάλας να ανακαλύψει βασιλόφρονες αντιστασιακούς, ενώ αγνοούν πραγματολογικά λάθη όπως την αναφορά στην εκτέλεση 106 αριστερών στο Κούρνοβο (6-6-1943), υποτίθεται, από τους Γερμανούς (σ. 65). Ως γνωστόν, εκτελεστές αυτήν τη φορά ήταν οι Ιταλοί... Τέλος, οι επιμελητές επικρίνουν τον γράφοντα (ΧΦ), επειδή είχε αναφερθεί στην άποψη του Ουάλας, ότι « οι Έλληνες... ε ίναι ένας βασικά αδιόρθωτος και άχρηστος λαός χωρίς μέλλον ». Στην υπερασπιστική τους προσπάθεια για τον Ουάλας, προβάλλουν το καταπληκτικό επιχείρημα ότι εκείνος «ουδέποτε αποκάλεσε τους Έλληνες "Ασιάτες" όπως ο Μάγερς». Τι είναι άραγε χειρότερο;
Με ανάμεικτα αισθήματα διάβασα την πλήρη έκθεση. Ήδη το 1972, τη χρονιά που το Φόρεϊν Όφις άνοιξε τα αρχεία του, είχα βρει ως νεαρός υποψήφιος διδάκτωρ παραπομπές σε κρίσιμα αποσπάσματά της. Αυτά, όπως και άλλες αναφορές από ή για τον Ουάλας δεν μου άφηναν αμφιβολίες για τη μοιραία συμβολή του στον καθορισμό της βρετανικής πολιτικής στην κατοχική Ελλάδα. Στη διατριβή μου και, μια δεκαετία αργότερα, στην επαυξημένη ελληνική έκδοσή της ( Στέμμα και Σβάστικα , 1988), απέρριψα την επικρατούσα άποψη σχετικά με τον ρόλο του Ουάλας, ότι δηλαδή, παρά τους αρχικούς δισταγμούς, τελικά συμπαρατάχθηκε με τον Έντυ Μάγερς. Ο «Έντυ» είχε καταλήξει πως για την αποφυγή εμφύλιας (ή εαμοβρετανικής) σύγκρουσης, έπρεπε να αφαιρεθεί από την εαμική προπαγάνδα η εκμετάλλευση του πολιτειακού ζητήματος. Αυτό προϋπέθετε δέσμευση του Βασιλιά πως δεν θα επέστρεφε μεταπολεμικά στην Ελλάδα πριν από ένα ελεύθερο δημοψήφισμα. Στη βάση αυτή θα αποφεύγονταν η μονοπώληση του αγώνα από το ΕΑΜ, αλλά και η υποβόσκουσα ενδοσυμμαχική σύγκρουση. Η ως άνω άποψη για τον Ουάλας προωθήθηκε κυρίως από τον Κομνηνό Πυρομάγλου. Εκείνος, άλλοτε υπαρχηγός του Ζέρβα, μεταπολεμικά συνεργαζόμενος με την Αριστερά, μοχθούσε με σωρεία δημοσιευμάτων να «αποδείξει» ότι δεν υφίστατο ιδεολογικό χάσμα μεταξύ κατοχικής και μεταγενέστερης στάσης του. Ως εκφραστής μιας συγκροτημένης «δημοκρατικής»- σοσιαλίζουσας τάσης στον ΕΔΕΣ, υποτίθεται, πως συνέβαλλε τα μέγιστα για τη σύσφιγξη ενός ενιαίου μετώπου κατά την κάθοδο της αντιστασιακής αντιπροσωπείας στο Κάιρο (ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ), με τους «δημοκρατικούς» πολιτικούς της Μέσης Ανατολής και την πλειοψηφία των Βρετανών παραγόντων. Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, το σχέδιο ναυάγησε μόνο όταν ο Γεώργιος επιστράτευσε τα ανώτατα κλιμάκια του ξένου παράγοντα (Τσώρτσιλ κ.λπ.), και η παρέμβασή τους άνοιξε τον ασκό του Αιόλου.

Διαβουλεύσεις
Ωστόσο, τα πράματα ήταν πιο περίπλοκα. Η ανατροπή της βρετανικής πολιτικής στα τέλη του ΄43 έδειξε ότι ακόμη και ο Τσώρτσιλ δεν κατάφερε να επιβάλει τη φιλοβασιλική γραμμή όταν οι βρετανικές υπηρεσίες του Καΐρου, κατ΄ εξαίρεση, τα είχαν βρει μεταξύ τους. Αυτό συνέβη μετά την άφιξη της αντιπροσωπείας στο Κάιρο, όταν ο σκληροτράχηλος πρέσβης Λίπερ, ξεπέρασε πρόσκαιρα τα αντιεαμικά (και αντιSΟΕ) συμπλέγματά του: γοητευμένος από τη «δροσιστική και αναζωογονητική επίδραση» της «νέας δύναμης από τα ελληνικά βουνά» και ιδίως από τον εκπρόσωπο του ΕΑΜ Ανδρέα Τζήμα, ξαφνικά «συναινεί απεριόριστα» με τα επιχειρήματά του. Οι- ιδεολογικά ασταθείςυπουργοί της εξόριστης κυβέρνησης προσαρμόζονται ασθμαίνοντας στο νέο κλίμα και ευθυγραμμίζονται με την προτροπή στον Βασιλιά να μη γυρίσει στην Ελλάδα απρόσκλητος «προς αποφυγήν ταραχών και ενδεχομένως αιματοχυσίας».
Μολαταύτα, το νεόδμητο βρετανοελληνικό «πολιτειακό μέτωπο» δεν είναι τόσο αρραγές όσο φαινόταν. Αυτό οφειλόταν κυρίως στους Ουάλας- Πυρομάγλου που, έπειτα από κατ΄ ιδίαν διαβουλεύσεις, διαφοροποιούνται απέναντι στον Λήπερ. Ο Ουάλας, απαλλαγμένος πια από την επίβλεψη του Μάγερς, διατυπώνει ανοιχτά τις αντιρρήσεις του και στην εν λόγω έκθεση, ενώ οι κινήσεις του Πυρομάγλου επιβεβαιώνουν την έλλειψη, για εκείνη την περίοδο, ουσιαστικής διαφοροποίησης με τον Ζέρβα. Ο Πυρομάγλου διασπά τη φαινομενική ενότητα του αντάρτικου, όταν προβάλλει τον ΕΔΕΣ ως υποδειγματικό εταίρο για τους Αγγλοαμερικανούς, ενημερώνοντας τους πρέσβεις ότι θεωρεί «πολύ σημαντικότερο» να μειωθεί η επιρροή του ΕΑΜ, παρά να αναβληθεί η επιστροφή του Βασιλιά. Τότε, ο Λίπερ κάνει νέα μεταστροφή, ξαναβρίσκοντας τον παλαιό εαυτό του: η σκαιότατη αποπομπή της αντιστασιακής αντιπροσωπείας πείθει την Αριστερά ότι οι Βρετανοί ήταν αποφασισμένοι να επιβάλουν τον επίορκο μονάρχη στον λαό «Του».

Ο Χάγκεν Φλάισερ είναι καθηγητής Νεώτερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών 

Και μερικές ακόμη  απόψεις 

 

Το «νέο κύμα» και η τριλογία της σύγχυσης

Γράφει ο Ηλίας Νικολακόπουλος

 Πριν από πέντε χρόνια, ο Στάθης Καλύβας και ο Νίκος Μαραντζίδης δημοσίευσαν στα ΝΕΑ (20-3-2004) ένα άρθρο με δέκα σημεία, με το οποίο διεκδίκησαν να γίνουν εκφραστές ενός «νέου κύματος» στην ιστοριογραφία της δεκαετίας του ΄40. Το άρθρο αυτό προκάλεσε εκτεταμένη συζήτηση (αλλά και αντιπαραθέσεις συχνά σε οξείς τόνους), η οποία έμεινε γνωστή ως «Διάλογος για την Ιστορία» 

(κυκλοφόρησε          και ως αυτοτελές τομίδιο από το Βιβλιοδρόμιο ). Σήμερα, πέντε χρόνια μετά, εκτός από τον αρχικό δεκάλογο, οι πρωταγωνιστές του «νέου κύματος» έχουν πλέον καταθέσει και ένα σαφές δείγμα γραφής, που εξειδικεύει τις επιλογές τους. Πρόκειται κυρίως για τρία βιβλία στις Εκδόσεις της Εστίας με επιμέλεια του Νίκου Μαραντζίδη (και συνεπιμέλεια στα δύο τελευταία του Γιώργου Αντωνίου).    

Ερμηνευτική επιλογή  

Το πρώτο βιβλίο της τριλογίας, ο συλλογικός τόμος Οι άλλοι Καπετάνιοι, είχε κυρίως επικοινωνιακή στόχευση, ως απάντηση στο δημοφιλές κατά τη δεκαετία του ΄70, βιβλίο του D. Εudes, Οι Καπετάνιοι, ένα έργο ιστορικής μυθοπλασίας έντονα χρωματισμένο από το ιδεολογικό κλίμα της εποχής που γράφτηκε. Χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα την απαίτηση για «αξιολογική ουδετερότητα», ο Ν. Μαραντζίδης συγκροτεί ένα πλασματικό σύνολο, τους «άλλους καπετάνιους», με πρόσωπα που, στη μεγάλη τους πλειονότητα, υπήρξαν ένοπλοι συνεργάτες των αρχών Κατοχής, όπως ο «γλυκομίλητος» Μιχάλ Αγάς με τα «ρωμαλέα ουμανιστικά αισθήματα» (σελ. 233 και 238). Είναι επομένως τουλάχιστον παραπλανητική η επιλογή μιας φωτογραφίας με αντάρτες του ΕΔΕΣ για το εξώφυλλο ενός βιβλίου το οποίο, περίπου κατά 80%, αναφέρεται σε δωσίλογους. Βέβαια στην εισαγωγή επισημαίνεται, έστω και φευγαλέα, ότι «η περίπτωση του ΕΔΕΣ (...) δεν είναι συγκρίσιμη με αυτήν του Πούλου». Διαπίστωση που αναιρείται όμως στην αμέσως επόμενη φράση: «Οι καπετάνιοι αυτοί παρουσιάζουν ένα βασικό κοινό γνώρισμα: την αντιεαμική τους στάση» (σ. 20). Πρόκειται για μία κρίσιμη ερμηνευτική επιλογή που διατρέχει όλες τις επεξεργασίες του «νέου» (και στο σημείο αυτό εξαιρετικά παλιού) «κύματος»: ότι, δηλαδή, από τα μέσα του 1943 η κύρια αντίθεση στην Ελλάδα δεν αφορούσε την αντιπαράθεση Αντίσταση- Κατοχή, αλλά τη σύγκρουση κομμουνισμός- αντικομμουνισμός.

Επιστημονικές εκπτώσεις 

 
Σημαντικότερα είναι τα προβλήματα που ανακύπτουν από το δεύτερο, εξίσου επικοινωνιακού τύπου, βιβλίο της τριλογίας, το Ημερολόγιο 1947-1949 του Δ. Βλαντά. Γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση οι ενστάσεις, εκτός από ζητήματα ερμηνείας, θίγουν και θέματα επιστημονικής δεοντολογίας. Πράγματι, όποιος έχει στοιχειώδη γνώση της κομματικής διαδρομής του Δ. Βλαντά, αντιλαμβάνεται ότι το δημοσιευόμενο Ημερολόγιο έχει προκύψει από μεταγενέστερη μεταγραφή, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο βασικός κορμός δεν αναπαράγει το αρχικό κείμενο. Την επισήμανση αυτή, με αναλυτική και τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία, παρουσίασε η Ιωάννα Παπαθανασίου στο περιοδικό Ιστορικά (τχ. 47, Δεκέμβριος 2007, σελ. 457-473). Οι επιμελητές του Ημερολογίου προτίμησαν να δημοσιεύσουν την απάντησή τους στο περιοδικό Νέα Εστία (τεύχος 1811, Μάιος 2008, σελ. 965-983), επιλέγοντας έναν διάλογο εκ του μακρόθεν αφού, αναγκαστικά, η ανταπάντηση της Ι. Παπαθανασίου δημοσιεύεται μόλις τώρα στο τεύχος 49 (Ιανουάριος 2009, σελ. 472-480) των Ιστορικών.
Από την πληθώρα των στοιχείων που παραθέτει η Ι. Παπαθανασίου, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ένα ευρύτερο κοινό έχουν όσα σχετίζονται με το τραγικό τέλος του Γ. Γεωργιάδη, αξιωματικού του ελληνικού στρατού που προσχώρησε στον ΕΛΑΣ και στη συνέχεια εντάχθηκε στον ΔΣΕ. Τη διαταγή για την εκτέλεσή του στις 24-2-1949 υπογράφει ο ίδιος ο Βλαντάς, ο οποίος συμμετείχε ενεργά και στη σύνταξη του κατηγορητηρίου. Όμως στο δημοσιευόμενο Ημερολόγιο η τελευταία αναφορά στην υπόθεση Γεωργιάδη εντοπίζεται στην εγγραφή με ημερομηνία 24-12-1948. Και μετά σιωπή. Μια σιωπή που κράτησε 32 χρόνια, μέχρι τη δημοσίευση, το 1981, του βιβλίου του Δ. Βλαντά Εμφύλιος πόλεμος 1945-1949, στο οποίο σημειώνει: «Έστω για αποκατάσταση της μνήμης του Γεωργιάδη, τονίζω ότι αυτός δεν ήταν ο υπεύθυνος της ήττας μας στην Έδεσσα». Καμιά αναφορά φυσικά στο γεγονός ότι ο ίδιος επέβλεψε την «ανάκριση» και διέταξε την εκτέλεσή του. Η σιωπή για την υπόθεση Γεωργιάδη θα αρκούσε για να φωτίσει την προσωπικότητα του Δ. Βλαντά, τον οποίο ο Ν. Μαραντζίδης αναγορεύει σε «μία από τις αυθεντικότερες όψεις του κομμουνιστικού φαινομένου στην ελληνική του έκδοση» (σ. 20). Ένας εύκολος τρόπος ώστε να ταυτιστεί συνολικά ο ελληνικός κομμουνισμός με μία από τις αποκρουστικότερες εκδοχές ηγετικών στελεχών του, τα οποία αναδείχτηκαν κατά την ύστερη ζαχαριαδική περίοδο, λειτούργησαν ως κυνηγοί κεφαλών (ο Δ. Βλαντάς ήταν π.χ. υπεύθυνος των ανακρίσεων στις οποίες υποβλήθηκε ο Κ. Καραγιώργης μέχρι τον τραγικό θάνατό του), για να καταλήξουν, ορισμένοι τουλάχιστον από αυτούς, θύματα της μισαλλοδοξίας που είχαν υπηρετήσει.
Απαντώντας στην Ι. Παπαθανασίου, οι επιμελητές του βιβλίου αναγκάζονται να παραδεχθούν ότι « Το Ημερολόγιο Βλαντά (...) στη χειρότερη περίπτωση μερικώς μόνον έχει αλλοιωθεί» (σελ. 983). Αν αυτή την απλή παραδοχή την είχαν εξ αρχής εντάξει στην εισαγωγή του βιβλίου κανείς δεν θα αμφισβητούσε την αυτονόητη αξία του συγκεκριμένου αρχειακού τεκμηρίου (ανεξάρτητα από τον μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ανακατασκευής του). Και δεν θα χρειάζονταν οι μεγαλόστομες διακηρύξεις ότι συνιστά «ένα συναρπαστικό αφήγημα της τραγικής μοίρας πολλών ανθρώπινων υπάρξεων» (σ. 965)- όταν στην καλύτερη των περιπτώσεων αποτελεί ένα πλαδαρό αφήγημα, με άφθονο ναρκισσισμό, που όπως και οι ίδιοι παραδέχονται «δεν αλλάζει την εικόνα μας για τον Εμφύλιο, για τον ΔΣΕ ή για τη λειτουργία του κόμματος» (σ. 981).  

Κακοπιστία και ιδεολογικές αγκυλώσεις

Το πιο αξιόλογο έργο της τριλογίας αποτελεί πάντως ο πρόσφατος συλλογικός τόμος για την ιστοριογραφία της δεκαετίας του ΄40, με τίτλο Η εποχή της Σύγχυσης. Τίτλος εξαιρετικά αμφίσημος, αφού η σύγχυση σίγουρα δεν αφορά τη δεκαετία του ΄40 ούτε τη σχετική ιστοριογραφία αλλά αντανακλά τα αδιέξοδα στα οποία έχει οδηγηθεί το «νέο κύμα». Τον αρχικό σχεδιασμό του βιβλίου οι επιμελητές τον αποδίδουν στον Γιάννη Ιατρίδη, τον οποίο αναγορεύουν σε μέντορά τους, αισθανόμενοι πλέον την ανάγκη να αναζητήσουν προπάτορες και κυρίως να διαμορφώσουν συμμαχίες. Η συνεχής ενασχόλησή τους με τον κομμουνισμό φαίνεται να τους έχει διδάξει τη σημασία των μετωπικών οργανώσεων, χωρίς όμως να υποτιμούν και τον ρόλο του κομματικού ινστρούχτορα, ο οποίος κατακεραυνώνει τους ιδεολογικούς αντιπάλους. Ρόλο που, αυτάρεσκα, έχει αναλάβει στον συγκεκριμένο τόμο ο Στάθης Καλύβας (σελ. 199-254).
Έτσι, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα άρθρα του τόμου που επιχειρούν μια κριτική επισκόπηση της βιβλιογραφίας σε ένα συγκεκριμένο πεδίο, ο Στ. Καλύβας θέτει στο στόχαστρό του τρία συλλογικά και συνθετικά έργα, τα οποία ψευδώς χαρακτηρίζει ως «εγκυκλοπαίδειες». Πρόκειται για την Ιστορία του Νέου Ελληνισμού που κυκλοφόρησε από « ΤΑ ΝΕΑ», την Ιστορία των Ελλήνων που κυκλοφόρησε από την Ελευθεροτυπία και την Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Βιβλιόραμα. Η συνοπτική καταδικαστική απόφαση την οποία απαγγέλλει είναι ότι πρόκειται για έργα που χαρακτηρίζονται από «έντονη ιδεολογικοποίηση και μονομέρεια», προωθούν μία «εθνικο-λαϊκή μυθοποιητική σύνθεση» και ταυτίζουν «την Αριστερά με το έθνος».
Η επιχειρηματολογία με την οποία ο Στ. Καλύβας προσπαθεί να υποστηρίξει την κριτική του αποδεικνύεται ωστόσο ακραίο μείγμα άκρατης κακοπιστίας και ιδεολογικών αγκυλώσεων. Ταυτίζει τα τρία έργα, κάτι που με κανέναν τρόπο δεν ισχύει. Συγχέει ηθελημένα το περιεχόμενο των έργων με τη δημοσιογραφική τους παρουσίαση. Μία έλλειψη που εντοπίζει σε ένα κείμενο (π.χ. σχετικά με τη δολοφονία της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη) αφήνεται να εννοηθεί ότι αφορά και τα τρία έργα, ενώ το συμβάν ρητά π.χ. μνημονεύεται στην Ιστορία των « ΝΕΩΝ». Σχολιάζοντας την περιγραφή του ένοπλου δωσιλογισμού από τον Π. Πιζάνια στην Ιστορία των « ΝΕΩΝ», τον κατηγορεί ότι «ενοποιεί πλασματικά ένα πολύμορφο φαινόμενο και του προσδίδει μια κοινή κοινωνιολογική βάση που ποτέ του δεν είχε» (σ. 222). Τουλάχιστον ο Πιζάνιας αναφέρεται αποκλειστικά στον ένοπλο δωσιλογισμό και δεν τον ενοποιεί με τον ΕΔΕΣ, όπως κάνει ο Ν. Μαραντζίδης. Επιχειρηματολογεί, τέλος, για ελλιπή πραγματολογική τεκμηρίωση, υποκρινόμενος πως αγνοεί ότι τα περισσότερα κείμενα των συνθετικών αυτών έργων βασίζονται σε προγενέστερη δημοσιευμένη έρευνα των συγγραφέων τους. Μια τέτοια μομφή, διατυπωμένη από τον Καλύβα, είναι μάλιστα ιδιαίτερα προκλητική, όταν δέκα χρόνια μετά την πρώτη του σχετική δημοσίευση για την «κόκκινη βία» στην Αργολίδα, ακόμη περιμένουμε τη στατιστικά ελέγξιμη εκδοχή της που είχε υποσχεθεί.
Να εξοβελιστούν
Εκτός από την κακοπιστία, η κριτική του Καλύβα χαρακτηρίζεται όμως και από μια ακραία ιδεολογική αγκύλωση στο ζήτημα του δωσιλογισμού και της «κόκκινης βίας». Αυτό που φαίνεται να τον ενοχλεί ιδιαίτερα είναι η άποψη (συνοπτικά διατυπωμένη από τον Χρ. Χατζηιωσήφ) ότι στη διάρκεια της Κατοχής, οι άνθρωποι παρ΄ όλο που «είχαν στις πράξεις τους πολύ περιορισμένες επιλογές» τελικά «οι περισσότεροι έκαναν μία ηθική επιλογή». Άποψη που έρχεται προφανώς σε αντίθεση με την προσχηματική «αξιολογική ουδετερότητα» που υιοθετεί το «νέο κύμα» στη μελέτη του δωσιλογισμού. Η αμετροέπεια του Στ. Καλύβα απογειώνεται στις τελευταίες σελίδες του άρθρου του (249-254) όπου ταξινομεί σε κατηγορίες τους συγγραφείς των τριών έργων. Υπάρχουν κατ΄ αρχάς οι μη κατονομαζόμενοι (Γ. Μαργαρίτης, Χρ. Χατζηιωσήφ, Ι. Παπαθανασίου κ.ά.), οι οποίοι προφανώς θα πρέπει να εξοβελιστούν στο πυρ το εξώτερον. Σε μία δεύτερη κατηγορία- κάτι ανάλογο με το καθαρτήριο της Καθολικής Εκκλησίας- ανήκουν συγγραφείς με «επαγγελματισμό και σοβαρότητα», «ακόμα και αν δεν ξεχωρίζουν πάντοτε για την πρωτοτυπία τους». Στην κατηγορία αυτή έχει την τιμή να ανήκει και ο υπογράφων, με συντροφιά τον Χάγκεν Φλάισερ, την Τζελίνα Χαρλαύτη, την Αγγέλα Καστρινάκη κ.ά. Στην τρίτη και κορυφαία κατηγορία ανήκουν ορισμένοι «νεώτεροι ερευνητές» που αρθρώνουν «έναν διαφορετικό λόγο στο περιθώριο των συλλογικών έργων». Το γεγονός ότι όλα τα άρθρα που επαινεί ο Στ. Καλύβας δημοσιεύτηκαν στην Ιστορία της Ελευθεροτυπίας στην οποία «πρωταγωνιστικό ρόλο» (πάντα κατά τον Καλύβα) διαδραμάτισε ο εξοβελιστέος Γ. Μαργαρίτης αποτελεί απλώς μία ασήμαντη αντίφαση.
Στο μόνο σημείο που θα συμφωνήσω με τον Καλύβα είναι στην καταληκτική φράση του με την οποία προτρέπει «τη νέα γενιά ερευνητών» (προφανώς του «νέου κύματος») σε «πρωτογενή και συνθετικά έργα υψηλού επιπέδου». Τα αναμένουμε με εξαιρετικό ενδιαφέρον.  
  

«Νέα Κύματα» και παλιά μυθεύματα 

Γράφει ο Πέτροτ. ΜακρήςΣτάικος

ΑΝΑΨΕ ΦΩΤΙΕΣ Η ΕΚΘΕΣΗ ΠΟΥ ΣΥΝΕΤΑΞΕ ΤΟ 1943 ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ
Ο 30ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΣ ΤΟΥ ΦΟΡΕΪΝ ΟΦΙΣ ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΟΥΑΛΑΣ. ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Χ. ΦΛΑΪΣΕΡ ΚΑΙ Η.
ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟ («ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ» 28/11/2009), Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΟΥΑΛΑΣ ΥΠΗΡΞΕ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΕΑΜ ΚΑΙ ΣΥΝΑΚΟΛΟΥΘΑ ΓΙΑ ΤΟ ΞΕΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΘΡΟΝΟ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Β΄. ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ, ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΟΥΣ, ΔΙΝΟΥΝ Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ- ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Π. ΜΑΚΡΗΣ-ΣΤΑΪΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΣΤΟ ΓΕΪΛ ΣΤ. ΚΑΛΥΒΑΣ, ΠΟΥ ΥΠΟΓΡΑΦΕΙ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ. ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ Ο Π. ΜΑΚΡΗΣ-ΣΤΑΪΚΟΣ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ, ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΑ ΜΕ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΟ «ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ»
Με την πεποίθηση ότι η δημοσιοποίηση αγνώστων όσο και σημαντικών κειμένων που αφορούν γεγονότα της κατοχικής περιόδου συμβάλλει στην κατανόηση της εποχής εκείνης, μετέφρασα την- μέχρι πρόσφατα- απόρρητη έκθεση του David Wallace σχετικά με την βρετανική πολιτική και τα αντιστασιακά (ορθότερα: ανταρτικά) κινήματα στην Ελλάδα. Το μεταφρασμένο κείμενο, με σύντομες παρατηρήσεις μου και ένα εισαγωγικό σημείωμα του καθηγητή Στάθη Καλύβα, κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο από τις Εκδόσεις Ωκεανίδα.
Στο «Βιβλιοδρόμιο» της 28.11.2009, μάλιστα δε στο «σαλόνι» του, οι κ. Fleischer και Νικολακόπουλος ασχολούνται τόσο με την έκθεση Wallace όσο και με το πρόσωπό μου. Στο απυρόβλητο δεν μένει ούτε ο Στάθης Καλύβας, ο οποίος εμφανίζεται ως, δήθεν, συνεπιμελητής του βιβλίου.
Κεντρικό σημείο της πολεμικής του κ. Fleischer αποτελεί η άποψή του ότι ο David Wallace, με την έκθεση και τη δράση του στο Κάιρο, τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1943, έπεισε τον Reginald («Rex») Leeper (πρέσβη της Μ. Βρετανίας στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση) να αλλάξει άποψη και να αποκρούσει το πολιτικό αίτημα των έξι «αντιπροσώπων» των αντιστασιακών οργανώσεων για την μη επιστροφή του βασιλέως Γεωργίου Β΄ στην Ελλάδα πριν από την διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Σύμφωνα με την συλλογιστική του κ. Fleischer, περαιτέρω συνέπεια του γεγονότος αυτού υπήρξε το να πεισθεί το ΕΑΜ (βλ. το ΚΚΕ) ότι οι Βρετανοί θα επαναφέρουν τον βασιλέα «με τη βία», κάτι που προκάλεσε τον εμφύλιο πόλεμο τον Οκτώβριο του 1943. Επομένως, μας λέει ο κ. Fleischer, ο Wallace υπήρξε «ο μοιραίος άνθρωπος» για την Ελλάδα και, συνεπώς, απορεί για τον λόγο της προβολής του μέσω του βιβλίου μου.
Μύθοι της Αριστεράς
Το οικοδόμημα του κ. Fleischer αποτελεί, δυστυχώς, αναπαραγωγή ενός μύθου της Αριστεράς, στη διαμόρφωση του οποίου συντέλεσε αποφασιστικά ο ίδιος. Όπως προκύπτει από το βιβλίο του Στέμμα και Σβάστικα (τ. 2, σ. 194), ο κ. Fleischer γνωρίζει- ήδη από το 1996- πως από τις αρχές Αυγούστου του 1943 το ΚΚΕ αρχίζει να προετοιμάζεται για την βίαιη κατάκτηση της εξουσίας και ότι ο στρατιωτικός του εγκέφαλος, ο Έκτωρ Μακρίδης καλείται να συντάξει σχέδιο κατάληψης της πρωτεύουσας, με άξονα το τρίγωνο Μακρυγιάννη- Φιλοπάππου- Θησείο. Γνωρίζει, εξάλλου, πως την ίδια εποχή οι Γιάννης Ιωαννίδης και Δημήτρης Γληνός αποφασίζουν την σύνταξη καταλόγων προγραφών που σε λίγο θα παραδοθούν στην ΟΠΛΑ, τούτο δε με βάση το σκεπτικό του Ιωαννίδη, «επανάσταση κάνουμε». Αυτό που- ειλικρινά ή μη, άγνωστο- εμφανίζεται να αγνοεί στο βιβλίο του ο κ. Fleischer, είναι ο λόγος για την αιφνίδια κινητοποίηση του ΚΚΕ. Και αν όμως τον αγνοούσε το 1996, αποκλείεται να μην τον γνωρίζει σήμερα. Σύμφωνα με την έκθεση Μακρίδη, όπως την δημοσίευσε ο Γρηγόρης Φαράκος ( Ο ΕΛΑΣ και η Εξουσία, Β΄, σ. 108 και εξ.), ήδη από τον Ιούλιο του 1943 η ηγεσία του ΚΚΕ ανέμενε αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα το φθινόπωρο. Στη συνέχεια: Ο Μακρίδης συντάσσει το σχέδιο, τον Οκτώβριο αρχίζουν οι δολοφονίες της ΟΠΛΑ στις συνοικίες της πρωτεύουσας, διανέμονται όπλα στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα ανώτερα κλιμάκια της ΕΠΟΝ «κατεβαίνει» η γραμμή «πάμε για κατάληψη της εξουσίας». Ταυτόχρονα εκδηλώνεται και η απρόκλητη επίθεση του ΕΛΑΣ κατά του Ζέρβα, έτσι ώστε να περιέλθει υπό την κατοχή του η περιοχή του ΕΔΕΣ. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, όλα αυτά ουδεμία σχέση έχουν με τον David Wallace και την αναφορά του.
Συμπληρωματικά: Στην φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο του κ. Fleischer, η λεζάντα περιέχει την άποψη του Wallace για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και τον «στρατηγό» Στέφανο Σαράφη. Η επιλογή του κειμένου (προφανώς από τον ίδιο) δεν είναι τυχαία, αποσκοπεί δε στην κατάδειξη της μεροληψίας της έκθεσης. Ιδού, λοιπόν, τι γράφει ο νεαρός Βρετανός για τον Άρη Βελουχιώτη: «Πολύ ευπαρουσίαστος, πραγματικά ατρόμητος, αληθινός ηγέτης, είναι ήρωας για τους άνδρες του ΕΛΑΣ. Είναι φιλικός, ευχάριστος και διαθέτει μεγάλη αίσθηση του χιούμορ». Η τελευταία μου παρατήρηση σχετικά με τον κ. Fleischer αφορά τους δήθεν «πανηγυρισμούς του δίδυμου Καλύβα/Μακρή-Στάικου» για τις συνέπειες της έκθεσης Wallace. Με λύπη μου διερωτώμαι πώς ένας καθηγητής πανεπιστημίου καταντάει να γράφει παρόμοιες ανοησίες, προκειμένου να δυσφημήσει τους ιδεολογικούς του αντιπάλους.

Η επιστροφή των Βουρβόνων

Γράφει ο Ηλίας Νικολακόπουλος

Στο τεύχος του Βιβλιοδρομίου της 5-6/12/2009 δημοσιεύθηκε μία εκτενής επιστολή του κ. Πέτρου Μακρή- Στάικου ως απάντηση στα άρθρα που οι καθηγητές Ηλίας Νικολακόπουλος και Χάγκεν Φλάισερ είχαν δημοσιεύσει («ΤΑ ΝΕΑ», Βιβλιοδρόμιο 28-29/11/2009) σχετικά με την έκθεση που συνέθεσε το 1943 ο Βρετανός ταγματάρχης Ντέιβιντ Ουάλας για τις ελληνικέςαντιστασιακές οργανώσεις. Ο Η. Νικολακόπουλος τονίζει:
Δεν θα ασχοληθώ με το ύφος της επιστολής («ανοησίες», «θλιβερή σαλάτα» ή ο υπαινιγμός για «παιδικές ασθένειες»). Όποιος έτυχε να μην την έχει διαβάσει, ας την αναζητήσει στο Διαδίκτυο. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα για το πού μπορεί να οδηγηθεί κάποιος όταν χάνει την ψυχραιμία του. Όμως, ακόμη κι αν παρακάμψουμε το ύφος της επιστολής, είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς επί της ουσίας σημεία που θα μπορούσαν να δώσουν λαβή σε κάποιο διάλογο. Ας επιχειρήσουμε εν τούτοις να συνοψίσουμε ορισμένα.
Ο κ. Στάικος ενίσταται γιατί τον εντάσσουμε, μαζί με τον Στάθη Καλύβα, σε «κάποιο φανταστικό “Νέο Κύμα”». Τον όρο όμως έχει εισάγει ο ίδιος ο Καλύβας (μαζί με τον Ν. Μαραντζίδη) ήδη από το 2004 (ΤΑ ΝΕΑ, 20-21/3/2004) ως το διακριτό στίγμα για την ερμηνευτική προσέγγιση που ακολουθούν. Προσφάτως τον έχουν αντικαταστήσει με τον όρο «μετα-αναθεωριτική σχολή», γεγονός που απλώς επικυρώνει πως δεν έχουμε να κάνουμε με πλάσμα φαντασίας.
Ενίσταται επίσης γιατί στη λεζάντα μιας φωτογραφίας αναπαράγονται οι χαρακτηρισμοί του Ουάλας για τον ΕΛΑΣ («μασκαράδες που διοικούνται από δασκάλους») και τον Σαράφη («χαζός», «κακότροπος», «ένα μηδενικό»). Ως απόδειξη για την αντικειμενικότητα του Ουάλας παραθέτει το μισό μόνον απόσπασμα από όσα αναφέρει για τον Άρη Βελουχιώτη. Παραλείποντας βέβαια τους υπόλοιπους χαρακτηρισμούς: «σαδιστής», «ανελέητος», «τυχοδιώκτης».
Ενίσταται, τέλος, γιατί δεν εντάσσουμε στο «Νέο Κύμα» και «τον διαπρεπή Βρετανό ιστορικό Richard Clogg» που πρώτος δημοσίευσε την έκθεση το 2002. Πρόκειται για διπλή κακοπιστία και στρέβλωση. Πρώτον, όσον αφορά την εμπορική και «ιδεολογική» προβολή του βιβλίου (το οποίο τελείως καταχρηστικά διαφημίζεται ως «απόρρητη έκθεση»), όταν πρόκειται για κείμενο δημοσιευμένο και σχολιασμένο πριν από 7 χρόνια. Δεύτερον, και κυριότερο, γιατί αποσιωπάται ο σχολιασμός της έκθεσης από τον Ρίτσαρντ Κλογκ, ο οποίος όπως και εμείς αναδεικνύει την κρίσιμη σημασία του πολιτειακού, επισημαίνει τη σχετλιαστική αντιμετώπιση του ΕΑΜ και παρατηρεί ότι ο Ουάλας φιλοδοξούσε να συμπεριφερθεί ως «μπολσεβίκος πολιτικός κομισάριος» στη Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή (ΒΣΑ). Αν ο κ. Στάικος διέθετε επιστημονική δεοντολογία θα όφειλε στην εισαγωγή του να αντιπαρατεθεί με τον σχολιασμό εκείνου που πρώτος εντόπισε και δημοσίευσε την έκθεση, και όχι να υπεκφεύγει σε μια υποσημείωση χαρακτηρίζοντάς τον «πολιτικά χρωματισμένο». Ο ίδιος προφανώς διεκδικεί για τον εαυτό του το μονοπώλιο της αχρωματοψίας.
Η αχρωματοψία του μετατρέπεται σε αμηχανία όταν αποσιωπά τελείως τον ρόλο του Ουάλας και χαρακτηρίζει «μύθο της Αριστεράς» τις ολέθριες συνέπειες που είχε η εκδίωξη από το Κάιρο της αντιπροσωπείας των αντιστασιακών οργανώσεων (ΕΑΜ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ) τον Αύγουστο του 1943. «Μύθο» που αποδίδει στον Χ. Φλάισερ, παραλείποντας να αναφέρει ότι με την άποψη αυτή συμφωνούν επίσης οι Έντι Μάγιερς και Κρις Γουντχάουζ, πιθανόν και αυτοί «κρυπτοκομμουνιστές». Όμως, αν κάτι προκύπτει αβίαστα από την έκθεση Ουάλας είναι ότι απέβλεπε κυρίως στην υπονόμευση της πολιτικής που είχε έως τότε ακολουθήσει η ΒΣΑ, η οποία επιθυμού- σε να αποτρέψει τις εμφύλιες συγκρούσεις στην Ελλάδα. «Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος το πνεύμα των κατευναστών του Μονάχου, εκείνων που εκδιώχθηκαν από τους διαδρόμους του Ουέστμινστερ, να επιστρέψει στα ελληνικά βουνά» σχολιάζει αναφερόμενος στη ΒΣΑ. Και στη συνέχεια αναρωτιέται ρητορικά αν «αξίζει τον κόπο» να προσπαθήσουν οι Βρετανοί να αποτρέψουν έναν εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα.
Προφανώς, ορισμένες τουλάχιστον βρετανικές υπηρεσίες δεν δίστασαν να τον υποδαυλίσουν.
Τελικά ο κ. Στάικος εμφανίζεται εξαιρετικά βέβαιος για την ερμηνεία των γεγονότων της Κατοχής: το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ και το ΚΚΕ ουδέποτε έκαναν Αντίσταση, την οποία έκαναν σημαντικές «οργανώσεις κατασκοπείας» που διατηρούσαν οι βασιλόφρονες (μήπως αναφέρεται και στους Χίτες;). Κατά την άποψή του, το ΚΚΕ «από τις αρχές Αυγούστου του 1943 προετοιμάζεται για βίαιη κατάκτηση της εξουσίας» (κι ας επισημαίνει στην έκθεσή του ο Ουάλας το αντίθετο, σελ. 66-73). Ως ακλόνητη απόδειξη αναφέρει την έκθεση Μακρίδη για την κατάληψη της Αθήνας. Παραβλέποντας τα ενδογενή προβλήματα της «έκθεσης» η οποία συντάχτηκε «κατ΄ εντολή» του Ν. Ζαχαριάδη στις 16 Αυγούστου 1946(!), με σκοπό να εκθέσει την κατοχική ηγεσία του ΚΚΕ προετοιμάζοντας το κομματικό κατηγορητήριο για τον Γ. Σιάντο. Και προφανώς αγνοεί πως αρκετούς μήνες πριν από το, άγνωστο στο πρωτότυπο, σχέδιο Μακρίδη, ο ΕΔΕΣ είχε καταστρώσει σχέδιο το οποίο προέβλεπε την «κατάληψη της εξουσίας εν Ελλάδι» και την «άμεση επιβολή της Δημοκρατικής Επαναστάσεως (...) διά της ταχίστης καταλήψεως των νευραλγικών σημείων της πρωτευούσης». Με αντίστοιχα στρατιωτικά σχέδια ως επιχείρημα, μπορεί να τεκμηριώσει κανείς ότι σταθερός στόχος της ελληνικής πολιτικής, επί πολλά χρόνια, ήταν να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, τη Σόφια, το Μοναστήρι και τα Τίρανα. 

Τι ισχύει με την ιθαγένεια σε χώρες της Ευρώπης

ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ | Κυριακή 24 Ιανουαρίου 2010, Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ 

Η ΑΠΟΦΑΣΗ της ελληνικής κυβέρνησης να προωθήσει νόμο με τον οποίο θα χορηγεί την ελληνικήιθαγένεια στους μετανάστες δεύτερης γενιάς έχει πυροδοτήσει έντονο διάλογο, σε επίπεδο πολιτικής αλλά και κοινωνίας, για την ορθότητα ή μη του μέτρου. Για τον λόγο αυτόν έχει ενδιαφέρον το τι συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που αποτελούν βασικούς προορισμούς μεταναστών, όπως και η παρουσίαση των τρόπων με τους οποίους ρυθμίζεται η χορήγηση ιθαγένειας.  

ΒΡΕΤΑΝΙΑ
Στη Βρετανία υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες ιθαγένειας, κάτι που οφείλεται και στο αυτοκρατορικό παρελθόν της χώρας. Η μεγαλύτερη κατηγορία είναι αυτή των βρετανών πολιτών (Βritish citizens). Τη βρετανική ιθαγένεια μπορεί να αποκτήσει κάποιος: α) αν έχει γεννηθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο από γονέα που είναι βρετανός πολίτης κατά τη στιγμή της γέννησης (του παιδιού) ή από γονέα εγκατεστημένο στο Ηνωμένο Βασίλειο, β) εξ αίματος, γ) με πολιτογράφηση, δ) με εγγραφή (registration), ε) κατόπιν υιοθεσίας. Υπάρχουν προϋποθέσεις για να πολιτογραφηθεί κάποιος Βρετανός, με ορισμένες διαφοροποιήσεις αν είναι ήδη παντρεμένος με βρετανό πολίτη. Πρέπει να είναι άνω των 18 ετών, να μπορεί να επικοινωνήσει σε αποδεκτό βαθμό στα αγγλικά, να έχει επαρκή γνώση του τρόπου ζωής στο Ηνωμένο Βασίλειο, να έχει «καλό χαρακτήρα» (δηλαδή να είναι νομοταγής, να έχει καθαρό ποινικό μητρώο και να μπορεί να συντηρήσει τον εαυτό του οικονομικά), να είναι συνετός (δηλαδή να μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις) και να πληροί τα κριτήρια του χρόνου παραμονής.
Αυτά είναι: α) να είναι κάτοικος του Ηνωμένου Βασιλείου τουλάχιστον πέντε χρόνια, εφόσον είναι άγαμος, και τουλάχιστον τρία χρόνια, εφόσον είναι έγγαμος, όταν υποβάλει την αίτηση, β) να είναι παρών στη χώρα πέντε ή τρία αντιστοίχως χρόνια πριν από την ημερομηνία της αίτησης, γ) να μην έχει λείψει περισσότερες από 450 ημέρες εκτός Ηνωμένου Βασιλείου αυτά τα πέντε χρόνια αν είναι άγαμος, εκ των οποίων όχι περισσότερες από 90 τους τελευταίους 12 μήνες, ή να μην έχει λείψει περισσότερες από 270 ημέρες εντός τριών ετών και όχι περισσότερες από 90 ημέρες τους τελευταίους 12 μήνες αν είναι έγγαμος, δ) να μην έχει παραβεί τον νόμο περί μεταναστών την πενταετία αυτή και ε) να έχει άδεια παραμονής αορίστου χρόνου.
Η απόκτηση ιθαγένειας μέσω εγγραφής, η οποία είναι ευκολότερη διαδικασία πολιτογράφησης, αφορά κυρίως παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών. Η ιθαγένεια μπορεί να αποδοθεί είτε επειδή το παιδί τη δικαιούται είτε επειδή το κράτος ασκεί τη διακριτική του ευχέρεια να του την αποδώσει. Υπάρχουν συγκεκριμένες υποκατηγορίες. Αν το παιδί έχει γεννηθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο από γονείς εγκατεστημένους εκεί έχει αυτομάτως δικαίωμα να λάβει ιθαγένεια. Το ίδιο συμβαίνει αν έχει γεννηθεί εκεί αλλά έχει παραμείνει στη χώρα τα πρώτα 10 χρόνια της ζωής του. Σε περίπτωση όμως που οι γονείς του δεν είναι εγκατεστημένοι στη χώρα ή δεν είναι βρετανοί πολίτες, τότε είναι στη διακριτική ευχέρεια των κρατικών αρχών το αν θα του αποδοθεί η ιθαγένεια.

ΣΟΥΗΔΙΑ
Υπάρχουν πέντε προϋποθέσεις για να γίνει κάποιος σουηδός πολίτης. 

Πρώτον, να μπορεί να αποδείξει την ταυτότητά του. Αυτό γίνεται μέσω της επίδειξης διαβατηρίου ή δελτίου αστυνομικής ταυτότητας (τα αυθεντικά έγγραφα) ή μέσω στενού συγγενή (π.χ. γονέας) που είναι σουηδός πολίτης και μπορεί να την πιστοποιήσει.
Δεύτερον, να έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του. Αν κάποιος έχει και παιδιά που δεν έχουν συμπληρώσει τα 18 έτη, μπορούν να συμπεριληφθούν στην αίτηση για να λάβουν και αυτά την ιθαγένεια. 

Τρίτον, να έχει κάρτα μόνιμης παραμονής ή δικαίωμα μόνιμης παραμονής.
Τέταρτον, να έχει ζήσει στη Σουηδία για συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Για τους αλλοδαπούς το χρονικό αυτό διάστημα είναι πέντε συνεχή χρόνια. Αν κάποιος είναι άπατρις, το χρονικό αυτό διάστημα είναι τέσσερα συνεχή χρόνια. Το ίδιο χρονικό διάστημα ισχύει και για τους πρόσφυγες. Ο χρόνος αρχίζει να μετράει από την ημερομηνία άφιξης στη χώρα. Αν κάποιος είναι παντρεμένος, συζεί ή έχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης με σουηδό πολίτη τα τελευταία δύο χρόνια, τότε μπορεί να υποβάλει αίτηση για χορήγηση ιθαγένειας αφού συμπληρώσει τρία χρόνια διαμονής στη Σουηδία. Από την προϋπόθεση της διαμονής στη Σουηδία εξαιρούνται ορισμένες κατηγορίες, όπως οι πρώην σουηδοί πολίτες. 

Πέμπτον, να έχει καλή συμπεριφορά όσο ζει στη Σουηδία. Δηλα δή ο αιτών δεν πρέπει να έχει χρέη, ενώ πρέπει να έχει και καθαρό ποινικό μητρώο. Ανάλογα μάλιστα με το πιθανό έγκλημα που μπορεί να έχει κάποιος διαπράξει, μπορεί να υπάρξουν σοβαρές καθυστερήσεις. Αν, π.χ., κάποιος έχει δεχθεί πρόστιμο που ισούται με 100 φορές το ημερομίσθιό του, η περίοδος καθυστέρησης για την απόκτηση της σουηδικής ιθαγένειας μπορεί να φθάσει και τα τρία χρόνια.
Επίσης, αν κάποιος είναι άπατρις μπορεί να λάβει τη σουηδική ιθαγένεια αν έχει γεννηθεί στη χώρα και είναι μικρότερος των πέντε ετών, αν είναι μικρότερος των 18 ετών και υπό κηδεμονία σουηδού πολίτη και αν είναι μεταξύ 18-19 ετών και κατοικεί στη Σουηδία από τα 15 του.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Μικρός διαδηλωτής στη Στουτγάρδη της Γερμανίας με πλακάτ: «Εμείς ανήκουμε εδώ! Ακόμη και χωρίς το τεστ κοινωνικής στάσης»

Ο γενικός κανόνας είναι ότι οι αλλοδαποί μπορούν να πολιτογραφηθούν Γερμανοί έπειτα από οκτώ χρόνια μόνιμης παραμονής στη χώρα, σε αντίθεση με 15 χρόνια που προέβλεπε η παλαιότερη νομοθεσία, έχοντας άδεια ή δικαίωμα παραμονής. Για τις συζύγους γερμανών πολιτών το διάστημα αυτό είναι συνήθως συντομότερο (3 χρόνια), ενώ κάτι ανάλογο ισχύει για τους πρόσφυγες και πρώην γερμανούς πολίτες. Οι αιτούντες πρέπει να αποδείξουν ότι γνωρίζουν επαρκώς τη γερμανική γλώσσα, να έχουν καθαρό ποινικό μητρώο, να σέβονται τις βασικές διατάξεις του Συντάγματος και να μπορούν να συντηρηθούν οικονομικά. Γενικά οι αιτούντες καλούνται να αποποιηθούν την παλαιά τους ιθαγένεια, εκτός αν συντρέχουν ειδικοί λόγοι (π.χ. πρόσφυγες). Εξαιρούνται οι πολίτες κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) οι οποίοι μπορούν να διατηρήσουν την ιθαγένεια της χώρας προέλευσης.
Ωστόσο σημαντική μεταρρύθμιση του νόμου περί ιθαγενείας έγινε την 1η Ιανουαρίου 2000. Ετσι τα παιδιά που γεννιούνται από μη γερμανούς γονείς στη χώρα μετά την ημερομηνία αυτή, αποκτούν με τη γέννησή τους τη γερμανική ιθαγένεια εφόσον ο ένας από τους γονείς τους: α) διαθέτει κάρτα μόνιμης παραμονής για τουλάχιστον τρία χρόνια και β) διαμένει στη Γερμανία τουλάχιστον επί οκτώ χρόνια. Πρέπει όμως να αποφασίσουν μεταξύ του 18ου και του 23ου έτους της ηλικίας τους αν επιθυμούν να διατηρήσουν τη γερμανική ιθαγένεια ή εκείνη των γονέων τους. Οσον αφορά τα παιδιά που γεννιούνται εκτός Γερμανίας, με τουλάχιστον έναν εκ των γονέων να είναι Γερμανός αλλά να έχει επίσης γεννηθεί στο εξωτερικό μετά την 1η Ιανουαρίου 2000, δεν δικαιούνται κατ΄ αρχήν τη γερμανική ιθαγένεια. Εξαιρούνται όσα παιδιά δεν έχουν πατρίδα ή όσα δηλώθηκαν σε αρμόδια γερμανική αρχή του εξωτερικού εντός ενός έτους από τη γέννησή τους.
Ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει πάντως επίσης να περάσει επιτυχώς το τεστ ενός μακροσκελούς ερωτηματολογίου για πιστοποίηση γνώσης της γερμανικής γλώσσας. Το ερωτηματολόγιο προσφέρει και μία γενική εικόνα της κοινωνικής στάσης του ενδιαφερομένου με ερωτήσεις από το ποια είναι η γνώμη του για τους ομοφυλόφιλους μέχρι το αν συμμετείχε σε τρομοκρατική οργάνωση. Η διαμόρφωση του ερωτηματολογίου προκάλεσε πολλές και μέχρι σήμερα τα κρατίδια δεν έχουν συμφωνήσει σε έναν ενιαίο τύπο.

ΙΣΠΑΝΙΑ

Ισπανοί αστυνομικοί απομακρύνουν μετανάστες που έχουν συγκεντρωθεί για την αίτηση άδειας παραμονής σε γραφείο της πόλης Αλικάντε

Την ισπανική ιθαγένεια μπορούν να αποκτήσουν βάσει καταγωγής: α) όσοι γεννήθηκαν στην Ισπανία από ισπανούς γονείς, β) όσοι γεννήθηκαν στην Ισπανία από αλλοδαπούς γονείς και τουλάχιστον ένας εξ αυτών έχει επίσης γεννηθεί στη χώρα (εξαιρούνται τα παιδιά διπλωματών), γ) τα παιδιά που οι γονείς τους είναι απάτριδες ή η νομοθεσία στις χώρες καταγωγής τους δεν τους προσφέρει ιθαγένεια, δ) όσοι έχουν ως πρώτο, γνωστό τόπο κατοικίας σε ισπανικό έδαφος και ε) όσοι γεννιούνται στην Ισπανία και είναι αγνώστου καταγωγής.
Για όσους αλλοδαπούς θέλουν να πολιτογραφηθούν Ισπανοί ισχύει ο γενικός κανόνας της νόμιμης παραμονής στη χώρα για δέκα χρόνια. Για τους πρόσφυγες ο χρόνος μειώνεται στα πέντε χρόνια. Για όσους προέρχονται από χώρες της Λατινικής Αμερικής, την Ανδόρα, τις Φιλιππίνες, την Ισημερινή Γουινέα, την Πορτογαλία ή για άτομα με σεφαραδίτικη καταγωγή (π.χ. Σεφαραδίτες εβραίοι) ο χρόνος μειώνεται στα δύο χρόνια. Την ιθαγένεια μπορούν να αποκτήσουν εντός ενός έτους από την αίτηση όσοι έχουν γεννηθεί σε ισπανικό έδαφος, όσοι είναι παντρεμένοι με Ισπανό/ή- δεν πρέπει να έχει ακολουθήσει διαζύγιο-, οι γεννηθέντες εκτός Ισπανίας που ένας από τους γονείς τους, ο παππούς ή η γιαγιά τους ήταν Ισπανός/ή, όσοι χήρεψαν αλλά ήταν παντρεμένοι με Ισπανό, όσοι δεν άσκησαν το δικαίωμα της απόκτησης ιθαγένειας από επιλογή και όσοι ήταν υπό κηδεμονία για δύο συνεχή έτη.
Υπάρχει επίσης η δυνατότητα απόκτησης της ισπανικής ιθαγένειας βάσει επιλογής. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται όσοι βρί σκονται υπό κηδεμονία ισπανού πολίτη, όσοι έχουν έναν γονέα Ισπανό αλλά γεννήθηκαν αφού αυτός έχασε την ισπανική υπηκοότητα, όσοι αλλοδαποί υιοθετήθηκαν μετά την ηλικία των 18 ετών (λαμβάνουν την ιθαγένεια δύο έτη μετά την υιοθεσία) και όσοι γεννήθηκαν στην Ισπανία από αλλοδαπούς γονείς και τουλάχιστον ένας εξ αυτών έχει επίσης γεννηθεί στη χώρα (εξαιρούνται τα παιδιά διπλωματών).

ΓΑΛΛΙΑ

Μετανάστες διαδηλώνουν μπροστά από τον Πύργο του Αϊφελ στο Παρίσι ζητώντας «χαρτιά» για όλους

Ενα παιδί που γεννιέται στη Γαλλία και τουλάχιστον ο ένας γονέας έχει γεννηθεί στη Γαλλία αποκτά αυτομάτως τη γαλλική ιθαγένεια. Επίσης τα παιδιά αλλοδαπών γονέων που γεννιούνται στη Γαλλία, με την προϋπόθεση ότι κατοικούν μόνιμα στη χώρα πέντε χρόνια, μπορούν να αποκτήσουν τη γαλλική ιθαγένεια. Αυτός είναι ο γενικός κανόνας. Ειδικότερα, το παιδί αλλοδαπών γονέων μπορεί να λάβει τη γαλλική ιθαγένεια εφόσον: α) δεν έχει πατρίδα, β) έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του και μετά το 11ο έτος κατοικεί μόνιμα στη Γαλλία τουλάχιστον για πέντε χρόνιαέχει δικαίωμα να αποποιηθεί την ιθαγένεια ένα εξάμηνο πριν από την ενηλικίωση ή έναν χρόνο ύστερα από αυτήν εφόσον αποδείξει ότι είναι υπήκοος άλλου κράτους, γ) υποβάλει το ίδιο αίτηση μετά τη συμπλήρωση του 16ου έτους της ηλικίας του, εφόσον έχει διαμείνει μόνιμα στη Γαλλία πέντε χρόνια ως τη συμπλήρωση του 11ου έτους της ηλικίας του, δ) το ζητήσουν οι γονείς του αφού συμπληρώσει το 13ο έτος της ηλικίας του, με τη συναίνεση όμως του ίδιου και εφόσον κατοικεί μόνιμα στη Γαλλία από την ηλικία των οκτώ ετών, ε) εφόσον έχει γεννηθεί στη Γαλλία από γονείς που προέρχονται από πρώην αποικίες της Γαλλίας.
Για όσους είναι άνω των 18 ετών η παραμονή πέντε ετών στη Γαλλία είναι η βασική προϋπόθεση για την απόκτηση ιθαγένειας. Η περίοδος αυτή μειώνεται σε δύο έτη για όσους σπούδασαν σε γαλλικό πανεπιστήμιο και μπορεί να μην υπολογιστεί σε περιπτώσεις όπως οι πρόσφυγες που ήταν γάλλοι πολίτες και θέλουν να ξαναγίνουν, οι πολίτες χωρών όπου τα γαλλικά είναι μία από τις επίσημες γλώσσες και οι υπηρετήσαντες στις γαλλικές ένοπλες δυνάμεις. Μετανάστης/τρια μπορεί επίσης να λάβει ιθαγένεια εφόσον παντρευτεί Γάλλο ή Γαλλίδα.

ΙΤΑΛΙΑ
Για την πολιτογράφηση ενός αλλοδαπού ως Ιταλού απαιτείται νόμιμη παραμονή στη χώρα διάρκειας δέκα ετών. Ο αιτών πρέπει να έχει επίσης λευκό ποινικό μητρώο και να μπορεί να συντηρήσει τον εαυτό του οικονομικά.
Το ανωτέρω χρονικό διάστημα διαφοροποιείται σε άλλες περιπτώσεις. Για όποιον συνάψει γάμο με ιταλό υπήκοο, το χρονικό διάστημα είναι δύο χρόνια. Για τον αλλοδαπό, που η μητέρα ή ο πατέρας του ή άλλοι απευθείας δεύτερου βαθμού πρόγονοί του υπήρξαν ιταλοί υπήκοοι ή γεννήθηκαν στην Ιταλία και είναι νόμιμος κάτοικος της χώρας, το διάστημα αυτό είναι τρία χρόνια. Για τους πολίτες άλλων κρατών-μελών της ΕΕ, τέσσερα χρόνια. Για τον άπατρι και τον πρόσφυγα που κατοικεί νόμιμα στο ιταλικό κράτος, τουλάχιστον πέντε χρόνια. Για τον αλλοδαπό που υπηρέτησε (ως υπάλληλος)- ακόμη και στο εξωτερικό- το ιταλικό κράτος, επίσης πέντε χρόνια. Για τον ενήλικο αλλοδαπό, ο οποίος υιοθετήθηκε από ιταλό υπήκοο και είναι νόμιμος κάτοικος της χώρας, τουλάχιστον πέντε χρόνια μετά την υιοθεσία.
Ο αιτών αλλοδαπός που γεννήθηκε στην Ιταλία πρέπει να είναι μόνιμος κάτοικος της χώρας, χωρίς διακοπή από τη γέννησή του ως την ενηλικίωσή του. Ο ενδιαφερόμενος πρέπει να ζητήσει την ιταλική υπηκοότητα μέσα στον πρώτο χρόνο από το κλείσιμο των 18 του χρόνων και θα πρέπει να αποδείξει ότι έχει από τη στιγμή της γέννησής του νόμιμη άδεια παραμονής (σε συνδυασμό με αυτήν των γονιών του) και την εγγραφή του στο ληξιαρχείο του Δήμου κατοικίας του. Η πραγματική διαμονή του στη χώρα μπορεί επίσης να πιστοποιηθεί με ιατρικά πιστοποιητικά, σχολικά πιστοποιητικά κτλ.

Η επιστροφή του παρελθόντος

Ο σεισμός την ξανακάνει αποικία

Της ΚΟΡΙΝΑΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ, Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕρΟΤΥΠΙΑ

 

«Η ελπίδα πολλών Αϊτινών που επέζησαν από το σεισμό ίσως είναι να υπαχθούν σε καθεστώς διεθνούς προτεκτοράτου». Το σχόλιο της ιταλικής εφημερίδας «Repubblica» ακούγεται εντελώς ειρωνικό για την πρώτη χώρα της Λ. Αμερικής που έγινε ανεξάρτητη, αλλά, όπως εξελίσσονται τα πράγματα, η Αϊτή θα είναι στο εξής, και άγνωστο για πόσο, μόνο κατ' όνομα ανεξάρτητο κράτος.

 Οι Αμερικανοί αποβιβάζουν διαρκώς στρατό στην Αϊτή, απαγορεύοντας να προσγειωθούν αεροπλάνα       άλλων χωρών με βοήθεια, γεγονός με μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές                                            Ποιου κράτους αυτή τη φορά; Οι μνηστήρες δεν λείπουν. Οι ΗΠΑ, η Βραζιλία και η Γαλλία είναι οι βασικές ξένες δυνάμεις που ερίζουν για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, την ανοικοδόμηση και το μελλοντικό έλεγχο της χώρας. Αυτός ο λόγος, και όχι τα αντιαμερικανικά και αντιμπεριαλιστικά αντανακλαστικά ήταν που προκάλεσε την αρχικά έντονη αντίδραση των Γάλλων, οι οποίοι έκαναν λόγο για προσπάθεια προσάρτησης, και των Βραζιλιάνων, απέναντι στην απόβαση των αμερικανικών δυνάμεων στο Πορτ-ο-Πρενς και την ανάληψη ελέγχου του αεροδρομίου.

*Εξυπακούεται ότι εκ των τριών οι ΗΠΑ είναι αυτές που θα λάβουν τη μερίδα του λέοντος. Η στρατιωτική και οικονομική τους υπεροχή, η γεωγραφική γειτνίαση και η εμπειρία από την παλαιότερη στρατιωτική τους παρουσία στη χώρα, τις καθιστούν τον υπ' αριθμόν ένα παίκτη.

Για το φόβο του Τσάβες

Βέβαια, με τόσα μέτωπα ανοιχτά στο εξωτερικό και μια σοβαρή οικονομική κρίση στο εσωτερικό, η Ουάσιγκτον δεν μπορεί να αφοσιωθεί «ψυχή τε και σώματι» στην Αϊτή. Επιπλέον, πέρα από το σίγουρα προσοδοφόρο κεφάλαιο της ανοικοδόμησης, δεν έχει πλέον πολλά να απομυζήσει από αυτή την καθημαγμένη χώρα. Θέλει, ωστόσο, να εδραιώσει την εκεί παρουσία της και να αποτρέψει το ενδεχόμενο να περάσει η Αϊτή στη σφαίρα επιρροής «εχθρικών» δυνάμεων, όπως για παράδειγμα της Βενεζουέλας του Ούγκο Τσάβες.

*Οι ΗΠΑ, ωστόσο, θα πρέπει να συμβιβαστούν και με την έντονη παρουσία της Βραζιλίας, η οποία φιλοδοξεί να εξελιχθεί σε παναμερικανική δύναμη. Ηδη η Βραζιλία αποτελεί τον βασικό εταίρο της Ουάσιγκτον σε αυτή την επιχείρηση διάσωσης, ενώ είναι επικεφαλής των ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ στην Αϊτή.

Με τη στρατιωτική της παρουσία η Βραζιλία δεν αποσκοπεί μόνο στην επιβολή της τάξης, αλλά και στο να κάνει επίδειξη ισχύος στην ευρύτερη περιοχή. Ο βραζιλιάνος πρόεδρος Λούλα έχει καταστήσει σαφές ότι η ανοικοδόμηση της Αϊτής πρέπει να παραμείνει στα χέρια της Λατινικής Αμερικής. Οι ΗΠΑ δεν φαίνονται να διαφωνούν ριζικά με αυτή την ιδέα, και σίγουρα προτιμούν για εταίρο τον Λούλα αντί για τον Τσάβες.

*Με δεδομένο αυτό το σκηνικό, η «μαμά Γαλλία», η πρώην αποικιοκρατική δύναμη, θα πρέπει μάλλον να αρκεστεί σε ένα δευτερεύοντα ρόλο. Ο γάλλος πρόεδρος Σαρκοζί, βέβαια, ήταν εκείνος που έπεισε τους ευρωπαίους εταίρους για μια σύντομη συνάντηση στις Βρυξέλλες την περασμένη Δευτέρα για την αποστολή αστυνομικής δύναμης στην Αϊτή.

Ομηρος της Ε.Ε.

Ομως, με δεδομένο το ευρύτερο δυσκίνητο ευρωπαϊκό πλαίσιο στο οποίο είναι υποχρεωμένος, εν πολλοίς, να κινηθεί και τον σκληρό ανταγωνισμό που έχει να αντιμετωπίσει από τις ΗΠΑ και τη Βραζιλία, δεν θα πρέπει να τρέφει ιδιαίτερα μεγάλες προσδοκίες. Σύμφωνα με δημοσίευμα της «Le Monde», «κυβερνητική πηγή της Βραζιλίας δήλωνε στο πρακτορείο AFP ότι ο Μπαράκ Ομπάμα πρότεινε στο βραζιλιάνο πρόεδρο Λούλα να αναλάβουν οι ΗΠΑ, η Βραζιλία και ο Καναδάς το συντονισμό των ξένων δωρητών. Ούτε λέξη για τη Γαλλία».

Τα τελευταία χρόνια, στην πραγματικότητα, η Αϊτή αποτελεί προτεκτοράτο του ΟΗΕ και είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι όποιοι προστάτες θα κρύβονται πίσω από τη σημαία των Ηνωμένων Εθνών. Αν, και, οι σημαίες δεν έχουν καμία σημασία. Η Αϊτή θα είναι, στην ουσία, αποικία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Το δάνειο των 100 εκατομμυρίων δολαρίων που ανακοίνωσε το ΔΝΤ ότι θα δώσει στην Αϊτή, θα προστεθεί στα άλλα 165 εκατομμύρια που χρωστά η χώρα στο διεθνή χρηματοπιστωτικό οργανισμό και θα διέπεται από τους ίδιους ληστρικούς όρους του παρελθόντος.

Οπως σωστά υπενθυμίζει το αριστερό αμερικανικό περιοδικό «The Nation», «με το να λέμε ότι η Αϊτή είναι η φτωχότερη χώρα του δυτικού ημισφαιρίου χάνουμε το νόημα των πραγμάτων. Την Αϊτή την έκαναν φτωχή η Γαλλία, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και οι λοιπές δυνάμεις της Δύσης, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα». 

Οι αλλαγές στην ανθρωπιστική βοήθεια

Της ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΜΠΟΥΜΠΟΥΚΑ

 

Τον κατακερματισμό της διεθνούς ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας που προσφέρεται από τις αναπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες του πλανήτη αποτυπώνει πρόσφατη μελέτη δυο ερευνητών του Ινστιτούτου Μεταβατικών Οικονομιών της Στοκχόλμης.

Ο Εμανουέλ Φροτ και ο Χαβιέρ Σαντίσο αποτύπωσαν σε μια συγκριτική έρευνα («Crushed Aid: Fragmentation in Sectoral Aid») το σύνολο των προγραμμάτων βοήθειας που «έτρεχαν» ανά τον πλανήτη μέχρι το 2007 και διαπίστωσαν ότι οι δωρητές αφενός μοιράζουν περίπου τα ίδια χρηματικά ποσά που διέθεταν και στο παρελθόν, αλλά σε μικρότερα κομμάτια πλέον, και αφετέρου μετατοπίζουν το ενδιαφέρον τους σε λιγότερο αναπτυξιακά πρότζεκτ.

Το 2007 «έτρεχαν» ταυτοχρόνως 93.517 προγράμματα βοήθειας σε όλο τον κόσμο, με τάση πολλαπλασιασμού σταθερά ανοδική. Υπήρχαν αναπτυσσόμενες χώρες οι οποίες λάμβαναν βοήθεια ταυτοχρόνως μέσω περισσότερων από 2.000 προγράμματα την ίδια χρονιά (ο διεθνής μέσος όρος ήταν 601): Το Ιράκ είχε 4.162, η Μοζαμβίκη 2.409, η Ινδία 2.122 και ακολουθούσαν Ουγκάντα, Κίνα, Ζάμπια, Ινδονησία, Αιθιοπία, Βιετνάμ, Τανζανία κ.ά. Ενώ, όμως, ο αριθμός των προγραμμάτων βοήθειας αυξάνεται εκρηκτικά (όπως και ο αριθμός των μη κερδοσκοπικών οργανισμών που τα διαχειρίζονται), οι προϋπολογισμοί τους συρρικνώνονται.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι το αντικείμενο της βοήθειας που προσφέρουν οι δωρητές μετατοπίζεται δραματικά προς τον κοινωνικό τομέα, αντί της στήριξης της παραγωγής και της οικονομίας των χωρών που λαμβάνουν τις δωρεές. Οι ισχυροί του πλανήτη έχουν διπλασιάσει μέσα σε τρεις δεκαετίες (από 30% του συνόλου της διεθνούς βοήθειας το 1970, σε πάνω από 60% το 2007) τη χρηματοδότηση προγραμμάτων υγείας, εκπαίδευσης, πληθυσμού, προμήθειας νερού, διακυβέρνησης και πρόληψης συγκρούσεων αντί εκείνων που στηρίζουν την παραγωγή (γεωργία, δασοκομία, αλιεία, εξορύξεις, κατασκευές, εμπόριο, τουρισμό) ή την οικονομία (μεταφορές, επικοινωνίες, ενέργεια, τραπεζικά συστήματα) των φτωχών χωρών.

Οι ερευνητές καταγράφουν επίσης μια λίστα χωρών που μονοπωλούν τη βοήθεια προς συγκεκριμένα σημεία του πλανήτη, συνολικά ή για συγκεκριμένους τομείς. Η Ιαπωνία κυριαρχεί στην περιοχή του Ειρηνικού Ωκεανού, ενώ οι ΗΠΑ σε συντριπτικό βαθμό στο Ιράκ και σε σημαντικό ποσοστό στο Καζακστάν, την Κολομβία, την Αίγυπτο, την Ιορδανία και αλλού.

Πόσο μακριά είναι η Καλαβρία; ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ

«Μετανάστες: Οι Ελληνες δεν είναι Ιταλοί»

Των ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΩΤΗΡΧΟΥ, ΑΡΗ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ, Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

 

Αγριο ποδαρικό έκανε η νέα δεκαετία, σε μια Ευρώπη που θεωρεί τον εαυτό της προπύργιο του φιλελεύθερου πολιτισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων... Το βίαιο ξέσπασμα των μεταναστών στην Καλαβρία της Ιταλίας απέναντι στην ανελέητη εκμετάλλευση από τη Μαφία, που χρησιμοποίησε έως και όπλα για να «τιθασσεύσει» τους σύγχρονους Σπάρτακους, γκρέμισε τις ψευδαισθήσεις. Αραγε πόσο μακριά είναι το Ροζάρνο της Καλαβρίας από τη Μανωλάδα της Ηλείας;...

Στην ευθεία του χάρτη, ούτε 500 χιλιόμετρα. Την τεθλασμένη της πραγματικότητας, όμως, διαμορφώνουν οι προϋποθέσεις που οδήγησαν σε αυτή την εξέγερση, όπως και σε άλλες παλαιότερα, από τα φραουλοχώραφα της Ισπανίας έως τα προάστια του Παρισιού. Υπάρχουν στην Ελλάδα ανάλογες προϋποθέσεις; Και βέβαια, απαντούν ορισμένοι από τους εμπειρογνώμονες και ερευνητές που ρωτήσαμε. Μας θυμίζουν αντίστοιχες εντάσεις εδώ: Τύρναβος, Αρτα, Μανωλάδα, Παγανή Λέσβου, κέντρο Αθήνας. Μα υπάρχει στην Ελλάδα Μαφία; Οχι, αλλά ανθούν τα κυκλώματα εκμετάλλευσης της παράνομης εργασίας μεταναστών. Σε αυτό το σημείο, μπαίνουν σαν αντίβαρο οι αντιστάσεις της ελληνικής κοινωνίας, η οποία στις περισσότερες περιπτώσεις έκρυθμων καταστάσεων στάθηκε στο πλευρό των υφιστάμενων την εκμετάλλευση.
Κυρίαρχη παραφωνία; Η κραυγαλέα απουσία της πολιτείας, η οποία όχι μόνο δεν τους προστατεύει αλλά επιδίδεται σε ένα όργιο «διαπλοκής πολιτικής, οικονομίας και θεσμών για την εξυπηρέτηση αναγκών», διαιωνίζοντας την παράτυπη και συνεπώς ευάλωτη παρουσία τους στη χώρα. «Διότι εάν λειτουργούσαν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί, θα τους μάζευαν όλους, από τη Μανωλάδα, την Κρήτη και τόσες άλλες περιοχές», λέει ο Χαράλαμπος Κασίμης, καθηγητής Αγροτικής Κοινωνιολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο. Και τι θα απογίνονταν οι καλλιέργειες; Ηδη στην Καλαβρία, τα φρούτα σαπίζουν στα δέντρα...

Φραουλοχώραφα

Θα τραγουδούσαν σήμερα άραγε οι Μπιτλς για τα φραουλοχώραφα («Strawberry fields») με την ίδια νοσταλγία αν γνώριζαν τις συνθήκες «εντατικής» εργασίας σ' αυτά; Λίγα χρόνια πριν γίνουν τα επεισόδια στη Μανωλάδα, ώστε να μάθουμε για τους ξένους εργάτες που ζούσαν και δούλευαν ως σύγχρονοι δουλοπάροικοι στην Ηλεία, είχαν ξεσηκωθεί για τους ίδιους σχεδόν λόγους και στην Ουέλβα της Ισπανίας. Ως δεύτερη φραουλοπαραγωγός χώρα μετά τις ΗΠΑ, χρειάζεται, μόνο για τη σοδειά της συγκεκριμένης περιοχής, 55.000 εποχικούς εργάτες, αρκετοί εκ των οποίων μετανάστες χωρίς χαρτιά. Το 2003, ένας Μαροκινός δολοφονήθηκε, σε δύο έβαλαν φωτιά και τρεις τους ξυλοκόπησαν. Και αυτά δεν ήταν τα μοναδικά περιστατικά.
«Τέτοια γεγονότα, το Ροζάρνο, η Μανωλάδα και με άλλους τρόπους ο Αγιος Παντελεήμονας στην Αθήνα, παρά τις διαφορές στην ένταση της βίας και έναν αναγκαίο διαχωρισμό μεταξύ υπαίθρου και πόλης, μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό: το πέρασμα από τη γενική έκφραση απορριπτικών απόψεων στην ανάληψη συγκεκριμένης συλλογικής δράσης εφαρμογής της απόρριψης σε τοπική κλίμακα», παρατηρεί ο ερευνητής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), Γιώργος Κανδύλης.

Κοινά στοιχεία

«Τα κοινά στοιχεία είναι περισσότερα από όσα μπορούμε να φανταστούμε», λέει ο Μίλτος Παύλου, διευθυντής του Εθνικού Παρατηρητηρίου του Ρατσισμού και της Ξενοφοβίας (ΕΝΩΣΗ-ΚΕΜΟ/i-RED) και τα κωδικοποιεί σε επτά σημεία:
1) Οι μετανάστες αμείβονται αυτασφαλιζόμενοι με ημερομίσθια χαμηλότερα του ελάχιστου νόμιμου, ακόμη και μετά τη διεκδίκησή του.
2) Αντιμετωπίζονται με λεκτική και σωματική βία από παραγωγούς και τοπικούς παράγοντες, που λιγότερο ή περισσότερο ορατά λειτουργούν ως οργανωμένες ομάδες εκτός νομιμότητας.
3) Η διοίκηση και η αυτοδιοίκηση υποστηρίζουν ανοικτά τους παραγωγούς και τις ομάδες εκτός νομιμότητας και όχι τα θύματα της εκμετάλλευσης, υποβοηθούμενοι από την παράνομη ή αμφισβητούμενη νομιμότητα διαμονής τους στη χώρα. Ετσι η μεταναστευτική νομοθεσία στηρίζει την εκμετάλλευση και την υποτελή θέση των εργαζομένων.
4) Οι αρμόδιες δικαστικές ή διοικητικές αρχές δεν παρεμβαίνουν, παρά τις καταφανείς και σφοδρές παραβιάσεις του νόμου περί διακρίσεων στην εργασία αλλά και την υποκίνηση ρατσιστικής βίας δημοσίως ακόμη και από δημόσιους λειτουργούς.
5) Φορείς της τοπικής κοινωνίας, όπως τα εργατικά κέντρα, η κοινωνία των πολιτών αλλά και η εκκλησία, είτε κεντρικά (π.χ. Βατικανό) είτε απλοί κληρικοί στην ελληνική περιφέρεια (Αρτα), προσφέρουν στήριξη στους μετανάστες εργαζόμενους.
6) Η πρωτογενής παραγωγή έχει στηριχτεί μόνο στη χαμηλά αμειβόμενη εργασία, χωρίς ανταγωνιστικότητα, με αποτέλεσμα να καταρρέει μόλις εξαφανιστεί η στήριξη από ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις.
7) Μέσα σε αυτές τις συνθήκες οικονομικής αποτυχίας και παρασιτικής επιχειρηματικότητας, οι μετανάστες, που ανήκουν στην πλέον ευάλωτη κατηγορία εργαζομένων, βαφτίζονται «προθύμως» παράνομοι και ανεπιθύμητοι.
Δυναμικό αντίδρασης
«Είναι φανερό ότι υπάρχει το δυναμικό μιας αντίδρασης εκ μέρους των μεταναστών», εκτιμά ο Κάρολος Καβουλάκος, συνεργάτης του Ινστιτούτου Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας (ΙΑΑΚ) του ΕΚΚΕ και λέκτορας υπό διορισμό στο ΑΠΘ. Ωστόσο, δύο είναι κατά τη γνώμη του οι προϋποθέσεις για τέτοιου τύπου εξεγέρσεις:
* Η έλλειψη δικαιωμάτων και κρατικής πολιτικής που θα διευκόλυνε την ένταξη και θεσμική έκφραση των μεταναστών είναι πιο πιθανό να τους οδηγήσει σε βίαιες αντιδράσεις ως τη μοναδική διαθέσιμη επιλογή για να ακουστεί η φωνή τους. Στη χώρα μας η κατάσταση είναι γνωστή: ατροφικό κοινωνικό κράτος, ατελή προγράμματα νομιμοποίησης που αποκλείουν χιλιάδες μετανάστες, εκτεταμένες πολιτικές καταστολής, που όχι μόνο ενθαρρύνουν αλλά αποτελούν ρατσιστική συμπεριφορά. Οι τελευταίες εξαγγελίες της κυβέρνησης αποπειρώνται μια πολιτική προς τη θετική κατεύθυνση: «Σε καμιά όμως περίπτωση δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για επίλυση του προβλήματος, καθώς τα μέτρα αφορούν κυρίως τους ήδη ενταγμένους».
* Η ύπαρξη φαινομένων ακραίας εκμετάλλευσης και καταπίεσης των μεταναστών, και ακόμα περισσότερο η κατασκευή θυλάκων υπερβολικής εκμετάλλευσης. «Δυστυχώς στην Ελλάδα υπάρχουν τέτοια παραδείγματα. Θα έλεγε κανείς ότι σ' ένα βαθμό η αγροτική παραγωγή στηρίζεται σε τέτοιου είδους καταστάσεις».

«Μπλακ εντ ντέκερ»...

Μπορεί να υπάρχουν τέτοια παραδείγματα αλλά η πραγματικότητα δείχνει και το βαθμό εξάρτησης της ελληνικής γεωργίας από την εργασία των μεταναστών: «Εργάτης στην ελληνική γεωργία σημαίνει μετανάστης», μας λέει ο Χ. Κασίμης. Επιστημονικές έρευνες που διενεργεί χρόνια στον αγροτικό χώρο καταδεικνύουν ότι στην αγροτική παραγωγή οι μισθωτοί είναι σχεδόν αποκλειστικά μετανάστες. Αν δεν υπήρχαν, «η εικόνα της ελληνικής υπαίθρου θα ήταν αυτή της εγκατάλειψης», τονίζει. «Οι εργοδότες τους ομολογούν: Οι Αλβανοί είναι το black'n'decker μας. Η παρουσία τους αποτελεί δομικό στοιχείο της γεωργικής παραγωγής στη χώρα μας ενώ η ευελιξία τους τους επιτρέπει να παίζουν πλέον πολυλειτουργικό ρόλο. "Γρασάρουν" τις τοπικές κοινωνίες καθώς κάνουν τα πάντα: εκτός από τις καλλιέργειες, απασχολούνται στις οικοδομές, ακόμη και στις υπηρεσίες και τον τουρισμό, ανάλογα με την εποχή».
Δεν είναι μόνο ότι κάνουν τις δουλειές που οι γηγενείς αποφεύγουν ως κατώτερες. Νοικιάζουν σπίτια που θα έμεναν άδεια, ψωνίζουν, στέλνουν τα παιδιά στο σχολείο, αιμοδοτούν τα ασφαλιστικά ταμεία που διαφορετικά θα κατέρρεαν νωρίτερα. Είναι ο μοναδικός παράγοντας αύξησης του πληθυσμού και επιβράδυνσης της δημογραφικής γήρανσης. «Ο πρωτογενής τομέας, οι κατασκευές, οι υπηρεσίες είναι τομείς που ωφελήθηκαν άμεσα από αυτούς. Τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα των κοινοτικών πλαισίων στήριξης καθώς και τα ολυμπιακά έργα δεν θα μπορούσαν να είχαν ολοκληρωθεί εγκαίρως χωρίς τη συμβολή των μεταναστών», παρατηρούν οι Σταύρος Ζωγραφάκης (επίκουρος καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο) και Θεόδωρος Μητράκος (ερευνητής Τράπεζας της Ελλάδος) στην εργασία τους με τίτλο «Πόσους μετανάστες μπορούμε να έχουμε;». «Τα καλλιεργούμενα φραουλοχώραφα στην περιοχή της Μανωλάδας αυξήθηκαν κατά 60% μέσα σε μία τριετία χάρη σε αυτούς», συμπληρώνει ο Χ. Κασίμης. Μήπως όλα τα παραπάνω αποσιωπούνται από τις ακραίες φωνές, που χρησιμοποιούν ως επιχείρημα την οικονομική κρίση για να διατυπώσουν το ξενοφοβικό τους κήρυγμα; Θα μπορούσε η κρίση να αποτελέσει τη θρυαλλίδα σε ένα τόσο εύφλεκτο περιβάλλον;
«Οι πιέσεις από την οικονομική κρίση θα είναι κυρίως ενδομεταναστευτικές και αυτό έχει ήδη διαπιστωθεί», λέει ο Χ. Κασίμης: «Οι νεοαφιχθέντες μετανάστες από Ασία, Βουλγαρία και Ρουμανία, με την παράνομη απασχόλησή τους τσακίζουν τα μεροκάματα. Οι παλαιότεροι μετανάστες υφίστανται διπλή πίεση. Από τη μια έχουν να πληρώσουν το κόστος της ένταξής τους, που συνδέεται με τις οικογενειακές τους ανάγκες. Από την άλλη, έχουν να ανταγωνιστούν την πίεση της φθηνότερης εργασίας που προσφέρουν οι νεοεισερχόμενοι παράνομα εργαζόμενοι».
Πιθανότερες θεωρεί τις ενδομεταναστευτικές εντάσεις και ο επίκουρος καθηγητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Απόστολος Παπαδόπουλος: «Το πρόβλημα είναι ότι η οικονομική κρίση δημιουργεί την ευνοϊκότερη συγκυρία για όσους ήθελαν εκ προοιμίου να δηλώσουν την αντίθεσή τους στην τακτοποίηση των μεταναστών. Λογικά θα έπρεπε να ήμασταν υπέρ της οργάνωσης και νομιμοποίησής τους, γιατί με αυτό τον τρόπο οι διεκδικήσεις τους θα ήταν στο πλαίσιο του δημοκρατικού διαλόγου»...
«Η ελληνική κοινωνία είναι πιο προχωρημένη από τους θεσμούς, οι οποίοι έχουν καταδικάσει τους μετανάστες σε μια ομηρία χωρίς δικαιώματα, μια ανασφάλεια για τη νομιμότητα, που συμφέρει τους εργοδότες αφού καλύπτουν τις ανάγκες τους με χαμηλό κόστος εργασίας», λέει ο Χ. Κασίμης. «Θα βρεθεί ο τρόπος ώστε ακόμη και αν προχωρήσει η τακτοποίηση, να διατηρείται πάντοτε ένα "απόθεμα μη νόμιμων για να βολεύονται οι τοπικές κοινωνίες με χαμηλά μεροκάματα», αντιτείνει ο Απ. Παπαδόπουλος.
«Πρέπει να αποφύγουμε να μπούμε σε μια συζήτηση που συνδυάζει την ανασφάλεια λόγω της κρίσης με την ένταση ρατσιστικών επεισοδίων και συνακόλουθες αντιδράσεις των μεταναστών», συνιστά ο Κ. Καβουλάκος: «Δεν θα μας οδηγήσει παρά σε επιβεβαίωση μάλλον αντιδραστικών προσεγγίσεων».
Το μεγάλο ζητούμενο μοιάζει να είναι η έλλειψη πολιτικής για τη μετανάστευση, η οποία θα αναιρέσει τις προϋποθέσεις της πολλαπλής εκμετάλλευσης των μεταναστών.

Ελλειμμα πολιτικής

Ζητούμε τη γνώμη της Ιωάννας Τσίγκανου (αν. διευθύντρια στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής του ΕΚΚΕ), υπεύθυνης της έρευνας με τίτλο «Επιχειρηματικότητα, κίνδυνοι και ανταγωνισμός στο κέντρο της Αθήνας» (2009). Ερευνα που αποδόμησε τον μύθο του μετανάστη εγκληματία καθώς οι ερωτώμενοι επιχειρηματίες-θύματα παράνομης ενέργειας απάντησαν ότι οι δράστες των επιθέσεων ανήκουν κυρίως σε μικτές ομάδες Ελλήνων-αλλοδαπών, δεύτεροι έρχονται οι Ελληνες και τρίτοι οι αλλοδαποί.
«Οταν συμβαίνουν γεγονότα όπως της Καλαβρίας, επικρατεί η τάση να εξομοιώνονται κοινωνικές καταστάσεις και συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στις δύο χώρες κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες», μας λέει. «Η κατάσταση στην Καλαβρία δεν εκφράζει την κατάσταση που επικρατεί σε ολόκληρη την Ιταλία. Πολύ περισσότερο, δεν εκφράζει την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας. Τέτοια γεγονότα χρησιμοποιούνται, συχνά και από τα ΜΜΕ, για την ενεργοποίηση της "συλλογικής φοβίας" και ανασφάλειας, με αίτημα την αύξηση της καταστολής. Παράλληλα υποκινούν την αντιμετώπιση των μεταναστών ως "αποδιοπομπαίων τράγων". Μετατίθεται έτσι η προσοχή από τα ουσιαστικά ζητήματα της κοινωνικής ένταξης των μεταναστών και κατά συνέπεια μετατοπίζεται το κέντρο βάρους της λήψης πολιτικών αποφάσεων από μια κατεύθυνση ενσωμάτωσης προς μια κατεύθυνση αποκλεισμού».
Ομως η κοινωνία ποια στάση τηρεί; «Ερευνες έχουν καταδείξει ότι παρά τα διαπιστωμένα ρήγματα στη συνοχή της κοινωνίας μας -τα οποία υπερπροβάλλονται- και την αμήχανη αμφιθυμία του κοινωνικού σώματος απέναντι στο μεταναστευτικό ζήτημα, η "κοινωνική ανοχή" εξακολουθεί να υφίσταται και οι διάφορες προσπάθειες ενεργοποίησης της "συλλογικής φοβίας" συναντούν ακόμη σθεναρές αντιστάσεις. Επίσης, έχει καταδειχτεί ότι παρά την κρίση αξιοπιστίας των θεσμών, το οργανωμένο έγκλημα δεν έχει υποκαταστήσει βασικές και κυρίαρχες λειτουργίες του κράτους, όπως ισχύει με την ιταλική Μαφία».
Και η κρίση; «Σε συνθήκες σπανιότητας υλικών πόρων όπως η σημερινή, η εκμετάλλευση ανθρώπων και κοινωνικών ομάδων εντείνεται, και μάλιστα των πιο ευάλωτων μεταναστών χωρίς "φωνή" και δικαιώματα. Αυτό δημιουργεί τις προϋποθέσεις για περαιτέρω συμπίεσή τους και επαπειλεί κοινωνικές συγκρούσεις. Η αποφυγή τους δεν συναρτάται με τη λήψη μέτρων καταστολής αλλά με την προώθηση δράσεων κοινωνικής συμμετοχής», καταλήγει.

Ούνα φάτσα άλλη... ράτσα

Ο Μοαβία Αχμέτ, εκπρόσωπος του Ελληνικού Φόρουμ Μεταναστών, βάζει τα γέλια όταν τον ρωτάμε αν βλέπει να γίνεται στην Ελλάδα της Καλαβρίας: «Δεν το βλέπω καθόλου», λέει απερίφραστα και εξηγεί: «Οι Ελληνες είναι πολύ διαφορετικοί από τους Ιταλούς, οι οποίοι νομίζουν ότι ακόμη είναι οι Ρωμαίοι αποικιοκράτες που κατακτούν τον κόσμο. Είναι αλήθεια αυτό που είπε το Βατικανό αποκαλώντας τους Ιταλούς ρατσιστές. Και ο ίδιος ο Μπερλουσκόνι στην προηγούμενη θητεία του αναγκάστηκε να ζητήσει συγγνώμη από τον πρόεδρο της Αιγύπτου, επειδή έκανε λόγο για τον "ανώτερο πολιτισμό των Ευρωπαίων". Δεν είπε τίποτα άλλο από μια σκέψη διάχυτη στους Ιταλούς, όχι βέβαια σε όλους...».
«Οι Ελληνες διαφέρουν και κοινωνικά», συνεχίζει ο Μοαβία.«Ενα κομμάτι της ελληνικής κουλτούρας είναι συνδεδεμένο με την Ανατολή. Υπάρχει μεγάλη και βαθιά αντίληψη των θεμάτων της ελευθερίας και της δημοκρατίας, είναι αξίες ζωντανές και ισχυρές. Η ιστορία των Ελλήνων είναι γεμάτη από αγώνες κατά της εξουσίας, είτε ξένης είτε ντόπιας. Είναι μεμονωμένοι όσοι φέρονται και μιλάνε με ακραίο τρόπο. Η εκμετάλλευση στην Καλαβρία όχι μόνο είχε φτάσει σε απίστευτα όρια, αλλά ήθελαν και να τους πυροβολούν από πάνω. Δεν νομίζω όμως ότι ο μέσος Ελληνας θα δεχτεί κάτι τέτοιο. Το αντίθετο. Πριν από δύο χρόνια, μέρα μεσημέρι, σε ένα περιστατικό αστυνομικής βίας σε βάρος Αφρικανού μικροπωλητή στο Σύνταγμα, ήταν μια Ελληνίδα που άρπαξε το χέρι του κρατικού οργάνου για να τον σταματήσει από τις βιαιοπραγίες».

Εχουν επιτρέψει τη δημιουργία ομάδων πολιτοφυλακής που περιπολούν και ειδοποιούν...

Της ΕΡΣΗΣ ΒΑΤΟΥ

"Περιμέναμε χέρια αλλά μας ήρθαν άνθρωπο"ι, Από έργο του Max Frisch 

«Ματωμένα» πορτοκάλια και μανταρίνια, σύμβολο ενός πονεμένου πλήθους «αλλοδαπών» που επίσης ματώνει κάθε μέρα στα χωράφια της Καλαβρίας, πέταξαν τις προάλλες στους δρόμους της Νάπολης κάτι λίγοι νεαροί, θύλακος αντίστασης κατά ρατσιστικών συμπεριφορών. Διαδήλωναν κατά του υπουργού Εσωτερικών και προερχόμενου από την ξενοφοβική Λίγκα του Βορρά, Ρομπέρτο Μαρόνι, που στο πρόσωπό του βλέπουν ένα «επονείδιστο κράτος». Πέρασαν μέρες από τις ταραχές του Ροζάρνο και τα φώτα έσβησαν. Οι κάτοικοι νιώθουν στενάχωρα όχι μόνο γιατί ελάχιστα αγροτικά χέρια έμειναν, αλλά και επειδή τους κατηγόρησαν «αδίκως» για ρατσισμό. «Δεν είμαστε ρατσιστές, αλλά...», είναι η συνήθης εισαγωγή μιας πρότασης. Οι μετανάστες φοβήθηκαν, το έσκασαν ή μεταφέρθηκαν «με τάξη» (λόγια του Μαρόνι) σε χώρους από όπου θα ξεκινήσει η διαδικασία απέλασής τους. Μόλις προχθές όμως ο υπουργός επανήλθε στο θέμα απαντώντας σε επερώτηση στη Γερουσία. Ούτε λίγο ούτε πολύ είπε ότι για όλα έφταιγαν οι παράνομοι μετανάστες, παρόλο που δεν ήταν εκεί! «Τα γεγονότα στο Ροζάρνο καθιστούν προφανείς τις αρνητικές συνέπειες της παράνομης μετανάστευσης την οποία η κυβέρνηση θα συνεχίσει να πατάσσει. Η πλειονότητα των ξένων στις ταραχές ωστόσο, ήταν νόμιμοι, αν και χωρίς σύμβαση εργασίας». Ή δεν είχαν δουλειά λοιπόν ή αυτή ήταν «μαύρη». Θύματα της καλαβρέζικης μαφίας, της Ν'ντρανγκέτα, των τοπικών αρχών που σφυρίζουν αδιάφορα, κάποιων εργοδοτών που βολεύονται... Ολοι έχουν την... ατζέντα τους. Πιο πιεστική αυτή της κυβέρνησης Μπερλουσκόνι, που έχει τοπικές εκλογές το Μάρτιο. Τι μπορείς να δώσεις σε έναν ψηφοφόρο που τον διαφορετικό άνθρωπο τον αντιμετωπίζει με φόβο και δεν τον θέλει κοντά του; «Ασφάλεια», μέσω της καταστολής και «ομοιογένεια», μέσω της απέλασης.
Στην Ιταλία από χρόνια γίνονται θεσμικές παρεμβάσεις που οδηγούν σε διεύρυνση του τμήματος εκείνου της κοινωνίας, το οποίο όχι μόνο εκφέρει λόγο ανελεύθερο και ξενοφοβικό αλλά και αναλαμβάνει δυνάμει επικίνδυνες δράσεις. Εσχατη «πρωτοβουλία» η τροποποίηση του νόμου περί ασφάλειας, ώστε να περιλάβει άρθρο που επιτρέπει τη δημιουργία ομάδων εθελοντών πολιτών, αόπλων, οι οποίοι θα περιπολούν και θα ειδοποιούν τις δυνάμεις τάξης για διάφορα επεισόδια ή την παρουσία υπόπτων! Αναβίωση των μελανοχιτώνων, είπαν πολλοί. Αηδίες, απάντησε ο Μαρόνι. Το όνομά του πάντως φέρει ο νόμος που καθιστά ποινικό αδίκημα τη μη κατοχή νόμιμων εγγράφων μετανάστευσης. Είναι και πολλά άλλα όμως. Πριν από έναν χρόνο, κατά παράβαση των νόμων της Ε.Ε. η κυβέρνηση έβαλε 40 Αιγύπτιους αιτούντες ασύλου σε ένα αεροπλάνο και τους έστειλε πίσω στο Κάιρο. Χωρίς ακρόαση. Ενας βουλευτής της Λίγκας, ο Ματέο Σελβίνι, πρότεινε χωριστή συγκοινωνία για μετανάστες και «καθαρούς» Μιλανέζους και στην κοινότητα Κοκάλιο έγινε στις γιορτές επιχείρηση κατά των μεταναστών που πήρε το όνομα «Λευκά Χριστούγεννα». «Νομιμοποιημένες μορφές απαρτχάιντ», έγραψε η Unita. Σ' αυτό το σκηνικό, το ιταλικό οργανωμένο έγκλημα, η μαφία, πλουτίζει.
Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο γίνεται ανεκτή όταν στρέφεται κατά μεταναστών, για να διατηρεί το γηγενή πληθυσμό ευχαριστημένο. Η στάση αυτή είναι ασφαλώς υποβολιμαία. Διότι σε συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, για την οποία ασφαλώς φέρουν ευθύνες και οι κρατούντες, το ευκολότερο πράγμα είναι όσοι πλήττονται να στρέψουν τα βέλη τους κατά εκείνου που λιγότερο μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του, να αρθρώσει αντεπιχείρημα το οποίο θα ακουστεί. Ετσι, αποδυναμώνεται εν τη γενέσει της η προσπάθεια όσων αντιστέκονται να αποκαλύψουν την έλλειψη πολιτικής βούλησης για ισονομία και κοινωνική ισότητα. Οι αποδιοπομπαίοι τράγοι πάντα ήταν πολύ χρήσιμοι.

«Αστυνομία - επιχειρηματίες συμμετείχαν σε εκφοβισμούς για σπάσιμο της απεργίας»

Του ΜΑΚΗ ΝΟΔΑΡΟΥ

 

Μαροκινοί, Αφγανοί, Μπαγκλαντεσιανοί και Βούλγαροι εργάτες, απαραίτητοι για την καλλιέργεια και τη συγκομιδή της φράουλας και των άλλων προϊόντων στη Νέα Μανωλάδα Ηλείας, συνεχίζουν να γίνονται καθημερινώς αντικείμενα εκμετάλλευσης.

Θύτες, ορισμένοι ντόπιοι ασυνείδητοι μεγαλοαγρότες που, παρά τον θόρυβο και τη δημοσιότητα, εξακολουθούν να γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια τους νόμους -ποντάροντας στις «υψηλές» γνωριμίες τους και καλυπτόμενοι πίσω από τη σιωπή των τοπικών παραγόντων- και θεωρούν τους μετανάστες «αναλώσιμους».
Περίπου δύο χρόνια μετά το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του περιοδικού «Εψιλον» της «Κ.Ε.», η κατάσταση στη Νέα Μανωλάδα παραμένει ίδια. Με την Τοπική Αυτοδιοίκηση να σηκώνει τα χέρια ψηλά, δηλώνοντας αδυναμία στην επίλυση του προβλήματος, και με ορισμένους από τους μεγαλοαγρότες να επιχειρούν να δώσουν λύση με δικά τους μέσα, αγοράζοντας ελάχιστα σε σχέση με τις ανάγκες στέγασης κοντέινερ.
«Δυστυχώς, παρά τις βαρύγδουπες υποσχέσεις δεν έχει γίνει τίποτα. Η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη και τελευταία έχουν αρχίσει να εκδηλώνονται και κρούσματα εγκληματικότητας. Είμαστε απλοί παρατηρητές μια απαράδεκτης εικόνας που μας προβληματίζει πολύ», λέει στην «Ε» ο δήμαρχος της Βουπρασίας, Αντώνης Σερέτης.
Η περιοχή εξακολουθεί να είναι άβατο για τους δημοσιογράφους. Και επικίνδυνη για όσους επιχειρούν να κάνουν ρεπορτάζ: Ο δημοσιογράφος του ΑΝΤ-1 Κώστας Φλαμής, ο φωτογράφος της «Κ.Ε» Γιάννης Λιάκος, τηλεοπτικά συνεργεία, ακόμη και ο διευθυντής της τοπικής εφημερίδας του Πύργου «Αυγή», Ανδρέας Καπογιάννης, υπέστησαν τη φασιστική βία αγνώστων.
Ντόπιοι, που επιθυμούν για ευνόητους λόγους την ανωνυμία τους, λένε πως η περιοχή έχει πολλά κοινά με το Ροζάρνο της Καλαβρίας και τους ...κατατρεγμένους εργάτες γης που ξεσηκώθηκαν πρόσφατα και στη συνέχεια δέχτηκαν τη ρατσιστική βία από τους ντόπιους εργατονταβατζήδες.
Πριν από δύο χρόνια οι αλλοδαποί εργάτες απαίτησαν με δυναμικό τρόπο ένα αξιοπρεπές μεροκάματο για τη σκληρή δουλειά που προσέφεραν δουλεύοντας «ήλιο με ήλιο» στα θερμοκήπια και αυτό που εισέπραξαν ήταν η βία με την ανοχή του τοπικού αστυνομικού τμήματος. «Αγανακτισμένοι» πολίτες ξυλοκόπησαν δεκάδες αλλοδαπούς, την ίδια ώρα που άγνωστοι τοποθετούσαν και πυροδοτούσαν μασούρια με δυναμίτες στην κεντρική πλατεία της Νέας Μανωλάδας.
«Οι αστυνομικοί συμμετείχαν μαζί με τους επιχειρηματίες στον εκφοβισμό και στην προσπάθεια σπασίματος της απεργίας, ακόμη και με τη βίαιη προσαγωγή των αλλοδαπών εργατών, μεταβαίνοντας στα θερμοκήπια και προτρέποντας τους εργάτες να δουλέψουν με τη βία» είχε καταγγείλει στην «Ε» (21.4.2008) ο βουλευτής του ΚΚΕ Νίκος Καραθανασόπουλος.
Ομως τη βία στο πετσί τους βίωσαν και όσοι τόλμησαν να συμπαρασταθούν στους αλλοδαπούς. Ο γραμματέας της Ν.Ε. του ΚΚΕ Ηλείας Χρήστος Γιάνναρος, ο ιατροδικαστής του Πύργου Κοσμάς Αλεξίου και ο Σωτήρης Αναστασόπουλος, μέλος του ΚΚΕ, χτυπήθηκαν βάναυσα από ομάδα «αγανακτισμένων» φραουλοπαραγωγών, με την Αστυνομία να είναι απλός θεατής...
Ογδόντα συνολικά άτομα μέσω 43 δικογραφιών παραπέμπονται να δικαστούν, σύμφωνα με τις δικαστικές αρχές, για εκείνα τα γεγονότα.
Πέρσι τον Ιούνιο, δύο κτηνοτρόφοι, αφού βασάνισαν και λήστεψαν δύο αλλοδαπούς εργάτες γης, τους έδεσαν πίσω από τη μοτοσικλέτα τους και τους έσυραν σαν τα ζώα στο κέντρο του χωριού, θεωρώντας ότι ήταν οι κλέφτες του κοπαδιού τους.
Ενα μήνα μετά, άλλος «αγανακτισμένος» πολίτης εισέβαλε στο σπίτι εργάτη από το Μπαγκλαντές και τον χτύπησε με ρόπαλο, επειδή χρωστούσε κάποιο χρηματικό ποσό σε ομοεθνή του...
Για τους γνωρίζοντες καλά την κατάσταση στη Νέα Μανωλάδα Ηλείας, το ζήτημα της εκμετάλλευσης των χιλιάδων αλλοδαπών εργατών έχει πλάτος και βάθος...
Ενα αποκαλυπτικό Πόρισμα της Υπηρεσίας Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΛ.ΑΣ., που βρίσκεται στα χέρια του Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών της Αμαλιάδας, αποδεικνύει με στοιχεία ότι στην περιοχή δρούσε επί σειρά ετών κύκλωμα υπαλλήλων του δήμου Βουπρασίας, αιρετών εκπροσώπων της Τ.Α. και ντόπιων αγροτών, που έναντι αμοιβής «τακτοποιούσε» με παράνομο τρόπο τα χαρτιά τους.

Διπλή η φτώχεια για μετανάστες

Των ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΩΤΗΡΧΟΥ, ΑΡΗ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ

 

Τα φέρνουν βόλτα δυσκολότερα, μένουν σε μικρότερα σπίτια με λιγότερες ανέσεις, αντιμετωπίζουν έκτακτες ανάγκες με μεγαλύτερο ζόρι. Η φτώχεια δέρνει τους μετανάστες με διπλάσια ορμή από ό,τι τους Ελληνες. Υπάρχουν όμως διαφορές μεταξύ τους.

«Οι μετανάστες είναι πλέον πάνω από το 10% του πληθυσμού της Ελλάδας και αξίζει να δούμε ποιες είναι οι ομάδες εκείνες που δυσκολεύονται περισσότερο», λέει ο ερευνητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Θεόδωρος Μητράκος, που ξεκίνησε να επεξεργάζεται τα στοιχεία της Ερευνας Εισοδημάτων και Συνθηκών Διαβίωσης Νοικοκυρίων της Στατιστικής Υπηρεσίας. Τα στοιχεία αυτά έρχονται από την έρευνα του 2007 και η επεξεργασία, που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, στοχεύει στο να διαχωρίσει τη μεγάλη ομάδα των μεταναστών σε μικρότερες, ανάλογα με την υπηκοότητα του «αρχηγού» του νοικοκυριού ή της ομάδας πληθυσμού.
Σταθερά που δεν αλλάζει είναι η σχέση 1 προς 2 στα ποσοστά της φτώχειας, λέει ο κ. Μητράκος. Το 21% των Ελλήνων δηλώνει εισόδημα κάτω από το όριο της φτώχειας, το οποίο ορίζεται διεθνώς ως το 60% του μέσου εισοδήματος. Στον μεταναστευτικό πληθυσμό, εισόδημα κάτω από το όριο της φτώχειας δηλώνει συνολικά σχεδόν το 40%!
Ομως οι συνθήκες διαβίωσης δεν περιγράφονται μόνο από το ατομικό εισόδημα. Ενα νοικοκυριό μπορεί να ευνοείται από τη συνεισφορά πολλών μελών που συγκατοικούν, και αυτό συμβαίνει συχνά με τους μετανάστες. Το ερώτημα είναι εάν την ίδια στιγμή οι πολλοί συγκάτοικοι νιώθουν άνετα στην κατοικία τους, εάν το σπίτι προσφέρει στοιχειώδεις ανέσεις και πρόσβαση σε υπηρεσίες, εάν έχουν τη δυνατότητα να πάνε λίγες μέρες διακοπές...

Οι πλέον ευάλωτοι

Με ποσοστό που ξεπερνά το 50% του συνολικού μεταναστευτικού πληθυσμού, οι Αλβανοί διατηρούν τα περισσότερα νοικοκυριά. Φαίνεται όμως ότι, σε πολλά σημεία, οι συνθήκες διαβίωσής τους είναι λίγο ή αρκετά καλύτερες έναντι εκείνων που έχουν έρθει:
*Από τα νέα μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, δηλαδή τις χώρες που εντάχθηκαν μετά το 2004 και είναι: Βουλγαρία, Ρουμανία, Πολωνία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχία, Λετονία, Λιθουανία, Εσθονία, Μάλτα (οι Κύπριοι προσμετρήθηκαν μαζί με τους Ελληνες).
* Από χώρες της Ευρώπης εκτός Ε.Ε., δηλαδή εκείνες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, τις Ρωσία, Ουκρανία, Μολδαβία κ.λπ.
* Από μη αναπτυγμένες χώρες Ασίας και Αφρικής.
Καλύτερα και από τους Ελληνες διαβιούν υπήκοοι από τις 15 χώρες-παλαιότερα μέλη της Ε.Ε. και τον υπόλοιπο αναπτυγμένο κόσμο.
Ενδεικτικά είναι τα ευρήματα της έρευνας για το μέγεθος της κατοικίας. Σε σπίτι μικρότερο των 60 τετραγωνικών μέτρων δηλώνουν ότι μένουν το 66,7% όσων προέρχονται από τις νέες χώρες της Ε.Ε., το 57,9% από χώρες εκτός Ε.Ε. και το 53,6% των μεταναστών από φτωχές χώρες Ασίας και Αφρικής. Οι Ελληνες που ζουν σε μικρά σπίτια είναι το 19,7% του συνόλου ενώ το ποσοστό πέφτει στο 6,7% για μετανάστες από πλουσιότερες χώρες.
Περισσότεροι από τους μισούς Αλβανούς μένουν σε κατοικίες της αμέσως μεγαλύτερης κατηγορίας 61-90 τ.μ. Στην ίδια κατηγορία κατοικίας καταγράφονται τα μεγαλύτερα ποσοστά και στους Ελληνες.
Ωστόσο ένας στους τρεις Ελληνες δηλώνει ακόμη μεγαλύτερη κατοικία (91-130 τ.μ.) όπου τα ποσοστά των φτωχών μεταναστών αρχίζουν να φθίνουν επικινδύνως, παρά το γεγονός ότι κάποιοι διαμορφώνουν πολυπληθείς ομάδες συγκατοίκησης. Στην κατηγορία άνω των 130 τ.μ. εξαφανίζονται Αλβανοί και φτωχοί Ευρωπαίοι.
Βεράντα και καλοριφέρ
Η βεράντα (και όχι το απλό μπαλκόνι) είναι δομικό στοιχείο του υπαίθριου ελληνικού βίου στις τελευταίες δεκαετίες. Ισως γι' αυτό το 43,2% των Ελλήνων δηλώνει ότι διαθέτει στην κατοικία του. Ομως, το ποσοστό πέφτει κάτω από το μισό όταν μιλούμε για νοικοκυριά μεταναστών. Η ικανοποιητική θέρμανση είναι δικαίωμα κατοχυρωμένο για το 84,8% των Ελλήνων -δεν ισχύει το ίδιο για έναν στους δύο μετανάστες από φτωχές χώρες της Ε.Ε.
Διακοπές μίας εβδομάδας τον χρόνο δηλώνουν ότι μπορούν να κάνουν οι μισοί Ελληνες αλλά τα ποσοστά πέφτουν πολύ χαμηλότερα για τους μετανάστες. Το ίδιο συμβαίνει με τη δυνατότητα αντιμετώπισης έκτακτων πλην αναγκαίων δαπανών (όπως π.χ. μια ιατρική επέμβαση) όπου δύο στους τρεις Ελληνες μπορούν να αντεπεξέλθουν ενώ το ποσοστό για τους εκτός Ε.Ε. Ευρωπαίους πέφτει στο 36,8%.
Στενότητα χώρου στην κατοικία δηλώνει ένας στους πέντε Ελληνες (19,2%), υπερδιπλάσιοι Αλβανοί και Αφρο-Ασιάτες σχεδόν τριπλάσιοι (55,6%) φτωχοί Ευρωπαίοι. Τη μεγαλύτερη δυσκολία στην κάλυψη των οικονομικών αναγκών σε ποσοστό 53,6% δηλώνουν οι Αφρο-Ασιάτες, που είναι στις «πρώτες» θέσεις και ως προς τον βαθμό επιβάρυνσης από τις δαπάνες κατοικίας. 

«ΑΝΤΙΓΟΝΗ»:Καταγραφή περιστατικών ρατσιστικής συμπεριφοράς

Των ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΩΤΗΡΧΟΥ, ΑΡΗ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ

Οι διεκδικήσεις των μεταναστών στη χώρα μας, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους και τα φαινόμενα ρατσιστικής συμπεριφοράς εναντίον τους δεν εξαντλούνται στη Μανωλάδα.

Μόνο μέσα στο 2009, το κέντρο πληροφόρησης και τεκμηρίωσης για τον ρατσισμό «Αντιγόνη» παραθέτει σωρεία περιστατικών βίας, όπου πρωταγωνιστούν κυρίως ένστολοι. Μεταξύ άλλων:
* Εσκεμμένη καταστροφή Κορανίου από αστυνομικό (ακολούθησε ξεσηκωμός).
* Κρούσματα ρατσιστικής βίας και μισαλλοδοξίας στον Αγιο Παντελεήμονα.
* Αφγανός, θύμα αστυνομικής βίας στην οδό Μενάνδρου.
* Βασανισμούς από αστυνομικούς στα Α.Τ. Ομονοίας, Ακροπόλεως, Κυψέλης, Σύμης.
* Βεβήλωση τάφων στο Εβραϊκό Νεκροταφείο Ιωαννίνων και Συναγωγής στον Βόλο.
* Εκφοβισμός και ξυλοδαρμός σε βάρος μετανάστη παντοπώλη στην περιοχή του Γκύζη (Αθήνα).
* Θανάσιμος τραυματισμός Κούρδου στην Ηγουμενίτσα, από άνδρες του Λιμενικού.
* Σκανδαλώδης παύση της έρευνας για την υπόθεση της Κωνσταντίνας Κούνεβα.
* Ξυλοδαρμός δεκαεννέα Πακιστανών από οργανωμένες ομάδες σε συνοικίες της Αθήνας.
* Πυροβολισμοί κατά αλλοδαπών στην Ομόνοια.
* Συνεχείς επιθέσεις στο Αιγάλεω.
* Ξυλοδαρμοί στο Κέντρο Κράτησης της Παγανής Λέσβου.
* «Επιχειρήσεις-σκούπα» στο κέντρο της Αθήνας - Εκκένωση Εφετείου.
* Ισοπέδωση καταυλισμού Πάτρας.
* Εμπρηστική επίθεση σε χώρο λατρείας Μουσουλμάνων.
* Επίθεση κατά Ρουμάνων και Πακιστανών μεταναστών στη Λακωνία.
* «Γραφείο εύρεσης εργασίας» που «ειδικευόταν» σε εμπορία ανθρώπων.
* Επιθέσεις σε βάρος Πακιστανών στη Νίκαια.
* Διωγμοί και κακοποιήσεις σε βάρος των Ρομά Λευκάδας.
* «Αυτοστραγγαλισμός» μετανάστη στο Α.Τ. Ελληνικού.
* Θανάσιμος τραυματισμός Πακιστανού στο Α.Τ. Νίκαιας.
Αξίζει να αναφερθούν δύο ακόμη περιστατικά στην περιφέρεια:
* Στην Αρτα, τον Δεκέμβριο του 2007, οι ιερείς επτά χωριών ξεσηκώθηκαν κατά των συγχωριανών τους και της πολιτείας για την άγρια εκμετάλλευση των μεταναστών, όταν 120 Ρουμάνοι, που ζούσαν σ' ένα παλιό πτηνοτροφείο, κινδύνευσαν να καούν ζωντανοί από πυρκαγιά που ξεκίνησε από την αυτοσχέδια ξυλόσομπα που είχαν για να ζεσταίνονται. Απευθύνουν ανοικτή επιστολή με τίτλο «Ο Χριστός φέτος γεννήθηκε στη γέφυρα». Το φαινόμενο απασχόλησε και φέτος, όπως κατήγγειλε ο νομάρχης Αρτας.
*Στον Τύρναβο, τον Μάιο του 2005 οι Αλβανοί εργάτες ζητούν μεροκάματο 30 ευρώ. Ο Δήμος εξέδωσε στα αλβανικά την εξής απειλητική ανακοίνωση: «Γνωρίζουμε σε όλους τους μετανάστες ότι βάσει της άδειας εργασίας, υπογεγραμμένη από εσάς, το ημερομίσθιο της εργάσιμης ημέρας είναι 25,64 ευρώ για το 8ωρο. Σε περίπτωση που κάποιος από εσάς ζητάει περισσότερα, κινδυνεύει να απορριφθεί η άδεια εργασίας, μαζί και η άδεια παραμονής από τη Δημαρχία και τη Νομαρχία».