Ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο, Μπλεζ Κομπαορέ, μεσολαβητής σε πολλές συγκρούσεις στην αφρικανική ήπειρο, απολαμβάνει τη φήμη ανθρώπου της ειρήνης. Ωστόσο, η εικόνα αυτή, που έχει ενισχυθεί λόγω των φιλικών δεσμών του με τη Γαλλία, αποδεικνύεται όλο και περισσότερο απατηλή.
Στην πραγματικότητα, ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο έχει ανάμειξη στους περισσότερους από τους πολέμους και τις κρίσεις της περιοχής τα τελευταία είκοσι χρόνια. Πρόσφατες μαρτυρίες αποκαλύπτουν το σκοτεινό παρελθόν του ανθρώπου που αναρριχήθηκε στην εξουσία χάρη στη δολοφονία του ηγέτη του παναφρικανισμού, Τομάς Σανκαρά.
Ο Μπλεζ Κομπαορέ, που ήταν μεταξύ των προσκεκλημένων στην επίσημη παρέλαση της 14ης Ιουλίου 1995 στο Παρίσι και έγινε δεκτός, τον Νοέμβριο του 2008, από τον γάλλο πρόεδρο, Νικολά Σαρκοζί, θεωρείται πιστός φίλος της Γαλλίας, απαραίτητος σύμμαχος στην πολιτική που προωθεί το Παρίσι στη Δυτική Αφρική μετά τον θάνατο του Φελίξ Χουφουέ-Μπουανί, το 1993.
Εντούτοις, όπως εκτιμά η Λουίζ Αρμπούρ, πρώην ύπατη αρμοστής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σχολιάζοντας τον διορισμό του προέδρου της Μπουρκίνα Φάσο ως μεσολαβητή στην κρίση της Γουινέας(1), «ο Μπλεζ Κομπαορέ, ο οποίος συμμετείχε σε πραξικόπημα και υπήρξε πολιτικός προστάτης του πρώην προέδρου της Λιβερίας, Τσαρλς Τέιλορ, καταζητούμενου για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, δεν είναι ο καταλληλότερος για να κηρύξει τις αρετές της δημοκρατίας και των πολιτικών κυβερνήσεων(2)».
Μετριάζει, έτσι, τους συντονισμένους επαίνους που, εδώ και μερικά χρόνια, συνοδεύουν τον άνθρωπο στον οποίο η «διεθνής κοινότητα» εμπιστεύεται όλο και περισσότερες αποστολές «καλής θέλησης» στην Αφρική - είτε πρόκειται για την κρίση στο Τογκό, που ακολούθησε τον θάνατο του δικτάτορα Γκνασίνγκμπε Εγιαντεμά και συνοδεύτηκε από ταραχές, είτε για τον εμφύλιο πόλεμο στην Ακτή Ελεφαντοστού (2002-2007)(3).
Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Ζαν-Μπατίστ Μαρό, «μοιάζει, πραγματικά, πολύ μακρινή η εποχή που ο Κομπαορέ θεωρείτο ο κύριος αποσταθεροποιητικός παράγοντας στη Δυτική Αφρική... Τα τελευταία δύο χρόνια, ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο περιβάλλεται τον μανδύα του σοφού γέροντα σε ολόκληρη την περιοχή(4)». Αυτή η εντυπωσιακή μεταστροφή, την οποία επισημαίνει η Αρμπούρ, λέει πολλά για τη γεωπολιτική της Δυτικής Αφρικής και την επιρροή της Γαλλίας. Ωστόσο, το αναβαπτισμένο κύρος του Κομπαορέ θα μπορούσε να αποδειχτεί εύθραυστο, παρά τη διεθνή υποστήριξη.
Φως στο παρελθόν
Χάρη σε πρόσφατες μαρτυρίες, έχουν συγκεντρωθεί νέες πληροφορίες για το πραξικόπημα της 15ης Οκτωβρίου 1987 που έφερε τον Κομπαορέ στην εξουσία, έπειτα από τη δολοφονία του Τομάς Σανκαρά, φίλου και θετού αδελφού του. Πέρα από το ανθρώπινο δράμα, πρόκειται για μια απώλεια που στέρησε ολόκληρη την ήπειρο από έναν ένθερμο υποστηρικτή του παναφρικανισμού. Πολλά στοιχεία έρχονται σιγά σιγά να ρίξουν φως στις συνθήκες της δολοφονίας.
Ετσι, στις 29 Αυγούστου 2008, ο Πρινς Τζόνσον, λιβεριανός πρώην πολέμαρχος, επιβεβαίωσε ενώπιον του ειδικού δικαστηρίου για τη Σιέρα Λεόνε αυτό που οι αναλυτές των αφρικανικών θεμάτων υποψιάζονταν από καιρό: «Τη διαταγή για την εξόντωση του Σανκαρά την έδωσε ο Κομπαορέ, με την έγκριση του προέδρου της Ακτής Ελεφαντοστού, Χουφουέ-Μπουανί(5)».
Η εκδοχή αυτή επιβεβαιώνεται και από άλλους λιβεριανούς μάρτυρες, οι οποίοι επιρρίπτουν την ευθύνη στις γαλλικές μυστικές υπηρεσίες και τη CIA(6).
Είναι αλήθεια ότι ο Σανκαρά οδηγούσε τη χώρα του σε έναν επαναστατικό δρόμο και οι πρώτες επιτυχίες του θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν το σύνολο της γαλλόφωνης ζώνης. Ο Κομπαορέ δεν ήταν παρά το νούμερο 2 του καθεστώτος της Μπουρκίνα Φάσο όταν συναντήθηκε, το 1986, με τον Ζακ Σιράκ, τότε πρωθυπουργό του Φρανσουά Μιτεράν, μέσω του προέδρου της Ακτής Ελεφαντοστού, Χουφουέ-Μπουανί. Με την ευκαιρία, ο Ζακ Φοκάρ(7) του παρουσίασε το γενικό επιτελείο της γαλλικής δεξιάς, ιδιαίτερα τον Σαρλ Πασκουά.
Σύμφωνα με τις τελευταίες αποκαλύψεις στο ειδικό δικαστήριο για τη Σιέρα Λεόνε, τον Κομπαορέ βαρύνουν σοβαρότατες κατηγορίες. Από κοινού με τον λίβυο πρόεδρο Μουαμάρ Καντάφι βοήθησαν τον μελλοντικό πρόεδρο της Λιβερίας, Τσαρλς Τέιλορ, τότε εξόριστο στέλεχος της αντιπολίτευσης, να προετοιμάσει την επίθεσή του κατά του λιβεριανού καθεστώτος, στα τέλη του 1989, με τη βοήθεια της Ακτής Ελεφαντοστού και την ευλογία των δικτύων γαλλικών συμφερόντων στην περιοχή(8).
Μάλιστα, στρατεύματα της Μπουρκίνα Φάσο ενεπλάκησαν στον πόλεμο που επεκτάθηκε μέχρι τη Σιέρα Λεόνε, κατά τη διάρκεια του οποίου ο Τέιλορ υποστήριξε το Ενωμένο Επαναστατικό Μέτωπο (Front revolutionnaire uni- RUF), ένα ιδιαίτερα βίαιο αντάρτικο κίνημα. Στον πόλεμο, που διήρκησε μέχρι τον Νοέμβριο του 2000, πεντακόσιες χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, βιάστηκαν ή ακρωτηριάστηκαν.
Τον Απρίλιο του 2006, ο Ντέιβιντ Κρέιν, πρώην εισαγγελέας στο ειδικό δικαστήριο για τη Σιέρα Λεόνε, υποστήριξε ότι ο Τέιλορ αποτελούσε «τον ακρογωνιαίο λίθο ενός δεκαετούς γεωπολιτικού σχεδίου. Επρόκειτο για τη στρατολόγηση ανθρώπων που θα υποδαύλιζαν εξεγέρσεις, θα καταλάμβαναν την εξουσία στη χώρα τους και θα γίνονταν πιόνια του Καντάφι, ο οποίος, με τον τρόπο αυτό, θα αποκτούσε ελεύθερο πεδίο στη Δυτική Αφρική. Εχουμε αδιαμφισβήτητες αποδείξεις. Μεταξύ των ανθρώπων που στρατολογήθηκαν ήταν ο Φοντάι Σανκό, αρχηγός του RUF, και ο Κομπαορέ(9)... ».
Τον Μάρτιο του 2000, έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) κατηγορεί ξανά την Μπουρκίνα Φάσο για λαθρεμπόριο όπλων και διαμαντιών προς όφελος της Ενωσης για την Πλήρη Ανεξαρτησία της Ανγκόλας (Unita)(10). Η Ουαγκαντούγκου μόλις που γλίτωσε το εμπάργκο, πιθανότατα χάρη στην υποστήριξη της Γαλλίας. Πιο πρόσφατα, το 2002, οι «εξεγερμένοι της Ακτής Ελεφαντοστού» εξαπέλυσαν την επίθεσή τους από το έδαφος της Μπουρκίνα Φάσο, δίνοντας το έναυσμα για να ξεσπάσει ο εμφύλιος πόλεμος.
Η χρονιά της καταξίωσης
Ο αρχηγός τους, Γκιγιόμ Σορό, σημερινός πρωθυπουργός, δήλωνε, την 1η Οκτωβρίου 2008, στην εφημερίδα «Fraternite Matin» του Αμπιτζάν, σχετικά με τον Κομπαορέ: «Είναι ο μέντοράς μου, δεν ντρέπομαι να το πω. Με εμπνέει, μου έχει δώσει πάρα πολλά, με στηρίζει. Χωρίς αυτόν δεν θα ήμουν αυτό που είμαι».
Για τον Κομπαορέ, το 2008 μοιάζει να είναι η χρονιά της καταξίωσης. Τον Απρίλιο του 2006, η Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ δικαίωσε ομάδα δικηγόρων που ζητούσε από την Ουαγκαντούγκου να ξεκινήσει έρευνα για τη δολοφονία του Σανκαρά, να διορθώσει το πιστοποιητικό θανάτου του -που, αγνοώντας όλες τις ενδείξεις, έκανε λόγο για «θάνατο από φυσικά αίτια»-, να επιτρέψει τη διεξαγωγή αμερόληπτης δικαστικής έρευνας και να αποζημιώσει την οικογένειά του.
Αλλά, τον Απρίλιο του 2008, παραμονές της επίσκεψης του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, Μπαν Κι-Μουν, στην Μπουρκίνα Φάσο, η επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών δηλώνει ξαφνικά ικανοποιημένη από τα μέτρα που ελήφθησαν από την κυβέρνηση και βάζει την υπόθεση στο αρχείο. Μόλις έναν μήνα πριν, τον Μάρτιο του 2008, η Μπουρκίνα Φάσο είχε γίνει μέλος της Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ! Τέσσερις μήνες αργότερα, βαπτίστηκε μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας. Εύλογα, μολονότι το πιστοποιητικό θανάτου του Σανκαρά διορθώθηκε με την απάλειψη της επίμαχης αναφοράς, καμία έρευνα δεν έγινε.
Ακολουθεί κύμα διεθνούς αναγνώρισης. Τον Ιούλιο του 2008, ο Κομπαορέ, σε επίσημη επίσκεψή του στις Ηνωμένες Πολιτείες, συναντά τους ιθύνοντες της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), οι οποίοι συγχαίρουν την Μπουρκίνα Φάσο «για την αποφασιστική δέσμευσή της στην κατεύθυνση της καλής οικονομικής διακυβέρνησης και, επομένως, της αποτελεσματικής καταπολέμησης της φτώχειας». Κατά τη διάρκεια της ίδιας επίσκεψης γίνεται δεκτός για μία ώρα από τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους. Και τον Σεπτέμβριο του 2008, ο Κομπαορέ προεδρεύει σε συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας για τη μεσολάβηση και την επίλυση συγκρούσεων.
Τέλος, στο φόρουμ «Μέσα ενημέρωσης και ανάπτυξη» που διεξάγεται στην Ουαγκαντούγκου, τον Σεπτέμβριο του 2008, είναι η σειρά του ευρωπαίου επιτρόπου Ανάπτυξης και Ανθρωπιστικής Βοήθειας, του κατά τα άλλα αυστηρού Λουί Μισέλ, να πλέξει το εγκώμιο του προέδρου Κομπαορέ, «ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στη σταθερότητα της περιοχής(11)».
Ιταλικό φιάσκο
Ούτε λέξη για τη μυστηριώδη δολοφονία του δημοσιογράφου Νορμπέρ Ζονγκό, στις 13 Δεκεμβρίου 1998. Μάλιστα, τον Ιούνιο του 2008, στη Φλωρεντία, ο Κομπαορέ επρόκειτο να λάβει το βαρύτιμο βραβείο Γκαλιλέο για «τη μεσολάβηση σε εθνοτικές και κοινωνικές συγκρούσεις», με χρηματοδότηση της ιταλικής Προεδρίας της Δημοκρατίας.
Την τελευταία στιγμή, όμως, η τελετή ματαιώθηκε, με το πρόσχημα ότι ο ηγέτης της Μπουρκίνα Φάσο είχε ιδιαίτερα μεγάλο φόρτο εργασίας και δεν μπορούσε να παραστεί. Στην πραγματικότητα, φαίνεται ότι η εκστρατεία που έκαναν οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων συντέλεσε στην εγκατάλειψη του σχεδίου.
Δίκτυα υποστήριξης ενεργούν παρασκηνιακά υπέρ του Κομπαορέ. Κάποιος Ζαν Γκιόν, πρόεδρος του Γαλλόφωνου Συνδέσμου, παλαιό στέλεχος της γκολικής Ενωσης Νέων για την Πρόοδο (UJP), ο οποίος πορεύτηκε στη σκιά των πρωθυπουργών Πιέρ Μεσμέρ και Αλέν Ζιπέ, προεδρεύει, από το 1989, στο Διεθνές Συμβούλιο Αλληλεγγύης προς την Μπουρκίνα Φάσο (Cisab).
Με κάποια δόση χιούμορ, ένας παλαιός γάλλος πρέσβης θυμάται για τον Γκιόν: «Ενας συμπατριώτης μας με καρνέ γεμάτο ονόματα κατηύθυνε συστηματικά προς την Ουαγκαντούγκου στρατιές πρώην πρέσβεων, απόστρατων στρατηγών, βετεράνων πολιτικών, δευτεροκλασάτων πανεπιστημιακών, προέδρων ενώσεων ή ιδρυμάτων σε αναζήτηση πελατείας, υπουργών και υφυπουργών που η σοσιαλιστική παλίρροια του 1981 είχε θέσει στο περιθώριο...(12)». Ο Γκιόν φαίνεται ότι ολοκλήρωσε τον κύκλο του, αφού και η ιδέα για τη «Σύνοδο των Αστεριών της Γης», την οποία σκόπευε να οργανώσει το 2008, με την υποστήριξη του Κομπαορέ, καλώντας γνωστούς επιστήμονες και καλλιτέχνες, ναυάγησε.
Τα δίκτυα υποστήριξης αναδιοργανώθηκαν, με άξονα τον νέο ρόλο που η Γαλλία επιθυμεί να διαδραματίσει ο Κομπαορέ στην περιοχή. Στις 8 Νοεμβρίου 2005, στα απόμερα σαλόνια της Γερουσίας, στο Παρίσι, ιδρύθηκε επίσημα η Ενωση Φιλίας Γαλλίας-Μπουρκίνα Φάσο (AFBF). Πρόεδρός της δεν είναι άλλος από τον Γκι Πεν, υπεύθυνο αφρικανικών θεμάτων στην προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας από το 1981 μέχρι το 1986, τον οποίο ο πρώην πρόεδρος της εταιρείας Elf, Λοΐκ Λε Φλος- Πριζάν, αποκαλεί «ο Φοκάρ του Μιτεράν»(13).
Ο Σανκαρά θεωρούσε τον συγκεκριμένο σοσιαλιστή αξιωματούχο υπεύθυνο για τη σύλληψή του από την αστυνομία της Μπουρκίνα Φάσο τον Μάιο του 1983, λίγο πριν από την άνοδό του στην εξουσία. Εξάλλου, στις 9 Μαΐου 2008, ο δημοσιογράφος της γαλλικής εφημερίδας «Le Figaro», Φρανσουά Οτέρ, δήλωσε σε δημόσια συζήτηση στο Ντακάρ ότι, εκείνη την εποχή, «χειραγωγήθηκε» από τον Πεν, με σκοπό να πλήξει την εικόνα του ηγέτη του παναφρικανισμού.
Ως επικεφαλής της AFBF, ο Πεν περιστοιχίζεται από προσωπικότητες πρώτου μεγέθους, μεταξύ των οποίων πολλοί πρώην υπουργοί Διεθνούς Συνεργασίας: ο Μισέλ Ρουσέν, πρώην επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών, για πολύ καιρό υπεύθυνος Αφρικής του ομίλου Μπολορέ(14), ο οποίος δραστηριοποιείται στην Μπουρκίνα Φάσο στους κλάδους του καπνού, των μεταφορών και του βαμβακιού, ο Ζακ Γκοντφρέν, παλαιός σύμβουλος του Φοκάρ, ο Σαρλ Ζοσλέν, υπουργός Συνεργασίας και Γαλλοφωνίας στην τελευταία κυβέρνηση Ζοσπέν, ο Πιέρ-Αντρέ Βιλτζέρ, ο οποίος ήταν, επίσης, εν ενεργεία πρέσβης και ειδικός απεσταλμένος για την ασφάλεια και την πρόληψη των συγκρούσεων, την εποχή της σύρραξης στην Ακτή Ελεφαντοστού, τον Ιούλιο του 2004.
Σε μία από τις συνεδριάσεις της AFDF, κάποιο μέλος της Ενωσης έριξε την ιδέα να προταθεί ο Κομπαορέ για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης(15)! Σύμπτωση; Μερικούς μήνες μετά την ίδρυση της Ενωσης, άρχισε να εδραιώνεται το ειρηνιστικό προφίλ του Κομπαορέ στη διεθνή σκηνή.
Ταμίας της AFBF δεν είναι άλλος από τον Σαρλ Αντάντ, ο οποίος καταδικάστηκε και φυλακίστηκε τον Μάιο του 2009 για υπεξαίρεση δημόσιας περιουσίας και απιστία. Κατηγορείται ότι κατηύθυνε ποσά προς τον πρώτο πρόεδρο της Γαλλικής Πολυνησίας, Γκαστόν Φλος, ο οποίος, με τη σειρά του, εξετάζεται ως ύποπτος για διάφορες υποθέσεις διαφθοράς, από τον Νοέμβριο του 2009. Οι μεταβιβάσεις χρημάτων έγιναν μέσω της εταιρείας 2Η, ιδιοκτησίας του Αντάντ. Αυτή η εταιρεία επικοινωνιών, που έχει αναλάβει τη διαφήμιση του τηλεφωνικού καταλόγου της Αϊτής, είναι γνωστή ως «ο γενναιόδωρος μαικήνας των τηλεφωνικών καταλόγων των αφρικανικών κρατών(16)».
Ανοίγουν αρχεία
Παρά την ισχυρή υποστήριξη που απολαμβάνει ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο, το παρελθόν του είναι μάλλον δύσκολο να ξεχαστεί. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2009, δημοσιοποιείται νέα έκκληση: οι υποστηρικτές της ζητούν τη διεξαγωγή διεθνούς έρευνας για τη δολοφονία του Σανκαρά και το άνοιγμα των σχετικών αρχείων στη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες(17).
Εξάλλου, η αμεροληψία της μεσολάβησης του Κομπαορέ στην κρίση της Γουινέας αμφισβητείται από την αντιπολίτευση της χώρας. Ο τοπικός τύπος τον κατηγορεί ότι έχει συμφέροντα στην εταιρεία Getma International, στην οποία παραχωρήθηκε με αμφιλεγόμενο τρόπο η εκμετάλλευση του τερματικού σταθμού εμπορευματοκιβωτίων του αυτόνομου λιμανιού της πρωτεύουσας Κόνακρι.
Τέλος, νέα έκθεση της ομάδας ειδικών της Ακτής Ελεφαντοστού προς το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ανησυχεί για ενδεχόμενη μεταφορά όπλων προς τους αντάρτες των Νέων Δυνάμεων του Σορό, με ανάμειξη της Μπουρκίνα Φάσο(18)...
(1) Βλ. Gilles Nivet, «Από το ένα πραξικόπημα στο άλλο πηγαίνει η Γουινέα», «Le Monde diplomatique»-«Κ.Ε.», 29-11-2009.
(2) «The New York Times», 26 Νοεμβρίου 2009.
(3) Βλ. Vladimir Cagnolari, «Une generation a l'assaut de la Cote d'Ivoire», «Le Monde diplomatique»-«Κ.Ε.», σελ. 32-33.
(4) «Jeune Afrique», Παρίσι, 11 Δεκεμβρίου 2008.
(5) Κατάθεση ενώπιον της Επιτροπής για την Αλήθεια και τη Συμφιλίωση, 29 Αυγούστου 2008. www.rfi.fr
(6) «Ombre africaine», ντοκιμαντέρ του Silvestro Montanaro που μεταδόθηκε από το RAI 3, στις 15 Ιουλίου 2009.
(7) Ο Ζακ Φοκάρ (1913-1997) διετέλεσε σύμβουλος της προεδρίας της Γαλλικής Δημοκρατίας, ειδικός σε αφρικανικά θέματα, από το 1960 έως το 1974. Εγινε σύμβολο της «σκοτεινής» πλευράς της γαλλικής παρουσίας στην Αφρική.
(8) ΣτΜ.: Στο κείμενο «reseaux francafricains». Ο όρος «Francafrique» χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη σημερινή, μετα-αποικιοκρατική παρουσία της Γαλλίας στην παραδοσιακή σφαίρα επιρροής της στην Αφρική.
(9) Υπουργείο Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, Washington DC, 11 Απριλίου 2006, http://fr.allafrica.com
(10) Οριστική έκθεση της ομάδας ειδικών που ερεύνησε τις παραβιάσεις των κυρώσεων στην Αγκόλα (S/2000/203), 10 Μαρτίου 2000. www.un.org
(11) Fasozine.com, 29 Οκτωβρίου 2009.
(12) Alain Deschamps, «Burkina Faso (1987-1992). Le pays des hommes integres», L'Harmattan, Παρίσι, 2001, σελ. 96-97.
(13) «L'Express», Παρίσι, 12 Δεκεμβρίου 1996.
(14) Βλ. Thomas Deltombe, «Les guerres africaines de Vincent Bollore», «Le Monde diplomatique», Απρίλιος 2009.
(15) «Sidwaya», Ouagadougou, 4 Απριλίου 2007.
(16) «La Lettre du continent», ν. 576, Παρίσι, 19 Νοεμβρίου 2009.
(17) Μπορείτε να βρείτε την έκκληση στο Διαδίκτυο, στη διεύθυνση www.thomassankara.net
(18) Εκθεση της 9ης Νοεμβρίου 2009, www.operationspaix.net.
* Συγγραφέας του βιβλίου «Biographie de Thomas Sankara. La patrie ou la mort», νέα αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση, L'Harmattan, Παρίσι, (2007). Συνδημιουργός της ιστοσελίδας http://www.thomas sankara.net
Echoes of Revolution: Burkina Faso's Thomas Sankara
Part I: Interview with Aziz Fall, by Stefan Christoff, The Dominion - http://www.dominionpaper.ca
Assassinated 20 years ago, Thomas Sankara has become a symbol of self-determination and alternatives to development dictated by the West.Thomas Sankara, the former president of Burkina Faso, a political leader renowned across Africa as a revolutionary, died 20 years ago in an assassination that sent political shock waves across the continent, marking a critical moment for progressive social movements in Africa.
Burkina Faso, a small western African nation formally known as Upper Volta, was renamed Burkina Faso, meaning “the land of upright people,” after the 1983 revolution that brought Thomas Sankara's government to power.
As president, Sankara actively appealed for pan-African self-determination, for the full cancellation of foreign national debts across the continent and for liberation from apartheid in South Africa.
"The question of debt is the question of Africa’s economic situation, as much as peace; this question is an important condition of our survival," Sankara said as president.
"The debt cannot be repaid. If we do not pay, our creditors will not die. We can be sure of that. On the other hand, if we pay, it is we who will die. Of that we can be equally sure."
In 2007, Thomas Sankara remains a powerful symbol within grassroots social movements in Africa, as the 1983 revolution of Burkina Faso catapulted an alternative vision of African development onto the world stage.
Revolution in Burkina Faso led to a national development model rooted in "self-reliance" and social solidarity.
Burkina Faso presented a radically different concept of development to the charity model common today, strongly promoted by international institutions like the International Monetary Fund (IMF), or fashionably displayed through events such as Live Aid or campaigns such as "Make Poverty History."
Independently driven development policies and an anti-colonial political platform brought international attention to Burkina Faso, inspiring grassroots social movements across Africa, and won Thomas Sankara powerful political enemies in France, Europe and the US.
Ten years after the death of Thomas Sankara, the Montreal-based Group for Research and Initiatives for the Liberation of Africa (GRILA) launched an international legal campaign into the circumstances surrounding Sankara’s death. In the courts of Burkina Faso, GRILA put forward a controversial legal challenge to the government of President Blaise Compaoré, a close ally of France who organized a coup d'état against Sankara and who has held power since. Compaoré is widely understood as having a direct role in Sankara's 1987 assassination.
After complete dismissal within the courts of Burkina Faso, GRILA presented Sankara’s case to the UN Human Rights Committee. In 2006, the UN Committee ruled in favour of the International Justice for Sankara Campaign on behalf of Thomas Sankara's widow, Mariam, and his children, Auguste and Philippe.
Aziz Fall is a member of the Group for Research and Initiatives for the Liberation of Africa (GRILA) and the international co-ordinator for the International Justice for Sankara Campaign. In this interview, Aziz Fall reflects on the case of Thomas Sankara 20 years after the assassination and outlines contemporary efforts to seek justice for the 1987 assassination.
---- Stefan Christoff: October 2007 marks the 20th anniversary of Thomas Sankara’s assassination, to highlight this anniversary you recently participated in an international speaking tour organized by the Justice for Sankara Campaign, focused on the UN case surrounding Sankara’s killing. In this context, can you reflect on the political significance of Sankara’s case in relation to contemporary African history and also to international movements for social justice?
Aziz Fall: First it’s important to say that Sankara’s case remains relevant and critical to the understanding the current debate on ‘African development.’
This year is the 20th anniversary of Sankara’s death and for 20 years the circumstances surrounding Sankara’s death remain unknown. In this context, GRILA recently won a major victory at the United Nations, in establishing a legal precedent against impunity in Africa. Until today, the official death certificate in Burkina Faso claims that Thomas Sankara died of natural causes and this is certainly not true.
It is the first time within the UN system regarding African affairs that in the investigation of a case in the death of a former head-of-state, a UN body has ruled on the side of justice, outlining clearly [in its recent decision] that people have a right to know the circumstance surrounding Sankara’s death and that the family has the right to be compensated.
In the context of the recent UN decision, why is Sankara’s death significant in terms of struggles for social justice in Africa?
Sankara incarnated the last African revolution, the last radical African experience of the 20th century; today, we can collectively reference no other similar political experiences in Africa. In the Burkina Faso revolution, there was the establishment of self-reliant development. Concretely, this meant there was a serious attempt on a national level to ensure that the peasantry would have the correct amount of food crop to supply the national population with nutrition, prior to considering the possibility of exporting to the international market.
In Burkina Faso, on a national level, there was an effort to establish a model of self-reliant development in regards to food, education and healthcare; within four years, the national political mentality and national production model were shifted in a progressive direction that no other African nation has succeeded in achieving before.
This political process had an enormous impact on the imagination of the youth, while also had an impact in regards to the neo-colonial framework of development within Africa, mainly in regards to the ongoing French influence over African development.
France, in reality, hasn’t granted independence to the former colonies due to the neo-colonial economic development framework that it continues to impose on Africa. France utilizes mainstream development models to smuggle resources from Africa, to have easy access to valuable minerals, to have access and influence over the maintenance of a system of capitalist development in Africa. An economic development system that can only be maintained with the support of local puppets that are totally reluctant to listen to the grievances and demands of their own population.
Sankara’s project in Burkina Faso is certainly a project that is important to consider for Africa because it relates directly to pan-Africanism, the collective integration of the African nation-states, certainly an economic model that advocates something inherently different than NEPAD [the New Economic Partnership for African Development], which is actually a plan that is fostering relations between Africa and western nations. In reality, NEPAD can’t be viewed or understood as an African plan for development.
Today, Africa needs to outline an African plan for development and the development of a local or indigenous definition of development was fundamental to the economic program that Sankara was advocating. This is why Sankara died; this is why Sankara was assassinated.
What has been the echo-effect of Thomas Sankara--the way in which the legacy of Sankara’s alternative economic ideas impacted all of Africa, the political and economic ideas that are being discussed today in Africa within networks advocating for social and economic justice?
In terms of civil-society: I must first admit that I have mixed feelings concerning the role of civil-society today, as major parts of ‘civil-society’ on an international level have been co-opted by the international neo-liberal economic framework and institutions like the World Bank and International Monetary Fund (IMF). However, there are still very authentic and participatory elements to networks today in Africa that are labelled 'civil-society.'
In this context, it’s important to note the contemporary recognition of Sankara’s economic and political ideas as models for exploring possibilities of self-reliant development models. It is interesting to note that the World Social Forum in Nairobi, Kenya, echoed the African Social Forum in recognizing Sankara’s policies as potential models for self-reliant development.
Today in Africa, there is a growing movement in support of Sankara, with political parties based on Sankara’s ideas in Burkina Faso and Mali; this movement didn’t exist while Sankara was alive, but is thriving today with an amazing number of associations, groups and organizations around Africa and abroad that are very active today.
In 2007, I met with many organizations in multiple countries who continue to work on Sankara’s case while also advocating for the political and economic ideas surrounding development that Sankara pushed while alive. Throughout our recent international caravan from Mexico to Europe, where we visited multiple countries, I was amazed by the crowds that welcomed us and the support and solidarity that we witnessed.
Sankara’s ideas are still extremely relevant today. Internationally, people are wearing t-shirts and buttons throughout the world, so Sankara is becoming an icon, which is not necessarily a good thing; however, it illustrates the support for Sankara’s ideas today in Africa. Sankara is the Che Guevara of Africa, who died at almost the same age, at 37, accomplishing great things in a short time while operating with political honesty, with a total dedication to the people of Burkina Faso and Africa.
African social movements continue to recognize Sankara’s legacy in terms of the demand for debt cancellation, an unconditional demand for cancellation of national debts, as part of an effort to change the balance of power between modern economic imperialism and Africa, towards the development idea of a true pan-African movement for liberation.
Can you explain for yourself why Sankara’s case is touching for you on a political level? How do Sankara’s ideas strike you? Why are they important to you as a social activist?
It’s simple to understand. GRILA was born the year of the revolution in Burkina Faso, based on the same values that Sankara advocated, as GRILA shared a similar world view, shared a similar dream of establishing a self-governed model for development in Africa, which explains the attachment, the connection.
Self-governed, or managed development, means that nations must rely on their internal forces first, before looking to external assistance. Development must be rooted in creating your own markets of consumption. A nation must feed its own population, which means that all citizens must have access to the national land, while the natural resources and mineral wealth should be owned by the people, not foreign companies.
Sankara advocated for a model of development as focused on first fulfilling the basic needs of the population, including providing access to clean water, to quality education, to housing and healthcare. Once these critical elements are fulfilled on a national level, then you can adapt to modern economic markets and modern technology based on the rhythm of your own society and culture.
Today, most African nations aren’t in a position to compete in the world capitalist market due to realities such as the subsidies within the agricultural market within European countries and the unfair nature of the international economic system. African nations must rely on their own forces first, while co-operating with other nations in the global south.
Sankara did not formulate ideas of economic development in Africa within the charity conception common within wealthy countries as a solution to the gross social inequities between the north and the south that are a pressing reality today throughout the world. Sankara didn’t ask for charity; Sankara demanded social justice, calling for self-determination rooted in a completely different social and economic vision to the charity model often promoted today…
It’s important to remind people that the reality today is that ‘international development’ is strategically assisting northern countries or developed countries. Fifty years after the establishment of the Bretton Woods system of international monetary management, with the creation of the World Bank and IMF, an economic system that still dictates large parts of the international economic system, poverty and inequity has only increased.
In this context, it’s important to note that the majority of development aid granted to southern nations is never truly received because all financing received is returned to the donor countries through debt payments. So the very tiny amounts of aid or charity that is given is returned, which is important to note, while direct aid only makes up only three per cent of the entire balance of international development, anyways. Charity from developed nations to the south, when reviewing the real statistics, has never actually existed.
Additionally, it’s important to mention that if the international economic system was truly fair, charity would not be needed at all. If international policies rooted in fair trade were applied, even in a capitalistic framework, charity would not be necessary as long as you maintain a balanced method to international trade.
Today, the entire understanding of northern charity and the humanitarian framework in which international development is presented is a complete falsity rooted in propaganda, a false message that has been repeated for years. Thomas Sankara never believed in this propaganda, trying to push an alternative to the present model of international development, trying to ensure that international development projects in Africa were undertaken on African terms.
Sankara created a consultation table between international donors to Burkina Faso, forcing Italy, France and England, for example, to sit at the same table and actually co-operate with the local ideas or concepts of development. For this reason, Sankara faced an international aid boycott, which forced Burkina Faso to rely and focus solely on national development, which saw the government begin the construction of national water dam projects, a national railway system using the local energy of their own population, not international donors or advisers.
International development aid pulled out of Burkina Faso because the western donor nations were reluctant to be dictated conditions, because in fact it is the current international development system that dictates the conditions for development. So, for the first time you had a country in Africa putting forward a strong position that international development aid must be delivered and implemented only through the leadership of the local population.
For this reason, Sankara’s government became unpopular with the governments of Europe and North America. As soon as Sankara died, the strong position on insisting that the people of Burkina Faso play the central role in defining national development or the implementation economic assistance was reversed. After Sankara’s death, all the international development agencies returned to Burkina Faso, achieving little in comparison to the major steps forward achieved throughout Sankara’s government.
Many international development organizations exist or thrive on the conditions of our poverty playing a large role in sustaining our poverty in Africa. Current models of international development thrive on creating dependency within the south, a development perspective in which you can’t rely on your own people, resources or skills--a model of development based on reliance, not self-reliance.
International development agencies mushroomed throughout the globalization era due to the downsizing of the state, due to the privatization of the social sector as pushed by institutions like the World Bank and IMF, which saw the creation of the NGO sector.
Today, the NGO sector is unsuccessfully attempting to fill the void of the state, to support the type of social development in southern nations that governments traditionally have taken responsibility for. Development must be viewed as a central responsibility of national governments, not of the private sector, as the private sector exists simply to accumulate economic profit, which is priority number one, not the interests of the people. This is the context in which Sankara’s economic policies for Burkina Faso were not supported by western governments or international development agencies.
Sankara did win the praise of the World Health Organization (WHO) after the government of Burkina Faso managed to vaccinate the entire population for multiple diseases within one week. Sankara, with the exception of the WHO, was boycotted by many international institutions for the alternative or self-reliant development models adopted in Burkina Faso. It is for the revolutionary development and national economic programs that shook the foundations of the traditional economic development models imposed on Africa--which economically benefit European countries--that eventually led to Sankara’s assassination.
Reporting on the Ghost of Sankara
Interview with Journalist Jooneed Khan
Thomas Sankara, assassinated October 15, 1987.GRILA, the Group for Research and Initiatives for the Liberation of Africa, a grassroots collective in Montreal, is leading the international legal charge concerning the case of Thomas Sankara, recently winning a key case at the Human Rights Committee of the United Nations.
According to GRILA, the impunity of those involved in assassinations in Africa is finally being called into question. The Sankara case could set new precedents in an issue of profound importance to a continent with a history of unresolved assassinations of national leaders and political activists.
Jooneed Khan, a reporter on international affairs for Montreal's La Presse, has been covering the case of Thomas Sankara for a number of years. He is one of the few journalists working at a major media outlet to cover this story.
* * *Stefan Christoff: Explain your accounting of the history surrounding the revolution of Burkina Faso and the assassination of Thomas Sankara. What is the historical and contemporary importance of these events to African politics?
Jooneed Khan: Sankara became president of Upper Volta, shortly after changing the name to Burkina Faso, which translates to the land of people with dignity. At that time, when apartheid in South Africa was still holding sway, Sankara represented a new hope for African development. He advocated simple principles like self-reliance, rooted in the belief that Burkina Faso could not develop if the nation continued to rely on outside support, that the first resource to tap is the internal energies of the country, the energy of the people.
Sankara was also very strongly anti-corruption, cutting back a great deal on government expenses. At one point Sankara was traveling to work on a bicycle, later on giving in to the demands of some within the government cabinet Sankara accepted that government officials use cars. However the government then used very small cars, not the traditional Mercedes that made the African elite known very often known in those days as the new tribe of "wabenzi," [a reference to their preference for the Mercedes Benz car].
In 1987 Sankara was assassinated by a companion in the revolution named Blaise Compaoré, who carried out a coup d'état seizing power, remaining in power for 20 years [until today]. Often we discuss the importance of democracy in Africa, however recently Burkina Faso has been elected to serve a two year term on the Security Council of the United Nations, together with Vietnam, Libya along with the permanent members.
Africa has a long history of national leaders who have been murdered, massacred, or overthrown in one way or another. Beginning with Patrice Lumumba in Congo, in Ghana Kwame Nkrumah was overthrown and died in exile in Egypt, Eduardo Mondlane of Mozambique. Many anti-Apartheid workers, activists in South Africa were assassinated, some by hit-men, some with letter bombs. You could say that Thomas Sankara is one of the last in that long list of great African martyrs.
You have been following the case of Thomas Sankara in relation to the work of a local organization here in Montreal which as been active on the case in recent years. Can you explain Sankara’s case in relation to Montreal?
There is a small NGO in Montreal named GRILA [of the Group for Research and Initiatives for the Liberation of Africa], which was formed in the 1980’s during the struggle against apartheid in South Africa. Interestingly, after the fall of apartheid it continued working, as it was clear that the end of apartheid had not liberated Africa; there were still many battles to be fought. GRILA looked to Sankara as a model for African Development and picked up the case aiming to have light thrown on the circumstances of the death, to commemorate Sankara’s assassination every year.
In 1997, ten years after the assassination GRILA managed to lodge a formal complaint with the authorities in Burkina Faso, asking for Sankara’s assassination to be investigated, and it managed to secure the legal move just a few days before the deadline, the local statute of limitation, beyond which the matter could not be raised. There is a limit of 10 years under Burkina Faso law in which one can access legal recourse, after which time the point becomes moot.
GRILA lodged the complaint just prior to the deadline with the support of Sankara’s family, who was living in exile in France successfully raising the matter, which of course irritated authorities in Burkina Faso. The response that they received that this was a military affair, since Sankara had been an army officer and could not be dealt with in civilian courts but within the military courts.
Within these legal proceedings GRILA had the support of twenty-two volunteer lawyers from around the world, in Canada, in Europe and Africa. After failing within the Burkina Faso legal system GRILA took the matter to the UN Committee on Human Rights and they succeeded last year in obtaining a formal denunciation of the Burkina Faso regime of Blaise Compaoré. The denunciation dictated that the government had to throw light on the circumstances of the death of Sankara, had to identify the grave clearly and properly, and also had to pay some form of financial compensation to Sankara’s widow and two sons.
Apparently when Sankara died the death certificate bore the inscription, “died of natural causes”, apparently the authorities have now removed the word “natural” from the death certificate, and offered somewhere near ninety thousands dollars as compensation to the family, which of course the family and GRILA have considered very inadequate.
Until now the grave of Sankara has still not been identified, while the circumstances of the death have not been elucidated and all the obstruction of justice that has taken place around this case has not been looked into. So GRILA is pursuing the case, they are waiting for the UN Committee on Human Rights to react to the Burkina Faso response.
Can you explain the contemporary importance of the case of Thomas Sankara on a global scale? What's interesting concerning the Sankara case is that the principle involved is the fight against impunity in Africa because there are so many crimes and violations which continue to be committed and go unpunished. The international criminal court on Rwanda concerning the genocide that took place is just a drop in the bucket concerning crimes in Africa. This is an attempt from the international community and the UN to bring the criminals in Rwanda to justice. However, there are many, many other cases in Africa.
Currently Darfur is a very fashionable cause among many people in the West who want to go to protect the people of Darfur. At the same time according to the United Nations itself, five to six hundred thousand civilians die each year in the eastern Congo, the Democratic Republic of Congo, deaths stemming from a war that is closely tied to the struggle for natural resources by international corporations. This is often forgotten, one of the many forgotten genocides that is going on as we talk in Africa.
GRILA has picked up the case of Thomas Sankara as another example of impunity, wanting those responsible to be brought to account. These are all interesting factors which have kept me interested in the Sankara case. As the Sankara case has evolved I have tried every now and then to try to asses the situation and do a story in order to keep it alive in the eyes of the public.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου