Επί έναν αιώνα και βάλε, στην Ιαπωνία οι άντρες ήταν μάτσο και επιθετικοί. «Σαρκοφάγους» τους έλεγαν, γιατί αντιμετώπιζαν με την ίδια αρπακτική και περιφρονητική διάθεση τη σάρκα - είτε ψητή στο πιάτο την έβρισκαν είτε γυμνή στο κρεβάτι. Μετά την ήττα στον πόλεμο, αλλά κυρίως μετά τις οικονομικές φούσκες και την απογοήτευση από μια ευμάρεια που δεν ήρθε, οι νέοι Ιάπωνες αρχίζουν να γίνονται όλο και πιο «χορτοφάγοι»: εγκαταλείπουν το μότο «εργασία και χαρά» και ανακαλύπτουν την απόλαυση του μανικιούρ!
Εξεζητημένοι; Ισως... Το σίγουρο είναι ότι πολλοί σύγχρονοι ιάπωνες νέοι αναζητούν μία (όχι μόνο ενδυματολογική) ταυτότητα που θα τους διαχωρίζει από το απρόσωπο κουστουμαρι- σμένο πλήθος των προηγούμενων δεκαετιών. Με αυτήν την έννοια δεν είναι περισσότερο αλλόκοτοι για την ιαπωνική κουλτούρα απ' ότι οι παππούδες τους, που από το κιμονό πέρασαν τα χρόνια του πολέμου στη στολή κι από αυτήν -όσοι επέζησαν- στο κοστούμι και τη σφιχτοδεμένη γραβάτα Ψηλοτάκουνα αθλητικά παπούτσια για άντρες; Αντρικές φούστες; Γυναικεία σκουλαρίκια, δαχτυλίδια και κολιέ, συνδυασμένα με γυναικείες τσάντες, ζώνες και λοιπά αξεσουάρ να στολίζουν αντρικά σώματα; Ολο και συχνότερα τον τελευταίο καιρό στους δρόμους του Τόκιο κυκλοφορούν νέοι άντρες με εμφάνιση κλεμμένη από τη γυναικεία γκαρνταρόμπα. Θα τους δεις στη Harajuku, τη χιπ και τουριστική περιοχή με τα πολλά καταστήματα μόδας και τις μπουτίκ νέων σχεδιαστών, όπου το unisex βασιλεύει, ή λίγο πιο πέρα, στην Daikanyama, την καινούργια περιοχή των οίκων μόδας, που δεν έχει ακόμα κατακλυσθεί από τουρίστες.
Η νέα τάση αποτελεί μια εκκεντρική ματιά στην αντρική μόδα, την οποία υιοθετούν οι λίγοι μυημένοι και τολμηροί, πιάνει όμως και το σφυγμό μιας νέας εποχής στην Ιαπωνία. Σε μια κοινωνία παραδοσιακή ως προς το ρόλο των δύο φύλων, όλο και περισσότεροι νέοι άντρες αποκηρύσσουν το παραδοσιακό πρότυπο αντρικής ταυτότητας. Αν και λίγοι ακόμη θα φορέσουν αντρική φούστα, πολλοί θα περιποιηθούν τα φρύδια τους, θα διαλέξουν περίτεχνα χτενίσματα και θα φορέσουν εξεζητημένα αξεσουάρ.
Και δεν είναι μόνο η εμφάνιση. Σε αντίθεση με το παλιό πρότυπο του σαμουράι ή του πειθήνιου στελέχους των ιαπωνικών επιχειρήσεων με τα σκούρα κοστούμια και τα λευκά πουκάμισα, όλο και περισσότεροι νέοι άντρες είναι ντροπαλοί, ευαίσθητοι και εκλεπτυσμένοι. Στη δουλειά δεν έχουν ιδιαίτερες φιλοδοξίες. Προτιμούν να δουλεύουν παρτ-τάιμ, να κάνουν δουλειές του ποδαριού ή έστω να ζουν από το οικογενειακό εισόδημα, βγάζοντας τόσα όσα τους φτάνουν για τα ψώνια τους. Ακόμα και όταν δουλεύουν σε μεγάλες επιχειρήσεις, κρατούν χαμηλούς τόνους, δεν αφιερώνουν τη ζωή τους στο γραφείο και αποφεύγουν τα πισώπλατα συναδελφικά μαχαιρώματα.
Ο νέος καταναλωτισμός. Η ιαπωνική βιομηχανία μόδας ανακαλύπτει έναν νέο θησαυρό στις ενδυματολογικές υπερβολές. Οπως οι πρόγονοί τους ανταγωνίζονταν για τον ωραιότερο συνδυασμό ξίφους με εγχειρίδιο, τα δισέγγονά τους -σ' αυτές τις λιγότερο μιλιταριστικές εποχές- αμιλλώνται για την πιο ωραία τσάντα ή το πιο όμορφο δαχτυλίδι. Στα προσωπικά τους δεν τους πολυνοιάζουν οι ερωτικές σχέσεις, ούτε κυνηγούν το σεξ. Προτιμούν τη γυναίκα ως φίλη παρά ως λάφυρο. Το παραδοσιακό γυναικείο ερωτικό πρότυπο της Ιαπωνίας, το kawaii, που θα αποδίδαμε ως «χαριτωμένο», γίνεται σιγά σιγά και αντρικό ερωτικό πρότυπο.
Και αν η διασκέδαση στα μπαρ είναι ακριβή για τα έσοδά τους και το φλερτ πολύ τολμηρό, το ίντερνετ δίνει τη λύση και στις δύο περιπτώσεις. Ολο και περισσότεροι νέοι Ιάπωνες τη βγάζουν στο σπίτι, μπροστά στον υπολογιστή τους, συνδυάζοντας επικοινωνία, διασκέδαση και διαδικτυακό σεξ με τη βοήθεια μιας κάμερας και σεξουαλικών βοηθημάτων, και προβληματίζοντας τις εταιρείες προφυλακτικών, που θεωρούν το ίντερνετ ως έναν από τους λόγους για τη συνεχή πτώση των πωλήσεών τους την τελευταία δεκαετία.
Πολλές αναλύσεις έχουν κυκλοφορήσει γι' αυτούς τους σύγχρονους δανδήδες α λα ιαπωνικά, τους οποίους έχουν χαρακτηρίσει «μετροσέξουαλ χωρίς την τεστοστερόνη» ή, θα προσθέταμε, «ίμο χωρίς το συναισθηματισμό». Τους αποκαλούν στα γιαπωνέζικα «ότζο-μαν», δηλαδή «άντρες-κουκλίτσες», και «σοσόκου-ντάνσι», δηλαδή «χορτοφάγους άντρες» - όρος που εισήγαγε το 2007 μία αρθρογράφος για θέματα μάρκετινγκ, η Μάκι Φουκασάουα, αντιδιαστέλλοντάς τον με τον όρο «σαρκοφάγοι άντρες», ο οποίος αφορά τους παραδοσιακούς άντρες που κυνηγούν τις σαρκικές απολαύσεις (στα ιαπωνικά το σεξ αποδίδεται ως «σαρκική σχέση»).
Οχι τυχαία, οι περισσότερες αναλύσεις έχουν γραφτεί από ειδικούς του μάρκετινγκ, που ανακάλυψαν ένα νέο, αχαρτογράφητο και πολυπληθές τάργκετ γκρουπ. Σύμφωνα με τη Μεγκούμι Ουσικούμπο, την πρόεδρο της εταιρείας μάρκετινγκ Infinity και συγγραφέα της μελέτης «Οι χορτοφάγοι άντρες-κουκλίτσες αλλάζουν την Ιαπωνία», ένα ποσοστό 60% των ιαπώνων αντρών ηλικίας 20 με 34 έχει «χορτοφαγικές» τάσεις. Μια έρευνα της ασφαλιστικής εταιρείας Lifenet Seimei, σε δείγμα 500 ανύπαντρων ιαπώνων αντρών ηλικίας 20 με 30, βρήκε ότι 75,6% εξ αυτών θεωρούν τον εαυτό τους περισσότερο «χορτοφάγο» παρά «σαρκοφάγο».
Είναι προφανείς οι επιδράσεις από τα μάνγκα, τα δημοφιλή ιαπωνικά κόμικς, στις ενδυματολογικές επιλογές πολλών από τους εικονιζόμενους. Η καρό φούστα καμία σχέση δεν έχει με τα σκωτσέζικα Χάιλαντς, αλλά με τις υποχρεωτικές μαθητικές ενδυμασίες, όπως αυτές απεικονίζονται στα μάνγκα.
Οι επιχειρήσεις έσπευσαν να προσαρμοστούν στη νέα τάση - κάποιες με οργιάζουσα φαντασία. Η εταιρεία εσωρούχων Wishroom κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2008 ένα σουτιέν για άντρες («Οι πελάτες μας λένε ότι τους κάνει να νιώθουν πιο ήρεμοι, χαλαροί και αναζωογονημένοι» δήλωσε ο πρόεδρος της εταιρείας Μασαγιούκι Τσουτσίγια), το οποίο πούλησε μέσα σε εφτά μήνες περισσότερα από 5.000 κομμάτια. Ερευνα της εταιρείας Matsushita Electic Works, που κατασκευάζει μεταξύ άλλων είδη υγιεινής, έδειξε ότι υποχωρεί ακόμα και το κατ' εξοχήν αντρικό χαρακτηριστικό, αυτό που στο έσχατο σημείο ξεχωρίζει τον άντρα από τη γυναίκα: ποσοστό μεγαλύτερο από το 40% των ενήλικων αντρών στην Ιαπωνία κάθεται στη λεκάνη της τουαλέτας για να ουρήσει! Τη λύση στο πρόβλημα έδωσε μια άλλη εταιρεία, η House Doctor, που κατασκεύασε το Angel's Knee Pillow, ένα σκαμπό που εφαρμόζεται στη λεκάνη και επιτρέπει στο χρήστη να γονατίζει σε απόσταση ασφαλείας για να αποφύγει το γνωστό πιτσίλισμα, αδιάψευστο δείγμα αντρικής παρουσίας στο σπίτι.
Εκτός από το πιτσίλισμα της τουαλέτας, πολλοί ανησυχούν για τις επιπτώσεις των νέων τάσεων στη δημογραφική κατάσταση της Ιαπωνίας. Σύμφωνα με τον Μασαχίρο Γιαμάντα, καθηγητή κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Chuo του Τόκιο, 50% των αντρών στις ηλικίες 20 με 34 είναι ανύπαντροι και από αυτούς μόνο το 20% έχει ερωτική σχέση. Μάλιστα, το 30% ποτέ στη ζωή του δεν είχε ερωτική σχέση. Με δεδομένο ότι οι γυναίκες δεν φαίνεται να αλλάζουν τα δικά τους πρότυπα και εξακολουθούν να θέλουν το σύζυγο πλούσιο, δουλευταρά και γόη, ο καθηγητής ανησυχεί για το ενδεχόμενο να μείνει ανύπαντρη και χωρίς παιδιά μια ολόκληρη γενιά Ιαπώνων.
Στην ανησυχία για το δημογραφικό, προστίθεται η ανησυχία για το οικονομικό μέλλον του πάλαι ποτέ δράκου της Ασίας. «Καθώς οι νέοι Ιάπωνες γίνονται όλο και πιο συνεσταλμένοι και άτολμοι να διακινδυνεύσουν», λέει ο καθηγητής Γιαμάντα σε ένα από τα πολλά άρθρα στον διεθνή Τύπο για το θέμα, «αυτό θα επηρεάσει την ενέργεια και τη ζωτικότητα της κοινωνίας».
Ισως, βέβαια, αυτές οι εκτιμήσεις να μην είναι τίποτ' άλλο από κινδυνολογικές και συντηρητικές αντιδράσεις. Αλλοι αναλυτές θεωρούν θετικό το γεγονός ότι κλονίζεται η αυστηρά πατριαρχική δομή της ιαπωνικής οικογένειας, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο για τη δημιουργία πιο ισότιμων σχέσεων αντρών - γυνακών. «Για πολύν καιρό, οι άντρες της Ιαπωνίας έκαναν ό,τι ήθελαν» λέει ο κοινωνιολόγος Γιούκο Καουανίσι, αναπληρωτής καθηγητής στο Διεθνές Κέντρο Φοιτητικών Ανταλλαγών του πανεπιστημίου Gakugei του Τόκιο. «Ηταν μάτσο, σεξιστές και παραμελούσαν τις γυναίκες τους. Είναι, επομένως, καλό που ανακαλύπτουν τη θηλυκή πλευρά τους και μαθαίνουν να συνεργάζονται».
Θετικές ή όχι, οι αλλαγές συνδέονται με την απογοήτευση της νέας γενιάς Ιαπώνων από τη διάψευση των προσδοκιών και της προσπάθειας των προηγούμενων γενεών για οικονομική ευημερία. Η φούσκα της ιαπωνικής οικονομίας του τέλους της δεκαετίας του '80 - τότε που η Ιαπωνία φαινόταν προορισμένη να κατακτήσει με την οικονομία της τον κόσμο- βασίστηκε, μεταξύ άλλων, σε υπερεκμετάλλευση από την πλευρά των επιχειρήσεων και σε μεγάλες ανισότητες στην κατανομή εισοδήματος, καταλήγοντας στη σημερινή οικονομική κρίση.
«Οι άνθρωποι που μεγάλωσαν την εποχή της φούσκας της δεκαετίας του '80 νιώθουν πραγματικά απογοητευμένοι» λέει η Μεγκούμι Ουσικούμπο. «Δούλεψαν πολύ σκληρά και, στο τέλος, δεν κατάφεραν τίποτα. Επομένως, είναι λογικό ότι οι άντρες που τους διαδέ- χθηκαν έχουν αλλάξει».
Καθώς η αγορά εργασίας γίνεται όλο και πιο ανασφαλής και η νέα γενιά εργάζεται κυρίως με συμβάσεις εργασίας και όχι με πρόσληψη, που θα εξασφάλιζε υψηλότερες αποδοχές, οι άντρες καταφεύγουν αλλού για να δημιουργήσουν την ταυτότητά τους. Οχι πια στη δουλειά, αλλά στην εμφάνιση. «Πολλά από τα αγόρια που συνάντησα» λέει η Μ. Ουσικούμπο «μου είπαν ότι δεν μπορούν να βγουν από το σπίτι αν τα μαλλιά τους δεν φαίνονται τέλεια και ότι η αυτοπεποίθησή τους αυξάνεται όταν τα νύχια τους είναι ωραία».
Η απέχθεια προς τις ερωτικές σχέσεις ίσως εξηγείται από την εσωστρέφεια και την απογοήτευση από την πατριαρχική δομή της οικογένειας των προηγούμενων γενεών, που οδήγησε σε υψηλό βαθμό διαζυγίων. Υπάρχει, όμως, και μια άλλη διάσταση, όπως επισημαίνει ο Μασαχίρο Μοριόκα, καθηγητής Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Οζάκα και συγγραφέας του βιβλίου «Οδηγός σχέσεων για χορτοφάγους άντρες». Οι «σαρκοφάγοι άντρες», λέει, είναι προϊόν της πολεμικής κουλτούρας από την οποία διαπνεόταν η ιαπωνική κοινωνία για μεγάλο διάστημα, αλλά βρίσκεται σε ύφεση σταδιακά απ' το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Καθώς η ιαπωνική κοινωνία δεν παράγει πια πολεμιστές, διότι δεν τους χρειάζεται, τα πιο σκληρά χαρακτηριστικά των αντρών λειαίνονται, οι άντρες γίνονται πιο «χορτοφάγοι». Ο καθηγητής, μάλιστα, παρατηρεί αναλογίες με τα χρόνια του Σογκούν των Τοκουγκάουα στα 1603 με 1867, μια ειρηνική περίοδο 260 χρόνων. Σε αναπαραστάσεις της εποχής συναντάμε άντρες ντυμένους με κιμονό, με πουδραρισμένα λευκά πρόσωπα και με γυναικείες κομμώσεις, τόσο, ώστε δεν ξεχωρίζουν από τις γυναίκες παρά μόνο από τα γεννητικά τους όργανα.
«Είμαστε βουδιστές» λέει η αρθρογράφος Μάκι Φουκασάουα, που εισήγαγε τον όρο «χορτοφάγοι». «Η έννοια του "χορτοφάγου" παραπέμπει σε κάποιον που ζει μια πιο πνευματική ζωή. Δεν είναι μόνο το αντίθετο του "σαρκοφάγου". [...] Οσο περισσότερο μελετάς τους "χορτοφάγους" τόσο περισσότερο σχηματίζεις την εντύπωση ότι, στην πραγματικότητα, είναι πιο συνεπείς με την παραδοσιακή προπολεμική Ιαπωνία. Η υπερ-ανταγωνιστική γενιά της περιόδου της ανόδου της οικονομίας ήταν ίσως οι περίεργοι της υπόθεσης».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου