Η ιδιότητα του πολίτη είναι ένα κινούμενο σύνορο, η έκβαση μιας διαδικασίας μέσω της οποίας επαναπροσδιορίζονται συνεχώς οι ομάδες, τα δικαιώματα και οι ισορροπίες μιας κοινωνίας.
Η αμερικανική ιστορία είναι το πιο ισχυρό παράδειγμα που επιβεβαιώνει αυτή τη διαπίστωση. Γενικά θεωρείται ότι το ντοκουμέντο που θεμελιώνει την αμερικανική ιδιότητα του πολίτη είναι η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του 1776, σύμφωνα με την οποία η μοναδική προϋπόθεση της ιδιότητας του πολίτη είναι το να ανήκει κανείς στο ανθρώπινο γένος.
H Naturalization Act του 1790 προσδιόριζε ως προϋποθέσεις για την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη δύο χρόνια διαμονής στις ΗΠΑ, έναν «καλό χαρακτήρα» και τον όρκο πίστης στο Σύνταγμα. Αλλά το δικαίωμα στην ιδιότητα του πολίτη περιοριζόταν στους «ελεύθερους λευκούς». Αποκλείονταν από αυτό οι μαύροι και οι ινδιάνοι. Επομένως ήδη από τις απαρχές της ιστορίας αυτής της χώρας η ιδέα της ιδιότητας του πολίτη συνδέεται αδιάσπαστα με εκείνη της φυλής, του χρώματος του δέρματος.
Οταν το Κογκρέσο, το 1870, αναγνώρισε στους απογόνους των αφρικανών μεταναστών το δικαίωμα να γίνουν πολίτες (ένας τρόπος για να ανταμειφθούν οι απελευθερωμένοι δούλοι που έμειναν πιστοί στην Ενωση κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου), διατήρησε μια ρήτρα αποκλεισμού απέναντι στους Ασιάτες που, με αφετηρία το 1849, είχαν αρχίσει να καταφθάνουν μαζικά στην Καλιφόρνια. Μεταξύ του 1890 και του 1910, ορισμένες πολιτείες του Νότου θα εγκρίνουν μια σειρά νόμους που στην πράξη αρνούνταν στους Αφροαμερικανούς το δικαίωμα ψήφου. Η Immigration Act του 1924 καθόρισε ποσοστά εισόδου στις ΗΠΑ, που προέβλεπαν διακρίσεις εις βάρος των Νοτιοευρωπαίων σε σχέση με τους Γερμανούς ή τους Σκανδιναβούς. Θεωρούσαν πράγματι ότι μια μαζική εισροή Ιταλών, Ελλήνων, Σλάβων θα έβλαπτε την εθνική κουλτούρα και την εθνική γενετική κληρονομιά.
Μόνον κατά την περίοδο που ξεκινάει από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και φτάνει ως τη δεκαετία του 1970 παρακολουθούμε έναν εν μέρει νικηφόρο αγώνα για την επέκταση της ιδιότητας του πολίτη σε ομάδες που προηγουμένως αποκλείονταν. Το 1920 το δικαίωμα ψήφου επεκτάθηκε στις γυναίκες. Το 1921 η ιδιότητα του αμερικανού πολίτη εξασφαλίζεται σε όλους τους ιθαγενείς Αμερικανούς. Και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο γίνεται ορμητική η μάχη για τη νομική και πολιτική ισότητα των Αφροαμερικανών, που κορυφώνεται με τη Civil Rights Act και με τη Voting Rights Act των ετών 1964-65. Η πάλη για την ιδιότητα του πολίτη υπήρξε επομένως στις Ηνωμένες Πολιτείες μια μακρά και ακόμη ανολοκλήρωτη διαδικασία κυρίως για τους Αφροαμερικανούς. Η άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων, η μη τυπική αλλά ουσιαστική νομική προστασία, η συμμετοχή στη ζωή της κοινότητας απαίτησαν κόπο, επιμονή, απώλεια ανθρώπινων ζωών.
During his signing of the landmark Civil Rights Act of 1964, President Lyndon B. Johnson shook hands with the Rev. Martin Luther King Jr. (United Press International/ File 1964) Για αιώνες η αμερικανική έννοια της ιδιότητας του πολίτη ταύτιζε τους λευκούς με τους μόνους φορείς μιας γενικής ανθρωπότητας, επομένως με τους μόνους στους οποίους έπρεπε να αναγνωριστούν πλήρη δικαιώματα. Οι μαύροι, οι Ινδιάνοι, οι Ασιάτες ήταν αντίθετα «φυλές» και σαν τέτοιες δεν διέθεταν εκείνα τα οικουμενικά γνωρίσματα που είναι αναγκαία για να ασκούν την υπευθυνότητα της δημοκρατικής ιδιότητας του πολίτη. Σε αυτό το σημείο, ακόμα και σήμερα, η αμερικανική ιδιότητα του πολίτη δείχνει χαρακτηριστικά που είναι αξιοσημείωτα διαφορετικά από εκείνα των ευρωπαϊκών χωρών.
Στη Γερμανία ταυτότητα και ιδιότητα του πολίτη απλώνουν τις ρίζες τους σε μια μορφή εθνικισμού που τείνει να αποκλείει τους ξένους. Στη Γερμανία ισχύει το δίκαιο του αίματος, με βάση το οποίο ένα πρόσωπο με μακρινή γερμανική καταγωγή μπορεί να έχει πρόσβαση στην ιδιότητα του πολίτη, ενώ τα παιδιά των Τούρκων που κατοικούν 40 χρόνια στη Γερμανία συναντούν πολλές δυσκολίες στην πολιτογράφησή τους. Στη Γαλλία η αληθινή διαχωριστική γραμμή είναι πολιτισμική. Η γαλλική οικουμενιστική παράδοση τείνει να μην υψώνει φραγμούς φυλής, αλλά μάλλον προσχώρησης στις αρχές της γαλλικής δημοκρατίας.
Η αμερικανική ιδιότητα του πολίτη έχει, αντίθετα, πολύ περισσότερο φυλετικά χαρακτηριστικά. Αναφέρω ένα παράδειγμα. Οι μετανάστες από την Αϊτή έγιναν δεκτοί πιο φιλόξενα στη Γαλλία σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες εξαιτίας της γαλλόφωνης παιδείας τους. Μια αυστηρή προσχώρηση στις αρχές του Ισλάμ οδήγησε όμως τους Γάλλους να θεωρούν δύσκολα αφομοιώσιμους τους πληθυσμούς της βόρειας Αφρικής. Στις Ηνωμένες Πολιτείες αντίθετα, παρά την 11η Σεπτεμβρίου, το Ισλάμ είναι σε ταχεία αύξηση και αυτό δεν προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία στον πληθυσμό. Αυτή η έλλειψη πολιτισμικής ακαμψίας οδήγησε στις Ηνωμένες Πολιτείες στην αφομοίωση εκατομμυρίων μεταναστών, αλλά και σε μια δεύτερης κατηγορίας ιδιότητα του πολίτη για πολλούς από αυτούς. Στην Ευρώπη, τα κυριότερα εμπόδια στην παραχώρηση της ιδιότητας του πολίτη παραμένουν η ελλιπής ελαστικότητα των εθνικών πολιτισμών και η άρνηση των ταυτοτήτων να επιτρέψουν τη διασταύρωση με άλλες.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα αντιμετωπίζουμε μια νέα πρόκληση. Πρόκειται για το αίτημα για εθνικότητα και για ιδιότητα του πολίτη από μέρους έντεκα εκατομμυρίων μεταναστών χωρίς νόμιμη άδεια παραμονής. Οι μισοί τουλάχιστον από αυτούς προέρχονται από το Μεξικό. Οπως και στο παρελθόν, η αφομοίωσή τους δεν θα είναι εύκολη. Ορισμένοι διαμαρτύρονται για την επιμονή με την οποία οι Μεξικανοί μένουν πιστοί στην κουλτούρα τους και στις παραδόσεις τους. Αλλά, άλλη μία φορά, η ιδιαίτερη πολιτισμική ελαστικότητα του αμερικανικού πλαισίου είναι εκείνη που θα τους επιτρέψει να διατηρήσουν μια διπλή ταυτότητα. Σε δυο ή τρεις γενεές αυτοί οι άνθρωποι θα μιλούν αγγλικά, όπως και όλες οι άλλες ομάδες πριν από αυτούς. Το αληθινό ζητούμενο είναι η πραγματική και όχι μόνον τυπική ένταξή τους στην κοινωνία, η συγκεκριμένη άσκηση των δικαιωμάτων που συνδέονται με την ιδιότητα του πολίτη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου