Η λαϊκότητα στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο

Το βιβλίο του Ε. Ζάχου - Παπαζαχαρίου, «Η λαϊκότητα στον Παλιό Ελληνικό Κινηματογράφο» μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Φαρφουλάς».

Η μελέτη αυτή προσπαθεί να ρίξει φως στη γέννηση και στον προαναγγελθέντα θάνατο ενός ανεπανάληπτου καλλιτεχνικού και κοινωνικού φαινομένου, που κυριάρχησε στην Ελλάδα δύο ολόκληρες δεκαετίες. Του λεγόμενου "παλιού ελληνικού κινηματογράφου", που στην κρίσιμη εποχή μας επιμένει και εξακολουθεί να μας διδάσκει τον λαϊκό ηθικο-εθιμικό κώδικα της συμπεριφοράς και επικοινωνίας που όλα αυτά τα χρόνια τον είχαμε παραμερίσει.

Το βιβλίο ρίχνει επίσης φως στις προπολεμικές ρίζες της ελιτίστικης αρνητικής κριτικής που αναπτύχθηκε στις δεκαετίες ’70 και ’80, η οποία στόχευε να απαξιώσει τις ταινίες αλλά και τους ανθρώπους του παλιού ελληνικού σινεμά. Μια κριτική που σε συνδυασμό με την παρεμβατική πολιτική των κρατικών φορέων προκάλεσαν το θάνατό του και την τελική πτώχευση του ελληνικού κινηματογράφου συνολικά. Είναι μια ματιά από αυτόπτη μάρτυρα, που παρακολούθησε ενεργά τις εξελίξεις και που συνεχίζει να… γουστάρει βλέποντας σήμερα στα τηλεοπτικά κανάλια τις αμίμητες ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου.

Περισσότερα:

 

Λαϊκότητα και Λαϊκισμός

(πηγή :www.oktonia.com  )

"Ο λαϊκισμός αποτελεί κακοήθη όγκο στο σώμα της δημοκρατίας και δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με το πνεύμα του λαού"

Ν. Μακρής

"Ο λαϊκισμός αποτελεί εξαπάτηση του λαού, πολιτιστική υποβάθμισή του, υποκατάστασή του στον ιστορικό του ρόλου και διατήρησή του στο περιθώριο των εξελίξεων"

Ι. Ε. Μανωλεδάκης

Ορισμός: Λαϊκισμός

Α) η ιδέα σύμφωνα με την οποία οι επιθυμίες και οι πεποιθήσεις των λαϊκών μαζώναποτελούν βάσιμο οδηγό πολιτικής δράσης.

Β) ο έπαινος και η κολακεία των αδυναμιών και των ελαττωμάτων του λαού, καθώς και η υιοθέτηση επιχειρημάτων ή θέσεων που ευχαριστούν το λαό, χωρίς όμως και νατον ωφελούν, με σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιάς του. Η κακόσημη πλευρά τηςλαϊκότητας

Λαϊκότητα: Το γνήσιο λαϊκό στοιχείο με χαρακτηριστικά την απλότητα και τη λιτότητα

Χώροι στους οποίους κάνει την εμφάνισή του ο λαϊκισμός:

Πολιτικός χώρος:

Έντονος είναι ο λαϊκισμός των πολιτικών προσώπων. Η δημαγωγία, η αβάσιμη υποσχεσιολογία προς το λαό είναι χαρακτηριστικά των λαϊκιστών πολιτικών. Οι λόγοι των τελευταίων διανθίζονται με λέξεις...για το μέλλον του τόπου μας......για το καλό του λαού.... να χτίσουμε μαζί έναν καλύτερο κόσμο.....κλπ. Επίσης, η ψεύτικη υπεράσπιση των δικαιωμάτων του απλού λαού ορισμένες φορές μόνο και μόνο για την ικανοποίηση προσωπικών ή κομματικών οφελών είναι συχνή. Ειδικότερα, η παραπάνω τακτική των πολιτικών γίνεται εμφανής από τα "παράθυρα" των τηλεοπτικών καναλιών

Πολιτική και Εκπαίδευση:

Χωρίς αμφιβολία, οι εξαγγελίες των κομματικών παρατάξεων για την παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης στο σύνολο του λαού ανωτάτης βαθμίδας αποτελεί ένδειξη λαϊκισμού. Εκτός από αυτό, οι σπουδές χωρίς εμπόδια τετραετούς φοίτησης στο πανεπιστήμιο περιλαμβάνονται σε όλες τις προγραμματικές δηλώσεις των πολιτικών που σχετίζονται με την εκπαίδευση. Επιπλέον, η κολακεία των καθηγητών προς τους μαθητές/ ο λεκτικός έπαινος, οι πολύ υψηλές βαθμολογίες των πρώτων σε παιδιά που δεν είναι άξια αυτών είναι ένα είδος λαϊκισμού στο χώρο της εκπαίδευσης.

Τέχνη:

Η δημιουργία εύπεπτων τραγουδιών που ερμηνεύουν οι σύγχρονοι "λαϊκοί" τραγουδιστές, τα χυδαία θεατρικά έργα που ανεβάζουν οι θίασοι επειδή "αυτά θέλει ο κόσμος", η παραγωγή τέχνης μέσω τηλεθεαμάτων χορού, τραγουδιού κλπ που προβάλλονται κυρίως για λόγους τηλεθέασης αποτυπώνουν τη χαμηλή αισθητική και καλλιτεχνική παιδεία των καιρών μας.

Αίτια λαϊκισμού:

Κοινωνικός τομέας:

Ανενδοίαστα, η επίδραση των ΜΜΕ στην επιβολή του λαϊκισμού είναι σημαντική. Λαϊκίστικα πρότυπα ζωής, πολιτικάντηδες που παρουσιάζονται ως προστάτες του λαού πλημμυρίζουν καθημερινά τα προγράμματα της τηλεόρασης. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η τηλεόραση, ο τύπος με μεθοδευμένες, καλοστημένες κινήσεις εξυπηρετούν τα ιδιωτικά συμφέροντα των πολιτικών

Πνευματικός τομέας:

Δυστυχώς, το γενικά χαμηλό πνευματικό επίπεδου του λαού διευκολύνει τη δράση των λαϊκιστών. Για περισσότερη ευκρίνεια αναφέρουμε την ευκολία με την οποία αποδέχονται ό,τι είδους μηνύματα βλέπει, ό, τι ακούει χωρίς ίχνος επεξεργασίας και επομένως κρίσης. Η έλλειψη προβληματισμού χαρακτηρίζει το σύγχρονο άνθρωπο ο οποίος δεν μπορεί πολλές φορές να συνειδητοποιήσει πότε καταπατούνται τα δικαιώματά του, πως μπορεί να ενεργήσει ώστε να συμβάλλει έστω και σε μικρό βαθμό στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας του. Έτσι, οι πολιτικοί ηγέτες εκμεταλλεύονται την πνευματική νωθρότητα και με την επιτηδευμένη χρήση του λόγου παραπλανούν τους πολίτες αντί να τους διαφωτίζουν.

Πολιτικός τομέας:

Οι τακτικές των πολιτικών διαπνέονται από πατερναλισμό. Αν και οι ίδιοι είναι στυγνοί ψηφοθήρες, θέλουν να πείσουν τους πολίτες ότι μοχθούν με τους ίδιους, ότι τους νοιάζονται και ότι θωρακίζουν τα δικαιώματά τους. Στην εκδήλωση της κατ΄ επίφαση λαϊκότητας κάποια γενικά χαρακτηριστικά της εποχής, όπως τα ακόλουθα: η γρήγορη εκτύλιξη της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η μαζοποίηση, τα σοβαρά και δυσεπίλυτα κοινωνικά προβλήματα, ανεργία, φτώχια κλπ

Ηθικός τομέας:

Η αλλαγή που έχει επέλθει στην τοποθέτηση των αξιών (πχ: η δημοκρατία είναι υποδεέστερη της δημοκοπίας, τα χρήματα θεωρούνται η ύψιστη αξία). Η μετατροπή αυτή των απαξιών σε αξίες επιτρέπει την ανάδειξη ανθρώπων αδίστακτων που "μαγεύουν" τον κόσμο με τους κενούς τους λόγους και τα ανούσια μηνύματά τους.

Συνέπειες του λαϊκισμού:

Πολιτικός τομέας:

Η υποβάθμιση της δημοκρατίας και η υπερίσχυση τακτικών που χαρακτηρίζουν ολοκληρωτικά καθεστώτα είναι ο απότοκος της υιοθέτησης του λαϊκισμού. Αν και ο λαός πρέπει να εξουσιάζει μέσω των αντιπροσώπων του, ωστόσο ο ίδιος γίνεται άθυρμα των πολιτικών πατρώνων. Δεν είναι υπερβολικό να υποστηριχθεί, δηλαδή, ότι οι πολίτες ταυτίζονται με τα πρόσωπα της πολιτικής στο βαθμό που θεωρούν τα κηρύγματά του μεσσιανικά. Εκτός από αυτά, τα κόμματα αντί να λειτουργούν ως πυρήνες αναπαραγωγής δημοκρατικών ηθών γίνονται κέντρα χαριστικών παροχών εκ μέρους υπουργών ή βουλευτών σε κομματικούς οπαδούς. Είναι, επομένως, εμφανέςότι όλο το δημοκρατικό πολιτικό σύστημα υπολειτουργεί και οι φορείς του ευτελίζονται

Πολιτισμικός τομέας

Ο λαϊκισμός ισοπεδώνει το λαϊκό μας πολιτισμό και διαβρώνει την πολιτιστική κληρονομιά μας. Η αυθεντικότητα της γνήσιας τέχνης βιομηχανοποιείται για να καταναλωθεί πιο γρήγορα και πιο εύκολο από το σύνολο των ατόμων (πχ: τα φθηνά τουριστικά αντικείμενα είναι εντελώς άσχετα με τα λαϊκά κομψοτεχνήματα). Επίσης, η απόδοση τιμών σε δημιουργούς κακόγουστων απομιμήσεων λαϊκών τραγουδιών, η αναγόρευση των αθλητών σε λαϊκούς ήρωες είναι λαϊκίστικα φαινόμενα.

Κοινωνικός τομέας:

Η επιβολή ειδώλων (πχ: πολιτικοί ηγέτες, τραγουδιστές, αθλητές) είναι μια άλλη τραγική απόληξη του φαινομένου που εξετάζουμε. Οι ίδιοι προβάλλονται ως αντιπροσωπευτικοί τύποι με γνήσια λαϊκή ψυχή και συνείδηση τους οποίους το κοινό αξίζει να θαυμάζει και να μιμηθεί. Υπό αυτό το πρίσμα, οι άνθρωποι σαν "κοπάδι" άκριτα ευθυγραμμίζονται με αυτά τα μοντέρνα είδωλα αψηφώντας ότι αυτά προωθούνται για εμπορικούς λόγους

Τρόποι αντιμετώπισης:

Πνευματικός τομέας:

Πνευματική αντίσταση στην αρνητική επίδραση του λαϊκισμού. Μόνο τα πνευματικώς ώριμα άτομα μπορούν να μην ετεροκατευθύνονται από την προπαγάνδα των πολιτικών. Η σωστή γνώση της ελληνικής γλώσσας μπορεί να αποτρέψει τη χειραγώγηση του κοινού από τους πολιτικούς εκπροσώπους του

Πνευματικοί άνθρωποι:

Οι ίδιοι μπορούν με τη διεισδυτική ικανότητά τους να διακρίνουν τις παραπλανητικές μεθόδους των πολιτικών, τα δήθεν λαϊκά καλλιτεχνικά δημιουργήματα κλπ. Έτσι, έχουν χρέος να αποκαλύπτουν την αλήθεια στο κοινό προκειμένου το ίδιο να μην παγιδεύεται

Πολιτικός τομέας:

Ορθή λειτουργία της δημοκρατίας

Σφυρηλάτηση των δημοκρατικών αξιών

Ελάττωση της δημοκοπίας εκ μέρους των κομμάτων

Λεξιλόγιο:

Πατερναλισμός: η τάση να προσπαθεί κανείς( ηγέτης, συνδικαλιστής, αρχηγός ομάδας κλπ) να προστατεύσει και να κηδεμονεύσει όσους εκπροσωπεί.

Οι αμέτοχοι

(από το διαδίκτυο:http://theodosia8.wordpress.com/)

Η εποχή μας, πολύ συχνά χαρακτηρίζεται από μια γενική αλλοτρίωση, από μια αλλοίωση εννοιών, συνειδήσεων, συναισθημάτων. Η κατάσταση χωλαίνει ολοένα και πιο πολύ, με τους έχοντες μια οποιαδήποτε εξουσία να τηρούν μια χλευαστική στάση απέναντι στη νοημοσύνη των ανθρώπων, διοχετεύοντας καθημερινά μια πληθώρα πληροφοριών και εικόνων στις οποίες η αλήθεια είναι μια σταγόνα σε ένα ωκεανό γεμάτο ψέμα. Θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί, πως αφού ζούμε σε χώρα με δημοκρατικό πολίτευμα, ο λαός μπορεί να συμμετέχει στην πολιτική εξουσία. Αντίθετα, όμως, αυτό που κυριαρχεί στις μέρες μας δεν είναι η λαϊκότητα, αλλά ο λαϊκισμός.

Ο λαϊκισμός είναι η επιφανειακή λαϊκότητα. Ο άνθρωπος νομίζει πως συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή της χώρας του, νομίζει πως έχει φωνή, νομίζει πως επιλέγει εκείνος για τον εαυτό του. Απλά νομίζει, γιατί η πραγματικότητα δυστυχώς είναι λίγο διαφορετική από αυτές του τις πεποιθήσεις. Η λαϊκή συμμετοχή στη δημόσια ζωή μειώνεται μέρα με τη μέρα κι αυτό γιατί η προσοχή των πολιτών στρέφεται σε άλλα θέματα, ανούσια, κενά. Σε αυτή την έλλειψη, ο λαϊκισμός βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Εκεί , εμφανίζονται κάποιοι με το πρόσχημα πως θέλουν να βοηθήσουν, να δράσουν ανιδιοτελώς, για την προστασία του λαού, με αγάπη, εφαρμόζοντας ένα πατερναλιστικό σύστημα.

Πεφωτισμένοι, κουστουμαρισμένοι κύριοι, «εξοπλισμένοι» με ουτοπικές υποσχέσεις και εκλεπτυσμένο λόγο σε κάθε τους εμφάνιση εκθέτουν τα σχέδια τους για το μέλλον, τονίζουν πως δρουν υπέρ του κοινωνικού συνόλου, αποφασίζουν για εμάς χωρίς εμάς. Σε κάθε τους εμφάνιση, σε κάθε τους συγκέντρωση, ο λαϊκισμός οργιάζει. Διαδίδουν ψευδείς πληροφορίες, περνούν πρότυπα που ικανοποιούν τα συμφέροντα τους, προβάλλουν πρόσωπα και καταστάσεις που προσελκύουν την προσοχή, την περιέργεια του λαού ώστε ανενόχλητοι να πετύχουν τους στόχους τους, τη δύναμη και τον πλούτο. Το λαϊκό πνεύμα καθημερινά νοθεύεται από κάθε είδους «σκουπίδι» που βρίσκει ένα «παράθυρο» προβολής. Το δημοκρατικό πολίτευμα αποδυναμώνεται. Τείνει να μείνει μόνο στα χαρτιά. Και ο φασισμός βρίσκεται προ των πυλών.

Οι πολίτες, πιστεύοντας πως συμμετέχουν ενεργά στα κοινωνικά δρώμενα, ροχετεύουν μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης παρακολουθώντας προγράμματα που θίγουν τη νοημοσύνη τους, με τους παρουσιαστές να εξευτελίζονται ή να μιλούν με ένταση για τα δικαιώματα του λαού φτάνοντας στα όρια του λαϊκισμού. Αυτοί οι πολίτες αποποιούνται τις ευθύνες τους και κατηγορούν άλλους όταν η κατάσταση φτάνει σε άθλιο σημείο. Όμως η ευθύνη είναι και δική τους. Ευθύνονται που άφησαν τους άλλους να υπνωτίσουν το πνεύμα τους, ευθύνονται που άφησαν το πνεύμα τους να πέσει σε λήθαργο, ευθύνονται που όταν έπρεπε δεν φώναξαν δυνατά να ακουστεί η φωνή τους, που δεν είπαν όχι.

Όσο όλα αυτά συμβαίνουν, ο λαϊκισμός θα υπάρχει, και μάλιστα θα βρίσκεται σε έξαρση. Όσο οι πολιτικοί όροι σκόπιμα θα συγχέονται και οι πολίτες θα τους αφομοιώνουν με το λανθασμένο νόημα, η κατάσταση αυτή θα παραμένει αμετάβλητη. Οι άνθρωποι οφείλουν να γνωρίζουν τα δικαιώματα τους, να τα υπερασπίζονται, να αγωνίζονται κάθε μέρα, κάθε ώρα γι’ αυτά. Είναι καιρός να αποκατασταθεί το πραγματικό νόημα των πολιτικών όρων. Είναι καιρός να αποκατασταθεί η αλήθεια. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να σωπαίνουν. Όταν κάτι δεν πάει καλά, η φωνή τους πρέπει να ακούγεται τόσο δυνατά που να ταρακουνιέται όλη η γη. Δεν πρέπει να είμαστε πιόνια στο παιχνίδι τους. Δεν ανήκουμε εκεί…..“…Δεν γίνεται. Δεν εγεννήθηκα ν’ ανήκω πουθενά ˙ τιμαριώτης τ’ ουρανού κει πάλι ζητώ ν’ αποκατασταθώ στα δίκαια μου….” Οδυσσέας Ελύτης

Στα γενέθλια του «λαϊκισμού» 

(απόσπασμα) Tου Παντελη Μπουκαλα, Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Λαϊκιστές δεν γίνονται μονάχα όσοι κρατάνε από τζάκι και από πολιτικάντικο υπολογισμό επιχειρούν να φερθούν «σαν τον λαό», τον οποίο κολακεύουν αγρίως, απομιμούμενοι κακόγουστα κάποια εξόφθαλμα στοιχεία της συμπεριφοράς του και τάζοντάς του τ’ άστρα τ’ ουρανού. Ξεφτέρια του λαϊκισμού, όπως μας διδάσκει η πείρα, αποδεικνύονται και άνθρωποι όντως λαϊκοί, οι οποίοι είτε στη διαδρομή τους για την κατάκτηση κάποιου θώκου είτε ως «τροπαιούχοι» δημαγωγούν ανενδοίαστα.

Ο λαϊκισμός δεν είναι μονότροπος ούτε σχετίζεται αποκλειστικά με την πολιτική. Το θεμέλιό του είναι μια εντελώς στρεβλή ιδέα για το τι σημαίνει λαός. Για τον λαϊκιστή, ο λαός, τον οποίο κατά τα λοιπά δοξάζει, δεν μπορεί παρά να είναι κουτοπόνηρος, μάγκας, βωμολόχος, μικρόνους, αφελώς αισθηματίας, επιπόλαιος, πρωτίστως δε ενδοτικός στη χειραγώγηση, ανίκανος να αντισταθεί πνευματικά και ψυχικά στις διαθέσεις του «βοσκού» του· γιατί, σε αυτό το πλαίσιο, ο λαός εννοείται σαν κοπάδι, η δε λαϊκότητα σαν ισοδύναμη με ό,τι ταπεινό, επιδερμικό και άσκεπτο.

Εκατόν είκοσι χρόνια μετά τη γέννηση της λέξης «λαϊκισμός», που πρωτοτυπώθηκε στην εφημερίδα «Ακρόπολις» τον Απρίλιο του 1887 (ίσως λοιπόν μπορούμε να θεωρήσουμε πατέρα της τον Βλάση Γαβριηλίδη), είμαστε πανέτοιμοι να γιορτάσουμε τα γενέθλιά της με τον εκκωφαντικότερο τρόπο. Η προεκλογική περίοδος που ήδη διανύουμε, υπόσχεται ότι θ’ ακούσουμε πολλά από εκείνα που υποτίθεται ότι ο θρυλικός «πολιτικός πολιτισμός» μας τα έχει ήδη εξοβελίσει. Και μάλλον δεν πρέπει να θεωρηθεί παράδοξο το γεγονός ότι πρωταγωνίστρια του λαϊκισμού αναδεικνύεται μέχρι στιγμής η Θεσσαλονίκη· η πόλη αυτή, παραδομένη από χρόνια σε πολιτικούς, εκκλησιαστικούς αλλά και αθλητικούς αστέρες του πιο χοντροκομμένου λαϊκισμού, δείχνει έτοιμη να πάρει τα ηνία από τη «μαλθακή» Αθήνα.

Ο Μάρκος και οι τρεις λαϊκοί δρόμοι:  Πρωτότυπες και τολμηρές απόψεις για έναν κορυφαίο της μουσικής παράδοσης

Ε. ΖΑΧΟΣ-ΠΑΠΑΖΑΧΑΡΙΟΥ

Ο Μάρκος και η λαϊκότητα. Εθνολογική και ιστορική μελέτη γύρω από την καταγωγή του ρεμπέτικου τραγουδιού

ΕΚΔ. ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΛΑΪΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ», ΣΕΛ. 105

του ΦΟΙΒΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

Ο γνωστός συγγραφέας Βαγγέλης Ζάχος-Παπαζαχαρίου επιχειρώντας να μας μιλήσει για το μουσικό έργο του Μάρκου Βαμβακάρη κάνει μια βουτιά στα βαθιά νερά της ελληνικής μουσικής λαϊκής παράδοσης.

Το αποτέλεσμα είναι μια ενδιαφέρουσα κοινωνιολογική μελέτη που περιλαμβάνει πλήθος υποσημειώσεων για τα θρησκευτικά κινήματα και τις αιρέσεις της Ανατολής που στους κόλπους τους διατήρησαν και περιέσωσαν την ανατολίτικη μουσική παράδοση, η οποία έχει τις ρίζες της στη βυζαντινή μουσική.

Ο συγγραφέας εξηγεί ότι λέγοντας ο Μάρκος «δρόμοι» εννοεί τα Μακάμια ή ήχους της ανατολικής μουσικής. Οι ήχοι είναι οχτώ, αυτοί που διδάσκονται στο βιβλίο της Εκκλησίας, το ονομαζόμενο «Οκτώηχος» ή «Οκταήχι», το οποίο πριν από πενήντα και εκατό χρόνια ήταν το αναγνωστικό που μάθαιναν τα παιδιά γράμματα και μουσική ταυτόχρονα στα σχολεία, από τους μόνους δασκάλους που υπήρχαν τότε. Ο ρυθμικός και μελωδικός τρόπος εκμάθησης διατηρήθηκε στα ελληνικά σχολεία σχεδόν ώς το Μεσοπόλεμο, μέχρι να καταργηθεί από τους «έξυπνους» γερμανοτραφείς ορθολογιστές και αντικληρακαλιστές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (σελ. 81).

Κατά τον Ζάχο, υπάρχουν τρεις παραδόσεις της λαϊκής μουσικής στην Ελλάδα, των οποίων η μείξη επιτεύχθηκε χάρη στο μπουζούκι και τη λατέρνα, στα οποία ο Μάρκος θήτευσε.

Από τις αρχές του 20ού αιώνα η λατέρνα κυκλοφορούσε τη μείξη της λαϊκής μουσικής παράδοσης σε διάφορες γειτονιές της Ελλάδας. «Η τελική μείξη συντελέστηκε -γράφει ο Ζάχος- όταν ο Μάρκος με τον Τσιτάνη και τον Παπαϊωάννου πήγαν στη Θεσσαλονίκη». Εκεί ενώθηκαν η ηπειρωτική-βλάχικη και αλβανική λαϊκότητα που διασώζει την παλιά «δημοτική» παράδοση των Ακριτών (Τσιτσάνης), η φραγκοσυριανή λαϊκότητα των απαρχών του ρεμπέτικου (Βαμβακάρης) καθώς και η νεότερη μικρασιατική παράδοση της Ιωνίας και της Πόλης, η οποία χαρακτηρίζεται από το γλεντζέδικο ρεμπέτικο (Παπαϊωάννου). Κατά τον Ζάχο, αυτές οι τρεις παραδόσεις, που διεισδύουν η μία στην άλλη, θα μπορούσαν να ονομαστούν «πρωτοβυζαντινή», «μεσοβυζαντινή» και «μεταβυζαντινή» παράδοση της λαϊκότητας (σ.σ. 82-83).

Και ο Μάρκος είναι «ο κυριότερος αυτουργός» αυτής της μείξης, της αλληλεπίδρασης των τριών πτυχών της λαϊκότητας. Κατ' αρχάς, γιατί ενδυνάμωσε την αναγνώρισή του μπουζουκιού ως βασικού οργάνου της λαϊκής ορχήστρας που έγινε στη δεκαετία του '30 στη μάντρα του Σαραντόπουλου, όταν οι τέσσερις μάγοι του λαϊκού αυτού οργάνου, ο Μάρκος, ο Στράτος, ο Δελιάς και ο Μπάτης έπαιξαν μαζί. Αλλά η πρωτοβουλία ήταν του Μάρκου και για το ταξίδι στη Θεσσαλονίκη, όπου και τράβηξε τον Τσιτσάνη στους τεκέδες, από τους οποίους ο τελευταίος εμπνεύστηκε τραγούδια ανεπανάληπτα «φορτωμένα με αρχαίες μνήμες». Ο Μάρκος χρησιμοποιεί συνειδητά όλες τις ονομασίες των λαϊκών ηρώων, των λαϊκών προτύπων. Οπως είναι οι λέξεις: μάγκας, κουτσαβάκης, ντερβίσης, ασίκης, αλανιάρης, ρεμπέτης, νταής, λεβέντης, μόρτης, κουρνάζος, μαριόλος. Τις βυζαντινές, δηλαδή, τούρκικες και αδριατικές λέξεις, τις φορτισμένες με την κακή σημασία που τους δίνουν ακόμα και σήμερα «οι προνομιούχοι και οι κρατικοδίαιτοι υπάλληλοι, ενώ αντίθετα οι λαϊκοί άνθρωποι τις θεωρούν τίτλους τιμής».

Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι, σε σύγκριση με τον Τσιτσάνη και τον Παπαϊωάννου, τα τραγούδια του Μάρκου έχουν περισσότερο έναν χαρακτήρα κοινωνικής διαμαρτυρίας. Την άποψη αυτή του συγγραφέα αντκρούουν οι ένθερμοι φίλοι του Τσιτσάνη, οι οποίοι θυμίζουν αρκετά τραγούδια του όπως το «Γεια σου περήφανη και αθάνατη εργατιά» κ.ά.

Ο Ζάχος επισημαίνει ότι αν και οι τρεις λαϊκότητες αναμείχθηκαν, παρ' όλ' αυτά έμειναν επίσης διακριτές και κατέλαβαν η καθεμιά ειδική θέση στη μνήμη μας. Ο κάθε Ελληνας γνωρίζει απ' έξω 500 ώς 1.000 τραγούδια που κυβερνάνε τη ζωή του, κι ανάλογα με τις προσωπικές του επιλογές αποθηκεύει στη μνήμη του ένα ποσοστό μικρότερο ή μεγαλύτερο από την κάθε παράδοση.

Ο συγγραφέας πιστεύει ότι από τις τρεις παραδόσεις της λαϊκότητας «η πιο εύπεπτη και η πιο γνωστή» στην ελληνική κοινωνία είναι η πρώτη, εκείνη που κουβαλούσε ο Τσιτσάνης, γι' αυτό και κυριάρχησε σε συνεργασία με την τρίτη, τη γλεντζέδικη παράδοση. Η τρίτη παράδοση, εκείνη του Παπαϊωάννου, δεν θέλει συγκρούσεις. Η θεωρία του γλεντιού του 17ου αιώνα παραβλέπει όλες τις ανισότητες, όλες τις αντιθέσεις, όλες τις αδικίες. Είναι «μια κεντρώα λαϊκότητα» που εμπιστεύεται το μέλλον «στο παζάρι, στη διαπραγμάτευση». Η λαϊκότητα όμως του Μάρκου «είναι πολύπλοκη, δύσκολη, είναι συγκρουσιακή και επικίνδυνη». Γι' αυτό, κατά το συγγραφέα, ευαισθητοποιεί περισσότερο σήμερα τη νεολαία, και ειδικά εκείνο το κομμάτι της που την ψάχνει, που νοιάζεται για το μέλλον αυτής της κοινωνίας (σ.σ. 83-84).

Ο Βαγγέλης Ζάχος-Παπαζαχαρίου στο μεστό βιβλίο του για τον Μάρκο παρουσιάζει ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες απόψεις, από τις οποίες δεν λείπει κι ένα βάθος που αποτελεί και τον καμβά όπου πάνω του «κεντάει» το συλλογισμό του. Κατά κάποιον τρόπο επανέρχεται στο κεντρικό θέμα που τον απασχολεί, εκείνο της ανατολίτικης παράδοσης, και σε τελευαία ανάλυση της βυζαντινής, που καθόρισε την πορεία του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού και της δημοτικής μας μουσικής, όπως και σ' όλες τις βαλκανικές χώρες.

Ο Ζάχος κάνει και κάποιες τολμηρές και «παραβατικές» σκέψεις συγκρίνοντας ευνοϊκά το Μάρκο με τον Παλαμά, τον Σικελιανό και τον Καζαντζάκη! Γιατί, όπως υποστηρίζει, τον καιρό που «οι μεγάλοι της λογοτεχνίας μας» ασχολούνταν με τα «υψηλά» θέματα των δαφνοστεφών αυτοκρατόρων του Βυζαντίου και το κάλλος των αρχαίων μνημείων, ο Μάρκος, χτυπημένος από την κρατική λογοκρισία, τραγουδούσε τα «ευτελή» θέλγητρα της Φραγκοσυριανής και της Πειραιώτισσας ή το σεμνό χασαπάκι της γειτονιάς. «Πέρασαν όμως τα χρόνια -γράφει ο Ζάχος- και οι υψιπετείς της λογοτεχνίας μας ξεθώριασαν. Κανείς σχεδόν πια δεν ανοίγει τα βραδύγδουπα βιβλία τους, ενώ τα τραγούδια του Μάρκου είναι πάλι και ξανά στα χείλη της νεολαίας».

Βέβαια ο συγγραφέας αποφεύγει (ή του διαφεύγει) να επισημάνει το γεγονός ότι για τον απλό άνθρωπο και τον λιγότερο απλό είναι πολύ πιο εύκολο και ευχάριστο να μάθει ένα τραγούδι από το να διαβάσει ένα βιβλίο που απαιτεί, όχι σπάνια, αρκετή σκέψη και προβληματισμό. Οσον αφορά τον κοινωνικοπολιτικό προβληματισμό στα τραγούδια του Μάρκου, ο συγγραφέας δεν παραθέτει και πολλά στιχάκια, αν και υπάρχουν και τέτοια: «Στον κόσμο το συμφέρον πια/ τα κανονίζει όλα./ Παντού τα πάντα κυβερνά/ αυτό κι η πορτοφόλα...».

Ομως τα τραγούδια του Μάρκου για τη μαστούρα και τον νταλκά θα πρέπει να είναι περισσότερα. Και ο συγγραφέας δεν παραλείπει να μας δώσει και τέτοια παραδείγματα. «Οταν πίνω τουμπεκάκι/ θα φουμάρω τσιμπουκάκι».

Οι πρωτότυπες σκέψεις που διατυπώνει ο Ζάχος στο βιβλίο του για τον Μάρκο και τη λαϊκότητα γεννούν βέβαια και τον αντίλογο. Αξίζει όμως να τις γνωρίσουμε.

Παράδοση» και «λαϊκότητα» στην κουζίνα και στην πολιτική...

Γράφει ο Aντωνης Kαρκαγιαννης, Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Aσφαλώς και θα έχετε δει την πολυβραβευμένη «Πολίτικη Kουζίνα» και ήθελα να σας ρωτήσω αν συλλάβατε το βαθύτερο νόημα της κινηματογραφικής ταινίας, το οποίο και την έκανε άξια πολλών βραβείων. Πώς δηλαδή, τα εδέσματα της Πόλης, τα μπαχαρικά και τα σουροπιασμένα γλυκά μάς οδηγούν αλάνθαστα πρώτα σε λεπτές συναισθηματικές καταστάσεις και έπειτα σε καίριες πολιτικές τοποθετήσεις, με κοινό σημείο αναφοράς τη γαστρονομική νοσταλγία. Nαι μεν υπάρχει η αναζήτηση της βαθύτερης σχέσης της Kουζίνας με την Iστορία, τον Eρωτα και την Πολιτική, συχνά όμως η αναζήτηση αυτή υποχωρεί στον πολύ δυνατότερο πειρασμό να διεγείρει αναμνήσεις και νοσταλγίες και με αυτές να γεμίσουν οι αίθουσες. Nοσταλγούμε τους χαμένους έρωτες μόνο γιατί είναι χαμένοι και όχι για τα εδέσματα και τα μπαχαρικά που συχνά τους συνοδεύουν.

Για τη μυστηριώδη σχέση της Kουζίνας με την Πολιτική και τον Πολιτισμό πολύ περισσότερο με βοήθησε ο «Tρίτος Δειπνοσοφιστής» του Xρίστου Zουράρι, το κομψό βιβλίο των εκδόσεων Iκαρος, όπου συγκέντρωσε τις επιφυλλίδες του στο «K» της «Kαθημερινής».

Nα σας υπενθυμίσω ότι στον πρώτο «Δειπνοσοφιστή» ο Xρίστος Zουράρις συγκέντρωσε τις συνεργασίες του με την «Kαθημερινή» προ δεκαετίας και πλέον, ενώ ο δεύτερος «Δειπνοσοφιστής» είναι η φυσική συνέχεια του πρώτου. Kαι οι τρεις «Δειπνοσοφιστές» χαρακτηρίζονται από το απαράμιλλο ύφος τους για το οποίο οι δύο πρώτοι «Δειπνοσοφιστές» έγιναν με ενθουσιασμό δεκτοί: Tαυτόχρονα απλό και περίπλοκο, άμεσο και υπαινικτικό, σοβαρό, χωρίς να λείπει το χιούμορ, σαφές αλλά όχι άκαμπτο ή απρόθυμο να υπηρετήσει τα πιο παράλογα παιχνίδια της σκέψης και της γραφής.

Oταν κυκλοφόρησε ο πρώτος «Δειπνοσοφιστής» κατάπληκτος πίστεψα ότι είναι από τα ωραιότερα κείμενα που είχα διαβάσει τα τελευταία χρόνια. Στον «Tρίτο Δειπνοσοφιστή» έχουμε την πλέον ώριμη γραφή του Xρίστου Zουράρι. Aλλά σκοπός μου σήμερα δεν είναι... να εισπηδήσω στα χωράφια της βιβλιοκριτικής, που χρόνια τώρα καλλιεργεί στην «K» ο Παντελής Mπουκάλας.

Σκοπός μου είναι να αναφερθώ σε δύο συγκεκριμένες επιφυλλίδες, όπου ο Xρίστος Zουράρις αποκαλύπτει τον υπόγειο δεσμό της λεγόμενης παραδοσιακής κουζίνας με την Aκροδεξιά και στην εξέλιξή του με την... Aριστερά. Παραδέχομαι ότι δεν είναι ο μόνος δεσμός που συνδέει τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος, είναι όμως αρκετά αποκαλυπτικός.

Eίναι ακλόνητη και γενική η πεποίθηση ότι η «παραδοσιακή» (άλλως λαϊκή ή τοπική) κουζίνα και γενικώς οτιδήποτε «λαϊκό», από τη λαϊκή μουσική ώς τη λαϊκή αγορά της γειτονιάς, αποτελεί σταθερό και αναλλοίωτο γνώρισμα των σύγχρονων εθνών-κρατών, κάτι το ιερό και απαραβίαστο. Στην Eλλάδα και μάλιστα στις άγονες και άνυδρες περιοχές της νότιας Πελοποννήσου η αυστηρή τήρηση της παράδοσης επέβαλε ως εθνικό έδεσμα την πιο λιτή παραδοσιακή συνταγή, το «ελιά και Kώτσο βασιλιά» που αμέσως συνέδεε την παραδοσιακή λαϊκή λιτότητα (άλλο παραμύθι αυτό) με τη βασιλόφρονα παράταξη!

Πιστεύω ότι οι ολέθριες αυτές αντιλήψεις περί «παραδοσιακού» και «λαϊκού» πηγάζουν από τη θεμελιώδη αρχή που περιλαμβάνεται σε όλα τα δημοκρατικά Συντάγματα, ότι όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και ασκούνται υπέρ αυτού! Eίναι σε όλους γνωστό ότι ούτε πηγάζουν, ούτε ασκούνται υπέρ του λαού, αλλά η αρχή έμεινε στην προμετωπίδα του πολιτεύματος, του πολιτικού μας πολιτισμού και της... παραδοσιακής κουζίνας. Στα πολύ σοβαρά επιχειρήματα του Xρίστου Zουράρι θα ήθελα να προσθέσω το «τεκμήριο της λαϊκότητας» που επί ένα και πλέον αιώνα μας επέβαλε ο δημοτικισμός, ο οποίος ανακήρυξε τον «λαό» σε υπέρτατη αξία και μοναδική πηγή πάσης άλλης και στον λαϊκό αυτό βωμό θυσίασε ολόκληρο τον 19ο αιώνα, την πνευματική του ανησυχία και κυρίως την αστική του νεωτερικότητα.

Mπερδέψαμε ήδη πολλά πράγματα και αισθάνομαι την ανάγκη να τα βάλουμε σε κάποια τάξη: Tο «ελιά-ελιά και Kώτσο βασιλιά» ορθότατα συνέδεσε την άκρα λιτότητα και ακινησία της παραδοσιακής κουζίνας με τη βασιλόφρονα παράταξη, την ακροδεξιά και άκρως συντηρητική. H παραδοσιακή κουζίνα έγινε σύμβολο ακινησίας των θεσμών. Hταν η εποχή όπου η Aριστερά δεν είχε ακόμη ανακαλύψει ούτε το «έθνος» και το «εθνικό», ούτε τον «λαό» και το «λαϊκό». Σε αυστηρή μαρξιστική διαλεκτική η έννοια «λαός» είναι ασύλληπτη και ακατανόητη και η έννοια «έθνος» ισοδυναμούσε με το ταξικό καμουφλάζ των «αφεντικών». Aνακάλυψε τον «λαό» και το «λαϊκό» με τη βοήθεια του δημοτικισμού και έφτασε στο «έθνος» όταν είδε ότι η αστική νεωτερικότητα τείνει να ανατρέψει τα πάντα, θεσμούς και κουζίνες και να εξαλείψει κάθε ιδιαιτερότητα (λέξη που επινοήθηκε ειδικά για την περίπτωση). Kάπως έτσι φτάσαμε στο σύνθημα «ενάντια στην παγκοσμιοποίηση» όπου συχνά συναντώνται η Aριστερά και η Aκροδεξιά!

Στο Λίβερπουλ με τον Τζον Λένον

Της ΕΥΑΝΝΑΣ ΒΕΝΑΡΔΟΥ (venardu@enet.gr), Εφημερίδα Ελευθεροτυπία

Αν ζούσε σήμερα ο Τζον Λένον, θα γινόταν 70 χρόνων. Τριάντα χρόνια μετά το θάνατό του, η ταινία «Ολοι θέλουν λίγη αγάπη», που προβάλλεται την Πέμπτη, εστιάζει στα νεανικά του χρόνια.

Υποψήφια για τέσσερα βραβεία BAFTA, η 43χρονη Αγγλίδα Σαμ Τέιλορ Γουντ δεν ενδιαφέρεται για την περίοδο των Μπιτλς. Αλλά για μια άγνωστη περίοδο της ζωής του διάσημου τραγουδοποιού: την εφηβεία του στο Λίβερπουλ, την εγκατάλειψή του από τη μητέρα του στην ηλικία των πέντε και τον ρόλο που διαδραμάτισε η θεία του (Κριστίν Σκοτ Τόμας) που ουσιαστικά τον μεγάλωσε.

Μιλάμε βέβαια για μια ταινία μυθοπλασίας, σε σενάριο του Ματ Γκρίνχαλγκ (ο οποίος βραβεύτηκε για τη βιογραφία των Joy Division). Δεν πρόκειται, όμως, για μια μουσική βιογραφία. Η σκηνοθέτρια, διακεκριμένη εικαστικός, έσκυψε περισσότερο στον ψυχισμό του μικρού Λένον, τον οποίο ενσαρκώνει ο 20χρονος Ααρόν Τζόνσον. Ο ηθοποιός, παρά τη διαφορά ηλικίας, είναι αρραβωνιασμένος με τη σκηνοθέτρια -περιμένουν μάλιστα το πρώτο τους παιδί.

Ο νεαρός Τζον ήταν ένα όμορφο ατίθασο αγόρι, με τσαμπουκά, μεγάλο «κόλλημα» με τον Ελβις (τον οποίο κόπιαρε και εμφανισιακά), επιτυχίες με τα κορίτσια και προβλήματα στο σχολείο. Αλλο τώρα αν δύσκολα τον φαντάζεται κανείς σήμερα να αποβάλλεται γιατί τον έπιασαν με... «τσόντα».

Σύμφωνα με το σενάριο, την αγάπη του αυτή για το ροκ εν ρολ του την ενέπνευσε η πραγματική του μητέρα (Αν Μαρί Νταφ) που μια μέρα, αίφνης, εμφανίστηκε ξανά στη ζωή του: μια γυναίκα επιπόλαιη, αλλά γεμάτη ενθουσιασμό για τη ζωή, που έπαιζε μπόνγκο, χόρευε και τραγουδούσε. Και είναι ενδιαφέρων ο τρόπος που στο φιλμ η σταδιακή μύηση του Λένον στη μουσική συνδέεται απόλυτα με την «εξερεύνηση» της άγνωστης αυτής νεαρής μάνας που έχει κάνει άλλη οικογένεια. Και όμως, τον διεκδικεί με πάθος χρησιμοποιώντας για όπλο τη μουσική. Η σύγκρουση άλλωστε της ταινίας (που στο τέλος κορυφώνεται δραματικά) περιστρέφεται γύρω από την κόντρα της «μάνας» που τον έγκατέλειψε και της θείας που τον μεγάλωσε. Η Κριστίν Σκοτ Τόμας ενσαρκώνει εκπληκτικά την αυστηρή και συγκρατημένη αυτή γυναίκα, που όμως θα του αγοράσει την πρώτη του κιθάρα (και αργότερα, για να τον τιμωρήσει, θα την πουλήσει...). «Δεν είναι και Μπαχ, βέβαια...», του λέει χαμογελώντας. Αυτή, άλλωστε, τον μυεί στην κλασική μουσική.

Ο Λένον εμφανίζεται τόσο φανατισμένος με το ροκ εν ρολ ώστε μια μέρα κλέβει κάτι δισκάκια. Κι όταν διαπιστώνει πως πρόκειται για τζαζ, τα πετά επιδεικτικά στη θάλασσα. Οσα απομένουν τα ανταλλάσσει με τα μπλουζ του Σκρίμιν Τζέι Χόκινς. Γρήγορα φτιάχνει το πρώτο του γκρουπάκι: τους Quarrymen. Λίγο αργότερα θα γνωρίσει τον Πολ ΜακΚάρτνεϊ: ένα ευαίσθητο αγόρι, ορφανό από μάνα, που γυρνάει την πλάτη στους εφηβικούς τσαμπουκάδες και ενδιαφέρεται μόνο για τη μουσική. Τα «Σκαθάρια» πλησιάζουν. Ομως η λέξη Μπιτλς δεν ακούγεται ούτε μία φορά στην ταινία... *

Σημείωση: Σημαντική ταινία για την ακτιβιστική δράση του Τζον Λένον στις ΗΠΑ είναι και η ταινία US vs Τζον Λένον, που περιγράφει την πορεία του Τζον Λένον στις ΗΠΑ μέχρι το θάνατό του.  Την περίοδο αυτή εντείνονται  τα κινήματα των νέων και των αφροαμερικανών που χαρακτηρίζουν τη δεκαετία του 70, ενέντια στον πόλεμο, τη βία και τις φυλετικές διακρίοσεις. Πολλά  από τα πρόσωπα που ενεργοποιούνται αυτή την περίοδο όπως ακτιβιστές, αρχηγοί των Μαύρων Πάνθηρων, πρωταγωνιστές των αγώνων των φοιτητών αλλά και μουσικοί δίνουν τη δική τους οπτική πλευρά στον αγώνα του Τζον Λένον ενάντια στην κρατική εξουσία των ΗΠΑ. Η αντίδραση του κράτους μέσω των δομών εξουσίας χαρακτηρίζεται σαν αναβίωση του μακαρθισμού της δεκαετίας του 50, με διώξεις, απελάσεις, εκφοβισμούς. Αντίστοιχη έξαρση αμερικάνικου εθνικισμού θα έχουμε και στις δεκαετίες 90 και μετέπειτα με την έξαρση της ισλαμοφοβίας, τη δημιουργία "εχθρών" και τους πολέμους σε Βαλκάνια, Ιράκ και Αφγανιστάν κυρίως. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μουσική και οι μουσικοί θα αποτελέσουν πάλι ένα πεδίο όπου η εξουσία θα το θεωρήσει εθχρικό και θα προχωρήσει σε λίστες απαγορευμένων τραγουδιών και μουσικών.

«Αμερική εναντίον Τζον Λένον» των Ντέιβιντ Λιφ και Τζον Σάινφελντ

Οποιος καταφέρει να μετρήσει τις μαύρες σελίδες της αμερικανικής πολιτικής θα γραφεί στο βιβλίο του Γκίνες! Αυτό το μεγάλο κράτος, ιδιαίτερα μετά το B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν τηρεί ούτε τους στοιχειώδεις αστικοδημοκρατικούς κανόνες. Η μια αυθαιρεσία μετά την άλλη. Στο στόχαστρό της είναι άλλοτε χώρες, άλλοτε ολόκληρες περιοχές του κόσμου (Ασία, Αφρική), άλλοτε πολιτικοί αρχηγοί, άλλοτε καλλιτέχνες. Θύμα αυτής της σχιζοφρένειας και ο Τζον Λένον!

Η δεκαετία 1966-1976 ήταν μια καυτή δεκαετία για την Αμερική. Ο πόλεμος του Βιετνάμ την είχε εκθέσει ανεπανόρθωτα στα μάτια της ανθρωπότητας, η οποία διαδήλωνε σε βάρος της. Στο εσωτερικό, μεγάλες ομάδες του πληθυσμού, εκατομμύρια άνθρωποι, διαδήλωναν και αυτοί σχεδόν σε καθημερινή βάση. Ολο αυτό το κίνημα, βέβαια, δεν άφησε ασυγκίνητους και τους καλλιτέχνες. Και τον Τζον Λένον, φυσικά.

Ο Τζον Λένον δεν ήταν Αμερικανός (ήταν Βρετανός), ζούσε όμως στην Αμερική. Και είχε ενώσει - και αυτός - τις δυνάμεις με το παγκόσμιο, αλλά και το αμερικανικό φιλειρηνικό κίνημα. Στις μεγάλες διαδηλώσεις της Αμερικής, τόσο αυτός, όσο και η γυναίκα του (Γιόκο Ονο) βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή. Δίπλα στην Αντζελα Ντέιβις, τον Μπόμπι Σιλ κ.ά.

Η αμερικανική κυβέρνηση για να φιμώσει τους Αμερικανούς πολίτες είχε εφαρμόσει τις γνωστές μεθόδους: Μαύρες λίστες, συκοφαντίες, απολύσεις από την εργασία, υποκλοπές συνομιλιών, πλαστές κατηγορίες, ανακρίσεις κλπ. Για τους ξένους, όπως ο Τζον Λένον και η γυναίκα του, εκτός από τα παραπάνω, υπήρχε και η απέλαση!

«Εως τις 15-3-1972, πρέπει να έχετε εγκαταλείψει τις ΗΠΑ», έλεγε η «ειδοποίηση», που ρίχτηκε κάτω από την πόρτα του ζευγαριού. Αυτή η «ειδοποίηση» στάθηκε η αφορμή για την έναρξη του ανοιχτού πολέμου ανάμεσα στην τότε αμερικανική κυβέρνηση (Νίξον) και τον Τζον Λένον. Αυτόν, ακριβώς, τον ανοιχτό πόλεμο μας παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ των Ντέιβιντ Λιφ - Τζον Σάινφελντ. Από τη μια η αμερικανική κυβέρνηση με όλα της τα όργανα, CIA, FBI, Τμήμα Αλλοδαπών, Δικαστήρια κλπ. και από την άλλη ο Τζον Λένον, η Γιόκο Ονο και οι φίλοι τους. Από τη μια υπήρχε η απαίτηση να σιωπήσει ο καλλιτέχνης και από την πλευρά του καλλιτέχνη και των φίλων του να σταματήσει ο πόλεμος στο Βιετνάμ και να γυρίσουν πίσω ζωντανοί οι Αμερικανοί φαντάροι.

Η τελική κατάληξη σε σχέση και με τον Τζον Λένον, όπως και με δεκάδες άλλους αγωνιστές άλλωστε, γνωστή! Στις 8 Δεκέμβρη του 1980 και ενώ ο καλλιτέχνης είχε αποσυρθεί από τη δημοσιότητα και όλα έδειχναν ότι είχαν ησυχάσει, ο Μαρκ Ντέιβιντ Τσάπμαν εκτέλεσε εν ψυχρώ τον Τζον Λένον έξω από την πόρτα του σπιτιού του!

Ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ, επίκαιρο και διδακτικό! Η Αμερική πάλι σήμερα έχει εξοργίσει ολόκληρο τον κόσμο. Πάλι χρησιμοποιεί τις γνωστές, για τους Αμερικανούς, μεθόδους και πάλι τις πρόσθετες μεθόδους για τους ξένους που διαμαρτύρονται. Το σημερινό φιλειρηνικό κίνημα, βέβαια, δε βρίσκεται στην κορύφωση που βρισκόταν στη δεκαετία του 1966-1976. Πολλά, όμως, δείχνουν ότι προς τα εκεί οδεύει! Αυτό δείχνουν, ανάμεσα στα άλλα, οι σπασμωδικές κινήσεις και της σημερινής κυβέρνησης των ΗΠΑ και των οργάνων της (CIA, FBI, Τμήμα Αλλοδαπών, Δικαστήρια κλπ.), που είναι όμοιες με αυτές της τότε κυβέρνησης. Και είναι σίγουρο πως κάποιος καινούριος Τζον Λένον θα ξεχωρίσει και πάλι και κάποιος καινούριος Τσάπμαν θα ξαναπυροβολήσει. Η χώρα αυτή, δυστυχώς, δε διδάσκεται από τα λάθη της.

Ο Τζον Λένον προερχόταν από φτωχή και διαλυμένη οικογένεια. Από το 1957 μέχρι το 1960 συμμετείχε σε διάφορα μικρά συγκροτήματα. Το 1960 δημιουργήθηκαν οι «Μπιτλς», οι οποίοι γνώρισαν παγκόσμια φήμη. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1970, το συγκρότημα διαλύεται. Ο Τζον Λένον συνέχισε μονάχος του. Στο μεταξύ είχε γνωρίσει την Γιόκο Ονο, μια πολιτικοποιημένη καλλιτέχνιδα, η οποία τον βοήθησε να ωριμάσει και πολιτικά. Μαζί της, πια, έγινε ένας ακόμα πιο χρήσιμος άνθρωπος και καλλιτέχνης. Η σφαίρα, λοιπόν, που τον σημάδεψε ήξερε ποιον σκότωνε!

Στην ταινία, πέρα από τις πολιτικές, καλλιτεχνικές και προσωπικές δραστηριότητες του Λένον, ακούγονται και μια σειρά εξαιρετικά τραγούδια. Τραγούδια που υμνούν τον έρωτα, τη φιλία, την ειρήνη!

Τα τραγούδια στην πυρά του νεομακαρθισμού

Στην πυρά! Μπορεί ο νεομακαρθισμός, που επιβλήθηκε στις ΗΠΑ να μη χρησιμοποίησε τη φράση της Ιεράς Εξέτασης για να συνοδέψει τη μαύρη λίστα των απαγορευμένων τραγουδιών - ίσως επειδή ακόμα και αυτή η λέξη «φωτιά» τείνει ν' απαγορευτεί. Στην πυρά όμως ρίχνει δεκάδες τραγούδια, που τα τοποθετεί σε «μπλακ - λιστ», αποδεικνύοντας πως ο παραλογισμός δεν έχει όρια. Στην πυρά, ο «Υπέροχος κόσμος» του Αρμστρονγκ, το «Ιμάτζιν» του Λένον, τραγούδια των «Μπιτλς», των «Ανιμαλς», του Φιλ Κόλινς, του Ντίλαν, του Γκάμπριελ, ακόμη και των τροβαδούρων Σάιμον και Καρφάνγκελ...

Και αυτά βρίσκονται στον κατάλογο με τα 150 απαγορευμένα κομμάτια, που απεστάλη σ' όλους τους σταθμούς της χώρας της «ελευθερίας», προκειμένου να μην τα μεταδίδουν από τη συχνότητά τους. Στην πρώτη θέση, βέβαια, της τραγουδοαπαγόρευσης βρίσκονται οι «Rage Against the Machine», καθώς οι σύγχρονοι ιεροεξεταστές απαγόρευσαν όλα ανεξαιρέτως τα τραγούδια του συγκροτήματος. Να σημειωθεί ότι στους «συνήθεις υπόπτους» για το «αμερικάνικο όνειρο», κατατάσσονται και πολλοί καλλιτέχνες, που λίγο - πολύ αυτό το «όνειρο» υπηρέτησαν (λ.χ., Σινάτρα). Και η απλούστερη εννοιολογικά χρήση των λέξεων φωτιά, θάνατος, πτήσεις, καταστροφή, αρκεί για να αποτελέσει το «κριτήριο» κατάταξης των τραγουδιών στη μαύρη λίστα των αμερικανικών καναλιών... Κατά τη «λογική» των συντακτών του καταλόγου, κάθε τραγούδι που περιέχει μια από αυτές τις λέξεις παραπέμπει στην πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση στη Νέα Υόρκη!!!

Υπεύθυνο για τη σύνταξη αυτής της λίστας είναι το Clear Channel, το οποίο διαθέτει πάνω από 1.170 σταθμούς στις ΗΠΑ. Η λίστα της ντροπής, που αναμφίβολα αποτελεί ντοκουμέντο παράνοιας, είναι η εξής:

AC/DC: Shot Down In Flames, Shoot To Thrill, Dirty Deeds, Highway To Hell, Safe In New York City, TNT, Hells Bells

Ad Libs: The Boy From New York City

Alice In Chains: Rooster, Sea Of Sorrow, Down In A Hole, Them Bone

Alien Ant Farm: Smooth Criminal

Animals: We Gotta Get Out Of This Place

Louis Armstrong: What A Wonderful World

Bangles: Walk Like An Egyptian

Barenaked Ladies: Falling For The First Time

Fontella Bass: Rescue Me

Beastie Boys: Sure Shot, Sabotage

Beatles: A Day In The Life, Lucy In The Sky With Diamonds, Ticket To Ride, Obla Di, Obla Da

Pat Benatar: Hit Me with Your Best Shot, Love Is A Battlefield

Black Sabbath: War Pigs, Sabbath Bloody Sabbath, Suicide Solution

Blood, Sweat & Tears: And When I Die

Blue Oyster Cult: Burnin' For You

Boston: Smokin

Brooklyn Bridge: Worst That Could Happen

Arthur Brown: Fire

Jackson Browne: Doctor My Eyes

Bush: Speed Kills

Chi - Lites: Have You Seen Her

Dave Clark Five: Bits And Pieces

Petula Clark: A Sign Of The Times

The Clash: Rock The Casbah

Phil Collins: In the Air Tonight

Sam Cooke: Wonder World

Creedence Clearwater Revival: Travelin' Band

Cult: Fire Woman

Bobby Darin: Mack The Knife

Skeeter Davis: End Of The World

Neil Diamond: America

Dio: Holy Diver

Doors: The End

Drifters: On Broadway

Drowning Pool: Bodies

Bob Dylan: Knockin' On Heaven's Door

Everclear: Santa Monica

Shelly Fabares: Johnny Angel

Filter: Hey Man, Nice Shot

Foo Fighters: Learn To Fly

Fuel: Bad Day

Peter Gabriel: When You're Falling

Gap Band: You Dropped A Bomb On Me

Godsmack: Bad Religion

Norman Greenbaum: Spirit In The Sky

Green Day: Brain Stew

Guns 'N' Roses: Knockin' On Heaven's Door

Happenings: See You In September

Jimi Hendrix: Hey Joe

Herman's Hermits: Wonder World

Hollies: He Ain't Heavy, He's My Brother

Buddy Holly & the Crickets: That'll Be The Day

Jan & Dean: Dead Man's Curve

Billy Joel: Only The Good Die Young

Elton John: Benny & The Jets, Daniel, Rocket Man

Judas Priest: Some Heads Are Gonna Roll

Kansas: Dust In The Wind

Carole King: I Feel The Earth Move

Korn: Falling Away From Me

Lenny Kravitz: Fly Away

Led Zeppelin: Stairway To Heaven

John Lennon: Imagine

Jerry Lee Lewis: Great Balls Of Fire

Limp Bizkit: Break Stuff

Local H: Bound For The Floor

Los Bravos: Black Is Black

Lynyrd Skynyrd: Tuesday's Gone

Dave Matthews Band: Crash Into Me

Paul McCartney & Wings: Live And Let Die

Barry McGuire: Eve Of Destruction

Don McLean: American Pie

Steve Miller: Jet Airliner

Megadeth: Dread And The Fugitive, Sweating Bullets

John Mellencamp: Crumbling Down, I'm On Fire

Martha & the Vandellas: Nowhere To Run, Dancing In The Streets

Metallica: Seek And Destroy, Harvester Or Sorrow, Enter Sandman, Fade To Black

Alanis Morissette: Ironic

Mudvayne: Death Blooms

Rick Nelson: Travelin' Man

Nena: 99 Luft Balloons/99 Red Balloons

Nine Inch Nails: Head Like A Hole

Oingo Boingo: Dead Man's Party

Paper Lace: The Night Chicago Died

John Parr: St. Elmo's Fire

Peter & Gordon: I Go To Pieces, A World Without Love

Peter, Paul, & Mary: Blowin' In The Wind, Leavin' On A Jet Plane

Tom Petty: Free Fallin'

Pink Floyd: Run Like Hell, Mother

P.O.D.: Boom

Elvis Presley: (You're The) Devil In Disguise

Pretenders: My City Was Gone

Queen: Another One Bites The Dust, Killer Queen Rage Against The Machine, all songs

Red Hot Chili Peppers: Aeroplane, Under The Bridge

R.E.M.: It's The End Of The World As We Know It

Rolling Stones: Ruby Tuesday

Mitch Ryder & the Detroit Wheels: Devil With The Blue Dress

Saliva: Click Click Boom

Santana: Evil Ways

Savage Garden: Crash And Burn

Simon & Garfunkel: Bridge Over Troubled Water

Frank Sinatra: New York, New York

Slipknot: Left Behind, Wait And Bleed

Smashing Pumpkins: Bullet With Butterfly Wings

Soundgarden: Blow Up The Outside World, Fell On Black Days, Black Hole Sun

Bruce Springsteen: I'm On Fire, Goin' Down, War

Edwin Starr: War

Steam: Na Na Na Na Hey Hey

Cat Stevens: Peace Train, Morning Has Broken

Stone Temple Pilots: Big Bang Baby, Dead And Bloated

Sugar Ray: Fly

Surfaris: Wipeout

System Of A Down: Chop Suey!

Talking Heads: Burning Down the House

James Taylor: Fire And Rain

Temple Of The Dog: Say Hello To Heaven

Third Eye Blind: Jumper

Three Degrees: When Will I See You Again

3 Doors Down: Duck and Run

311: Down Tool: Intolerance

Tramps: Disco Inferno

U2: Sunday Bloody Sunday

Van Halen: Jump, Dancing In The Streets

J. Frank Wilson: Last Kiss

Yager & Evans: In The Year 2525

Youngbloods: Get Together

Zombies: She's Not There.

Πηγή: Εφημερίδα Ριζοσπάστης

Δύο λευκώματα, δύο εποχές

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΙΑΦΚΟΥ, Εφημερίδα  Ελευθεροτυπία

Το ελληνικό τραγούδι, από το 1821 ώς το 1950, που άντλησε από το κοινωνικό γίγνεσθαι, το «φωτογράφησε» και έγινε συχνά σημαία του, κι από την άλλη ένα κίνημα, αυτό των χίπις, που εκφράστηκε σ' όλους τους χώρους της τέχνης ενώ παράλληλα χαρακτήρισε τις φοιτητικές εξεγέρσεις και από τις δυο πλευρές του Ατλαντικού, παρουσιάζονται σε δυο ενδιαφέροντα λευκώματα, που το καθένα με τον τρόπο του αφηγείται μια επανάσταση.

Το πρώτο από αυτά, το «Ελληνικό τραγούδι», έχει γράψει ο εθνομουσικολόγος και πανεπιστημιακός Λάμπρος Λιάβας (έκδοση της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος), ενώ το δεύτερο με τίτλο «Hippie, τα παιδιά των λουλουδιών» υπογράφει ο Μπάρι Μάιλς (μετάφραση Γιώργος Παρλαλόγλου, εκδόσεις «Ψυχογιός»). Από τον πρόλογό του ο Λιάβας ξεκαθαρίζει ότι «το τραγούδι λειτουργεί ως κώδικας έκφρασης κι επικοινωνίας, σύμβολο εθνικοπολιτισμικής και ιδεολογικής-κοινωνικής ταυτότητας, συνδετικός κρίκος του ατόμου με την ομάδα, κιβωτός της συλλογικής μνήμης».

Η κρίσιμη δεκαετία του '40

Στο πολυσέλιδο και εξαιρετικά φωτογραφημένο λεύκωμα από το αρχείο του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, ο μουσικολόγος εξαντλεί το θέμα του μέσα από οκτώ κεφάλαια, εστιάζοντας χρονολογικά, σε μουσικά είδη αλλά και στη σχέση κοινωνικού ιστού και τραγουδιού. Ασχολείται με τη γλώσσα και τις άμεσες επιρροές της, αφού η Ελλάδα υπήρξε και παραμένει σταυροδρόμι πολιτισμών, αλλά και με τη μουσική ζωή της Αθήνας τον 19ο αιώνα, όταν η πόλη «προσπαθούσε να αποκτήσει όχι μόνο όψη αλλά και ''ήχο'' ευρωπαϊκής πρωτεύουσας». Αναφέρεται στην αθηναϊκή καντάδα και την αγνοημένη παράδοσή της, στην επιθεώρηση που συνδέθηκε με την επικαιρότητα και την πολιτική σάτιρα, στους συνθέτες που έλαμψαν προπολεμικά (Αττίκ, Γιαννίδης, Σουγιούλ κ.ά.) και στις κορυφαίες ερμηνεύτριες, τη Βέμπο και τη Δανάη Στρατηγοπούλου. Προσεγγίζει την παράδοση του μικρασιατικού αστικού τραγουδιού με αφετηρία τις αφηγήσεις της Αγγέλας Παπάζογλου και στη συνέχεια ερευνά τι ακριβώς συνέβαινε από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το 1950 στις ελληνικές κοινότητες των ΗΠΑ.

Καταλήγει δε στην κρίσιμη δεκαετία του '40, όπου ο πόλεμος, η Κατοχή, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος αναδεικνύουν το τραγούδι ως πατριωτικό αρχικά αλλά και το οδηγούν σε συνθήκες σκληρής λογοκρισίας με την απελευθέρωση.

Τέλος, εκτιμά τη συνεισφορά των Μίκη Θεοδωράκη και Μάνου Χατζιδάκι στο ελληνικό τραγούδι και την επανατοποθέτησή τους στο ζήτημα της ελληνικότητας σε μια περίοδο που, όμως, ανήκει καλύτερα στον επόμενο τόμο της μελέτης του.

Στη δεκαετία του '60 θεριεύει όχι εδώ, αλλά στην Αμερική και κατόπιν στην Ευρώπη, το κίνημα των χίπις, στο οποίο εστιάζει η μελέτη τού Μπ. Μάιλς, πλούσια και αυτή σε φωτογραφίες καλλιτεχνών, αλλά και εκατοντάδων ανώνυμων νέων σε συναυλίες και στα φεστιβάλ, αφισών, εξωφύλλων δίσκων κ.λπ.

Ο Μάιλς αναφέρεται αρχικά στις ρίζες, τους μπίτνικς της δεκαετίας του '50, σημαντικοί εκ των οποίων, όπως οι ποιητές Αλεν Γκίνσμπεργκ και Λόρενς Φερλινγκέτι, πήραν μέρος στο κίνημα των χίπις, και στη συνέχεια οργανώνει τη δουλειά του και από τις δυο πλευρές του Ατλαντικού, ρίχνοντας το κύριο βάρος στις ΗΠΑ. Ανατρέχει στην επίδραση των Μπιτλς και Ρόλινγκ Στόουνς αλλά και των δεκάδων άλλων συγκροτημάτων και προσωπικοτήτων όπων ο Ντίλαν, ο Χέντριξ και η Τζόπλιν, που έδωσαν στους νέους τη δική τους μουσική ταυτότητα.

Βλέπει το θέμα του πολιτικά μέσα από τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις και την καύση των κλητεύσεων για στράτευση στο Βιετνάμ. Αναφέρεται στους «Μαύρους Πάνθηρες», στη δολοφονία του Μάλκολμ Χ αλλά και στην εξέγερση 35.000 μαύρων στο Γουότς το 1965, που για να κατασταλεί χρειάστηκαν χιλιάδες εθνοφρουροί και στρατιώτες. Και περνώντας από την άλλη μεριά του Ατλαντικού αφιερώνει ένα κεφάλαιο στη γαλλική εξέγερση του 1968 και στο καθρέφτισμά της στο ροκ της εποχής.

Οι τομές στον τρόπο ζωής, το Μοντερέι, το Αλταμον, τα ναρκωτικά, ο ελεύθερος έρωτας και τα κοινόβια, ο γυμνισμός, η μόδα, οι επιδράσεις από τη λογοτεχνία ή στη λογοτεχνία διατρέχουν το λεύκωμα με την ακρίβεια ενός ειδικού και τον ενθουσιασμό ενός φαν. Οι φωτογραφίες από τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις διαδέχονται εκείνες του Γούντστοκ και της Κάρναμπι Στριτ. Ενας ολοζώντανος κόσμος και μια εποχή με πνοή ζωής κι ελευθερίας, όταν στην Ελλάδα η λογοκρισία απαγόρευε το «Φράουλες και αίμα» και τα μακριά μαλλιά ήταν η χαρά του ψαλιδιού του αστυνομικού. *

Σημείωση: Παρόλα αυτά θα πρέπει να εξετάσουμε την εμπορική σημασία που αποκτά σταδικά ο χώρος της μουσικής και του τραγουδιού με την είσοδο των εταιριών αναπαραγωγής αρχικά αλλά κια των εταιριών που διαχειρίζονται τις εκδηλώσεις αργότερα. Εκεί πλέον οι δημιουργεί που μυθοποιούνται μέσα από μια διαδικασία παραγωγής συμβόλων λειτουργούν παράλληλα και ως επιχειρηματίες που στοιχεύουν σε ολοένα κια μεγαλύτερες πωλήσεις του έργου τους. Ειδικά για στην δυτική μουσική (μπιτνικ, ροκ κλπ) και τα κινήματα νέων που δημιουργούντια παράλληλα παρόλο που η εικόνα που κατασκευάζεται είναι μια παράλληλη πορεία τους, εντούτοις στην αθέατη πλευρά μαίνεται ο πόλεμος των συμβολαίων που αργότερα θα δημιουργήσει την παγκοσμιοποιημένη μουσική σκηνή και τα ασύλληπτα κέρδη από πωλήσεις LP, αντικειμένων ή συανυλιών. Εννοείται ότι τα κινήματα νέων όπως των χίπις συνεχίζουν τον δικό τους δρόμο μακριά από τα φώτα των προβολέων. Σχετικό είναι το δημοσίευμα που ακολουθεί:

Το Γούντστοκ των συμβόλων και των... συμβολαίων

Πέρασαν, ήδη, 40 χρόνια... Πολιτεία Ν. Υόρκης, Γούντστοκ, 15–17 Αυγούστου 1969. Με το τριήμερο Φεστιβάλ Ειρήνης και Μουσικής, όπως ονομάστηκε, η γενιά της αμφισβήτησης και η ροκ μουσική απέκτησαν ένα ανθεκτικότατο ορόσημο, η δε κοινωνιολογία βρήκε ενδιαφέρον αντικείμενο προς εξέταση.

Έλα όμως που το έχει η μοίρα των μυθικών στιγμών να περιβάλλονται εκ των υστέρων από... παιδικά παραμύθια: τα «αθώα» 60s, η μουσική εποχή της απόλυτης ανιδιοτέλειας και της μηδενικής εμπορευματοποίησης... Όλα αυτά κυοφορήθηκαν στη φαντασία των μετέπειτα «μεγάλων παιδιών».

Γιατί; Διότι το ροκ ήταν διττό εκ γενετής. Ήταν μουσική αλλά και μουσική βιομηχανία. Ακόμα κι όταν κράδαινε μεγάλα σύμβολα, με το άλλο χέρι υπέγραφε μεγάλα συμβόλαια. Ακόμα κι όταν ηχούσε ως ιδεολογικό διάγγελμα, δεν έπαυε να είναι και επάγγελμα.

Ισορροπούσε μεταξύ καλλιτεχνικής ουσίας και... περιουσίας. Κινείται κατά καιρούς «εκτός ορίου», αλλά πάντοτε εντός εμπορίου. Η μία πλευρά επηρεάζει την άλλη, αλλά και οι δύο διατηρούν την αυτοτέλειά τους. Ανέκαθεν συνέβαινε. Συνέβη και στο Γούντστοκ.

Ήταν Μάρτιος του 1967 όταν οι επιχειρηματίες Τζον Ρόμπερτς και Τζόελ Ρόουσμαν, αμφότεροι κληρονόμοι τεράστιων περιουσιών, δημοσίευσαν μια αγγελία στη «Wall Street Journal»: αναζητούσαν ιδέες για έξυπνες επενδύσεις. Αργότερα γνώρισαν τον μουσικό παραγωγό Μάικ Λανγκ και τον Αρτ Κόρνφελντ, στέλεχος της εταιρείας Capitol. Πείσθηκαν να ρίξουν χρήμα σε ένα μεγάλο Φεστιβάλ. Θα έδιναν 150.000 δολάρια -το κόστος είχε προϋπολογισθεί σε 200 χιλιάδες. Προσδοκούσαν κοινό 75.000 νέων. Με εισιτήριο 6 δολαρίων, το τριήμερο θα απέφερε 450.000 δολάρια.

Τελικά τόσοι (400-450 χιλιάδες) άνθρωποι προσήλθαν κι έτσι, μολονότι οι περισσότεροι ήταν τζαμπατζήδες, περίσσεψε άφθονο χρήμα και για τα απροσδόκητα έξοδα. Τα βαρύτερα εξ αυτών ήταν προεόρτια και οφείλονταν στην αναγκαστική αλλαγή του τόπου διεξαγωγής του Φεστιβάλ. Από τα μέσα Ιουλίου είχαν αρχίσει εργασίες διαμόρφωσης του χώρου, αλλού. Στο μικρό χωριό Γουόλκιλ. Επειδή οι συντηρητικοί αγρότες-κάτοικοί του απείλησαν να κάνουν πραγματική «αντεπανάσταση», η τοπική Αστυνομία απαγόρευσε να διεξαχθεί εκεί το Φεστιβάλ.

Η εσπευσμένη μετακίνησή του στο Γούντστοκ υπερδιπλασίασε τον προϋπολογισμό, χώρια τα 50.000 δολάρια που δόθηκαν –ως ενοίκιο- στον κτηματία Μαξ Γιασγκούρ, ιδιοκτήτη της τεράστιας φάρμας. Όμως κατέφθασαν εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου κι έτσι... εγένετο Γούντστοκ. Με τρόπο θριαμβευτικό.

Μπορεί να ήταν τριήμερο ειρήνης, αλλά ο κιθαρίστας των Who, o Πιτ Τάουνσεντ, αποδείχθηκε επιδέξιος πολεμιστής όταν μετέτρεψε την κιθάρα του σε... ρόπαλο. Γιατί; Για να εκδιώξει τον γνωστό ακτιβιστή Αμπι Χόφμαν, που ανέβηκε στη σκηνή την ώρα που το συγκρότημα ετοιμαζόταν να παίξει. Ο Χόφμαν επιθυμούσε να καταγγείλει την κερδοσκοπία στο Φεστιβάλ αλλά και την Αστυνομία για τη σύλληψη του Τζον Σίνκλερ, μάνατζερ του πολιτικοποιημένου ανατρεπτικού συγκροτήματος των MC5.

Νωρίτερα, οι Who επέδειξαν αξιοπρόσεκτη μαχητικότητα και στο παζάρι. «Διπλασιάζετε την αμοιβή μας ή εξαφανιζόμαστε», είπαν. Η απειλή απέδωσε. Εισέπραξαν 12.500 δολάρια. Κατά τα άλλα ο «τιμοκατάλογος» καταρτίστηκε χωρίς απειλές. Ο Τζίμι Χέντριξ εισέπραξε 18.000 δολάρια -αδρό ποσό τότε. Oι Blood, Sweat and Tears 15.000, η Τζόαν Μπαέζ 10.000, όσα και οι Greedence Clearwater Revival. H Τζάνις Τζόπλιν και οι Jefferson Airplane έλαβαν από 7.500, ο Ρίτσι Χέιβενς 6.000 δολάρια. Οι Carlos Santana Band αρκέστηκαν στα 750 δολάρια.

Εξυπακούεται ότι μόνο μίζεροι θα αμφισβητούσαν την αξία του Γούντστοκ εξαιτίας των... φουσκωμένων τσεπών. Το πάθος του Χέντριξ και τα κρυστάλλινα συναισθήματα που εξέπεμπε ο ήχος της κιθάρας του ήταν άλλη ιστορία -η κυρίως ιστορία.

Δεν τη νόθευε η αδρή αμοιβή του. Ούτε τα 10.000 δολάρια έκαναν λιγότερο ειλικρινή τα μάτια της Μπαέζ που δάκρυσαν όταν τραγουδούσε το «Τζο Χιλ». Μια μπαλάντα αφιερωμένη στον άντρα της και σε άλλους ακτιβιστές, πολέμιους του πολέμου στο Βιετνάμ, τους οποίους είχε φυλακίσει η κυβέρνηση Νίξον.

Δύο χρόνια νωρίτερα το χρήμα είχε αρχίσει να ρέει, από το Μοντερέι. Το 1967, στο Μοντερέι της Καλιφόρνιας είχε πραγματοποιηθεί το ιστορικό Φεστιβάλ του «Καλοκαιριού της Αγάπης». Τότε έλαμψαν η Τζόπλιν, ο Χέντριξ, ο θρύλος της σόουλ Οτις Ρέντινγκ, ο Ινδός Ραβί Σανκάρ.

Ο Τσακ Μπέρι είπε «όχι» διότι διαφώνησε στο οικονομικό με τους διοργανωτές. Ο επικεφαλής τους, Αλαν Πάρισερ, έκανε μαραθώνιες διαπραγματεύσεις με τον Τζον Φίλιπς, αρχηγό του ποπ σχήματος των Mamas and Papas έως ότου εξασφαλίσει τη συμμετοχή τους. Η αρχική αμοιβή των 5.000 δολαρίων δεν τους ικανοποιούσε. Αντιθέτως, οι διοργανωτές ικανοποιήθηκαν απολύτως από τα 400.000 δολάρια, με τα οποία το τηλεοπτικό δίκτυο ABC αγόρασε τα δικαιώματα αναμετάδοσης του Φεστιβάλ. Ποιος είπε ότι στο «Καλοκαίρι της Αγάπης» δεν αγαπήθηκε αρκούντως και το χρήμα;

Επιστροφή στο 1969: στον απόηχο του Γούντστοκ, στις 29 Αυγούστου, άρχισε στο βρετανικό νησί Ουάιτ το ομώνυμο Φεστιβάλ. Περίπου 150-200 χιλιάδες άνθρωποι απόλαυσαν εκεί τους Who, τους Moody Blues, τους Band κι άλλα διάσημα ονόματα της ποπ, ροκ και φολκ μουσικής. Κορυφαίο γεγονός του Φεστιβάλ: παρουσιάστηκε κι έπαιξε επί δύο ώρες ο Μπομπ Ντίλαν.

Ήταν η πρώτη εμφάνισή του από το 1966, τότε που είχε πέσει θύμα σοβαρότατου τροχαίου. Πανάκριβα πούλησε στους διοργανωτές την πρώτη «Μ.Α» (Μετά Ατύχημα) εμφάνισή του ο Μπομπ, στον οποίoν ανήκει η πατρότητα της φράσης «το χρήμα δεν μιλάει -βρίζει». Εισέπραξε 38.000 λίρες.

Ας τα θυμηθούμε αυτά την επόμενη φορά που θα ακούσουμε κλάψες για τις «χαμένες αθωότητες». Το ροκ ήταν ανέκαθεν σημαντικό, αλλά ουδέποτε «αθώο». Take it or leave it –προσωπικά θα νουθετούσαμε ανεπιφύλακτα: «Take it». Η αξία του έγκειται σε πολλά, αλλά όχι σε κάποιο παρελθόν «ανιδιοτελούς καθαρότητας». Αυτό υπήρξε μόνο στη φαντασία των νοσταλγών οι οποίοι, εξιδανικεύοντας ασκόπως κάθε τι που αφορά το παρελθόν, έχουν βαλθεί να περικυκλώνουν το παρόν με τις δικές τους Ερινύες ή -στην καλύτερη περίπτωση- με τα δικά τους ανικανοποίητα.

Κι αυτού του είδους η παραμορφωτική νοσταλγία δεν αφορά, βεβαίως, μόνο τη μουσική. Παράδειγμα: στην Ελλάδα ακούς πολλούς εξηντάρηδες να αναπολούν τον... ενάρετο δημόσιο βίο των νεανικών χρόνων τους. Ναι, όπως το 1965 που εξαγοράζονταν βουλευτές για να αποστατήσουν!

Του Διονύση Ελευθεράτου. Από την SportDay της Δευτέρας, 10 Αυγούστου 2009

DANIEL ELLSBERG: Ο άνθρωπος που αποκάλυψε το τέλος του κόσμου

Του ΝΙΚΟΥ ΡΑΠΤΗ*, Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

 

«Μια ημέρα την άνοιξη του 1961, αμέσως μετά από τα 30ά μου γενέθλια, μου έδειξαν πώς θα έρθει το τέλος του κόσμου... Αυτό που μου δόθηκε στο χέρι, μέσα σε ένα γραφείο του Λευκού Οίκου, ήταν ένα μόνο φύλλο χαρτί με μερικούς αριθμούς και μερικές γραμμές πάνω του. Στην επικεφαλίδα έγραφε: «Ακρως Απόρρητο-Ευαίσθητο».

Κάτω από αυτή έγραφε: "Μόνο για τα μάτια του προέδρου" [των ΗΠΑ]...  Θυμάμαι τι πέρασε από το μυαλό μου όταν κρατούσα στο χέρι μου αυτό το απλό φύλλο χαρτιού με το διάγραμμα πάνω του. Σκέφτηκα, αυτό το κομμάτι χαρτί δεν πρέπει να υπάρχει. Δεν θα έπρεπε να υπάρξει ποτέ. Ούτε στην Αμερική. Ούτε πουθενά, ποτέ. Απεικόνιζε το κακό πέρα από οποιοδήποτε ανθρώπινο εγχείρημα που υπήρξε ποτέ».

Τα λόγια ανήκουν στον Daniel Ellsberg.

Πρόεδρος των ΗΠΑ, το 1961, ήταν ο Τζον Φ. Κένεντι. 

Ο Daniel Ellsberg γεννήθηκε το 1931 στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ, έχει δικτατορικό (Ph.D) στα Οικονομικά από το Χάρβαρντ. Το θέμα της διπλωματικής του: «Ρίσκο, αβεβαιότητα και λήψη αποφάσεων». Από το 1954 μέχρι το 1957 υπηρέτησε ως πεζοναύτης στον αμερικανικό στρατό τη θητεία του. Μάλιστα, από «πατριωτικό καθήκον», όπως λέει ο ίδιος, ανακατατάχτηκε, ως εθελοντής, για 8 μήνες και υπηρέτησε στη Μεσόγειο με τον 6ο στόλο κατά την κρίση στο Σουέζ.

Το 1958 μπαίνει στη «RAND Corporation». [Η RAND Corporation είναι ένα ινστιτούτο (think tank), το οποίο ιδρύθηκε από την Ford Foundation το 1947 (χρονιά που ιδρύθηκε και η CIA) και κάνει επιστημονική έρευνα, πάνω σε οποιοδήποτε θέμα, για χάρη της αμερικανικής εξουσίας. Οι ερευνητές της RAND (μαθηματικοί, μηχανικοί, οικονομολόγοι, κ.λπ.) είναι η «αφρόκρεμα» των αποφοίτων των πανεπιστημίων. Στην ουσία η RAND είναι ο «πυρήνας» του στρατιωτικού οπλοστασίου βίας της αμερικανικής ελίτ, όπως έχει αποδειχτεί ιστορικά].

 Ο Daniel Ellsberg την εποχή της δίκης του (1973)                               Από το 1958 μέχρι το 1970, όντας υπάλληλος της RAND, εργάζεται ως σύμβουλος στα υπουργεία Αμυνας, Εξωτερικών και στο Λευκό Οίκο (ακόμη και ως σύμβουλος του Κίσιντζερ). Θέματα που ασχολείται ως σύμβουλος: ο πόλεμος στο Βιετνάμ και τα πυρηνικά όπλα.

Ο πατέρας του Ellsberg, αν και άνεργος πολιτικός μηχανικός την εποχή της κρίσης του 1929-30, ήταν ένας συντηρητικός Αμερικανός. Ο αδελφός του, 11 χρόνια μεγαλύτερος και προοδευτικός, δεν μίλαγε ποτέ πολιτικά με τον πατέρα τους. Ο ίδιος ο Ellsberg από μικρός απεχθανόταν τη βία και τον πόλεμο. Μετά το Λύκειο, στα 17 του, δούλεψε για λίγο ως εργάτης σε αυτοκινητοβιομηχανία και μπήκε στο συνδικάτο των εργατών. Ομως, στη συνέχεια, μετά την υποτροφία για το Χάρβαρντ έγινε ένας «ψυχροπολεμιστής τινέιτζερ, αντικομμουνιστής κ.λπ.», δηλαδή ένας «φιλελεύθερος [liberal] δημοκρατικός» Αμερικανός, όπως λέει ο ίδιος. Και συμπληρώνει: «Εκείνη την περίοδο της ζωής μου, με ενδιέφερε πάρα πολύ το πόσο καλά πολεμούσαμε (οι ΗΠΑ), αλλά με ενδιέφερε πολύ λιγότερο για τον ποιον πολεμούσαμε ή γιατί. Αυτό ήταν δουλειά του προέδρου να το αποφασίσει» [η έμφαση δική μας].

Μέρος των υποχρεώσεων του Ellsberg ήταν ο έλεγχος, ο προγραμματισμός κ.λπ. όλων των πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ, προς τα οποία είχε πρόσβαση, όπως επίσης και η συμμετοχή του, ως συμβούλου, στη λήψη των αποφάσεων για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, που επισκέφτηκε το 1961 και στο οποίο εργάστηκε από το 1965 έως το 1967 για χάρη του υπουργείου των Εξωτερικών των ΗΠΑ.

Οι εμπειρίες από τα πυρηνικά και από το Βιετνάμ κάνουν τον Ellsberg να αρχίσει να σκέπτεται. Ηδη από το 1967 έχει αρχίσει να διαβάζει τα βιβλία του Νόαμ Τσόμσκι. Γράφει ο Ellsberg: «Είχα δει [το 1959] τις μικρότερες βόμβες ο ίδιος, βόμβες Υ[δρογόνου], ισχύος 1,1 μεγατόνου... δεμένες κάτω από καταδιωκτικά-βομβαρδιστικά F-100 με έναν πιλότο... έτοιμα να πετάξουν μέσα σε 10 λεπτά. Κάποια φορά ακούμπησα το χέρι μου σε μια βόμβα... η λεία μεταλλική επιφάνεια της βόμβας ήταν ζεστή από την ακτινοβολία μέσα της, μια ζέστη [όπως] του ανθρώπινου σώματος».

[Παρένθεση: Το καλοκαίρι του 1963, ως μηχανικός δοκίμαζα τον διάδρομο στο αεροδρόμιο της Τανάγρας για το αν μπορεί να δεχτεί τα, τότε, νέα αεροσκάφη F-104. Οι δοκιμές κράτησαν σχεδόν ένα μήνα. Ενα πρωί μπήκα στον διάδρομο όχι από το συνηθισμένο σημείο αλλά από ένα άλλο. Στο σημείο αυτό υπήρχαν δύο αεροπλάνα σαν και αυτά που αναφέρει ο Ellsberg, δίπλα δε στα αεροπλάνα υπήρχαν δύο Αμερικανοί στρατιώτες, φρουροί, ζωσμένοι με περίστροφα. Μόλις με είδαν αγρίεψαν και ακούμπησαν τα χέρια τους στα περίστροφα. Τότε ούτε κατάλαβα περί τίνος επρόκειτο, αλλά και ούτε έδωσα σημασία. Τώρα ο Ellsberg μου έδωσε την εξήγηση. Κλείνει η παρένθεση.]

  «Αρχικοί στιγμιαίοι θάνατοι, 275 εκατομμύρια,                                 σε έξι μήνες 325.000.000»                                                                 Ο Ellsberg ομολογεί ότι το καίριο γεγονός που τον έκανε να αλλάξει ριζικά τη ζωή του ήταν δύο νέοι Αμερικάνοι, ο Bob Eaton και ο Randy Kehler, οι όποιοι επέλεξαν να πάνε φυλακή παρά να υπηρετήσουν τη θητεία τους στον ανήθικο πόλεμο του Βιετνάμ. Η αλλαγή αυτή οδήγησε τον Ellsberg σε μια κατηγορία για την οποία η ποινή έφτανε τα 115 χρόνια φυλακή!

Τον Οκτώβριο του 1969 άρχισε να φωτοαντιγράφει τις 7.000 (επτά χιλιάδες) σελίδες μιας «άκρως απόρρητης» μελέτης με θέμα την ιστορία της διαδικασίας λήψης αποφάσεων της κυβέρνησης των ΗΠΑ για τον πόλεμο στο Βιετνάμ η οποία μελέτη είναι γνωστή από τότε ως τα «Εγγραφα του Πενταγώνου» [Pentagon Papers]. Η μελέτη αυτή γινόταν με εντολή του Μακναμάρα και είχε ανατεθεί στον Ellsberg. Ο Ellsberg ξενυχτούσε για μήνες βγάζοντας φωτοαντίγραφα με ένα δανεικό και πρωτόγονο φωτοαντιγραφικό μηχάνημα της εποχής εκείνης.

Σε διαδηλώσεις

Ηδη ο Ellsberg είχε μπει στο αντιπολεμικό κίνημα ως μέλος μιας «ομάδας ομονοούντων» [affinity goup, κατά τον επαναστατικό όρο της εποχής], μέλη του οποίου ήταν ο Νόαμ Τσόμσκι, ο Χάουρντ Ζιν  και άλλοι διανοούμενοι και ακαδημαϊκοί, παίρνει μέρος σε διαδηλώσεις κ.λπ. Μετά από μια διαδήλωση, αφού αλλάζει ρούχα και πλένεται για να φύγει η μυρωδιά από τα δακρυγόνα, παρίσταται σε μια διάλεξη από τον McGeorge Bundy [πρωτοπαλίκαρο του πολέμου στο Βιετνάμ σχεδόν όλων των προέδρων των ΗΠΑ] στο Council on Foreign Relations της Νέας Υόρκης, [το φοβερό «ιδιωτικό» Συμβούλιο που έχει αποφασίσει την τύχη σχεδόν όλων των λαών για περίπου έναν αιώνα, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης]. Γράφει ο Ellsberg: «Ολο το [αμερικανικό] κατεστημένο του [πολέμου στο] Βιετνάμ, όλοι οι πρώην πρεσβευτές και υπουργοί, ήταν εκεί για να ακούσουν τον Bundy. Μου έδωσε την εντύπωση του εδωλίου των κατηγορουμένων στη [δίκη] της Νυρεμβέργης. Η μόνη διαφορά ήταν ότι κανένας από εμάς δεν είχε ακόμη κάτσει στο σκαμνί. (Στο τέλος εγώ ήμουνα ο μόνος που κάθισε.)» Ο Ellsberg θεωρούσε [και θεωρεί] τον εαυτό του εγληματία πολέμου λόγω της συμμετοχής του στη λήψη των αποφάσεων για το Βιετνάμ.

Τον Απρίλιο του 1970 ο Ellsberg παραιτείται από τη RAND. Την επομένη του προσφέρεται μια θέση στο Πολυτεχνείο του ΜΙΤ [Εμ Αϊ Τι] ως ερευνητή.

Στις 13 Ιουνίου του 1971, ημέρα Κυριακή, οι «Τάιμς» της Νέας Υόρκης δημοσιεύουν εκτεταμένο κομμάτι από τα φωτοαντίγραφα του Ellsberg. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο, για πρώτη φορά μέσα σε δύο αιώνες, εκδίδει εντολή απαγόρευσης της δημοσίευσης των υπολοίπων φωτοαντιγράφων. Ο Ellsberg στέλνει φωτοαντίγραφα σε όσες μπορεί περισσότερες εφημερίδες της Αμερικής, από πρόσθετα φωτοαντίγραφα που είχε βγάλει με τη βοήθεια της συζύγου του, των παιδιών του και φίλων. Ολες οι εφημερίδες παίρνουν το ρίσκο και τα δημοσιεύουν! [Εκτός από μία πολύ... «δεξιά».]

Τη νύχτα της Παρασκευής, 25 Ιουνίου 1971, η δικαστίνα Βενέττα Τασσοπούλου [!!!] βγάζει ένταλμα σύλληψης του Daniel Ellsberg. [Παντού το «δαιμόνιο» της ράτσας!]

 Νίξον: «Σπάστε του και τα δύο πόδια»                                                  Ο Ellsberg παραδίνεται, με τη θέλησή του, τη Δευτέρα 28 Ιουνίου 1971. Η μικρή πλατεία μπρος από το δικαστικό μέγαρο που θα γίνει η παράδοση είναι γεμάτη από διαδηλωτές, τους οποίους προσφωνεί ο Ellsberg. Το FBI και οι αστυνομικοί δεν τολμούν να του βάλουν χειροπέδες, αλλά τον δέχονται χαμογελαστοί. Ομως, η παρουσία των διαδηλωτών αποτρέπει την εκτέλεση της εντολής του Νίξον, προέδρου των ΗΠΑ [!], να «σακατέψουν» (incapacitate) τον Ellsberg «σπάζοντας και τα δυο του πόδια». Για το σκοπό αυτό ο Νίξον είχε στείλει μια ομάδα από πρόσφυγες Κουβανούς ακροδεξιούς αληταράδες από το Μαϊάμι, οι οποίοι δεν τόλμησαν να μπουν στο χώρο της πλατείας αλλά άρχισαν να δέρνουν μερικούς νεαρούς στις παρυφές της διαδήλωσης. Τέλος, η αστυνομία απομάκρυνε τους Κουβανούς. Τρανταχτό παράδειγμα Χριστιανού, «ηγέτη» [πλανητάρχη] της πολιτισμένης Δύσης. Ο ισχυρισμός ότι «Νίξον» ήταν αυτός τι περιμένεις, δεν ισχύει. Τον Νίξον ακολούθησαν ο Ρέιγκαν (300.000 νεκροί στην Κεντρική Αμερική), ο πατέρας Μπους (θαμμένοι ζωντανοί 180.000 Ιρακινοί στρατιώτες), ο Κλίντον (500.000 νεκρά νήπια στο Ιράκ), και τέλος ο «μεγαλοφυής» υιός Μπους.

Στις 30 Ιουνίου, τρεις ημέρες μετά τη σύλληψη του Ellsberg, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ αποφασίζει, με 6 ψήφους υπέρ και 3 κατά, υπέρ της δημοσίευσης των «Pentagon Papers».

Ως ανεμένετο ο Νίξον καθίζει τον Ellsberg στο σκαμνί, παρά την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Η δίκη κρατάει πάνω από 3 μήνες. Το πρωί της 11ης Μαΐου 1973 το δικαστήριο αποσύρει τις κατηγορίες κατά του Ellsberg. Στην αίθουσα γίνεται χαμός. Ο Ellsberg δεν θα πέρναγε το υπόλοιπο της ζωής του στη φυλακή. Ο βασικός λόγος μη καταδίκης του ήταν ότι ο Νίξον είχε δώσει εντολή να διαρρήξουν το γραφείο του ψυχαναλυτή του Ellsberg για να βρει κάτι τρανταχτό κατά του Ellsberg. Σήμερα, οι ιστορικοί παραδέχονται ότι ο Νίξον αναγκάστηκε σε παραίτηση γιατί η υπόθεση της διάρρηξης του γραφείου του ψυχαναλυτή ήταν το μόνο απτό στοιχείο που τον κάθιζε στο σκαμνί στην υπόθεση του Γουότεργκεϊτ.

Εβδομήντα συλλήψεις

Από το 1973 μέχρι σήμερα, για 36 χρόνια, ο Ellsberg γυρνάει όλο τον κόσμο, δίνει διαλέξεις, γράφει βιβλία, συμμετέχει ως ακτιβιστής στην αντίσταση της ανθρωπότητας κατά της βαρβαρότητας των Νίξον, Μπους, κ.λπ. Εχει συλληφθεί σχεδόν 70 φορές! Τις 50 από αυτές για διαμαρτυρίες κατά των πυρηνικών.

Το 1981 σε μια εισαγωγή από 28 σελίδες στο βιβλίο «Protest and Survive», επιμέλειας των Ε.Ρ. Thompson D. Smith [Monthly Review Books], ο Ellsberg για πρώτη φορά στην ιστορία αποκαλύπτει σε μια λίστα ότι οι ΗΠΑ μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι απείλησαν να χρησιμοποιήσουν πυρηνικά όπλα πάνω από 10 φορές. Αργότερα ο Ellsberg επεκτείνει τη λίστα των απειλών συμπεριλαμβάνοντας την απειλή κατά του Ιράν το 1980, που είναι άγνωστη μέχρι σήμερα. Καταλήγει δε ότι μια πιο ενημερωμένη λίστα περιλαμβάνει πάνω από 2 δωδεκάδες απειλές εκ των οποίων 3 περιστατικά μάς έφεραν κοντά στο «τέλος».

[Σημείωση: Από ό,τι γνωρίζουμε μνεία της λίστας του Ellsberg στην Ελλάδα έγινε για πρώτη φορά το 1986 στο βιβλίο «Ο Εφιάλτης των πυρηνικών», (Ν. Ράπτης, Εκδόσεις «Καρρέ»), σελ. 76, 80).]

Πρόσφατα (στις 13/9/09), δημοσιοποιείται στο ZNet άρθρο του Ellsberg στο οποίο υπάρχουν τα λόγια του που αναφέρονται στην αρχή του παρόντος άρθρου και στο οποίο μας αποκαλύπτει το διάγραμμα που ήταν φτιαγμένο μόνο για τα «ωραία» μάτια του Κένεντι. Το διάγραμμα παρουσιάζεται στο παρόν άρθρο. Ο αριθμός των θανάτων αφορά μόνο τους Σοβιετικούς και τους Κινέζους. Αρχικοί στιγμιαίοι θάνατοι: 275 εκατομμύρια. Σε 6 μήνες, από επίδραση των πυρηνικών: 325 εκατομμύρια θάνατοι.

Η προσφορά του Ellsberg στην ανθρωπότητα είναι ανεκτίμητη. Μας πληροφορεί ότι: σήμερα ο κίνδυνος από τα πυρηνικά είναι μεγαλύτερος από ό,τι πριν, κατά τον ψυχρό πόλεμο, ότι εσκεμμένα έχει αγνοηθεί ότι οι «καταιγίδες φωτιάς» μετά την πυρηνική έκρηξη είναι χειρότερες από την ίδια την έκρηξη, ότι το δάχτυλο στο κουμπί δεν το έχει μόνο ένα άτομο αλλά πάρα πολλά, ότι το τυχαίο περιστατικό δεν είναι τόσο σπάνιο αφού σχεδόν καθημερινά παρουσιάζεται «outage» [διακοπή επικοινωνίας, ρεύματος, κ.λπ.], ότι οι ΗΠΑ και οι Ρώσοι έχουν σήμερα 10.000 πυρηνικές κεφαλές κ.λπ., κ.λπ. Δεν χρειάζεται να συνεχίσει κανείς.

Οταν ο Νίξον έμαθε ότι ο Ellsberg δεν πάει φυλακή είπε: «Ο κλέφτης γιος της σκύλας έγινε εθνικός ήρωας... Για όνομα του Θεού πού καταντήσαμε;».

Ενώ εμείς εδώ, με τη βοήθεια του Θεού, έχουμε τον Σουφλιά που θα άνοιγε τρύπες στον Υμηττό και θα τις γέμιζε ανεμιστήρες, ο δε ΚΥΠατζής του Καρατζαφέρη θα πάρει, λέει, τα «πολύτιμα» μυστικά του «μαζί του» [ή κάτι τέτοιο], όχι σαν τον ανόητο Ellsberg που τα έδωσε στον άπλυτο όχλο.

Χάουαρντ Ζιν: Έγινε ιστορικός για ν' αλλάξει τον κόσμο

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ΅, Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

 

«Οταν είσαι μέλος ενός κινήματος και προσπαθείς να πετύχεις ένα στόχο που φαίνεται πολύ μακρινός, απλά δούλευε γι' αυτόν.

 Ο Χάουαρντ Ζιν ήταν «ο ιστορικός που άλλαξε τη συνείδηση της Αφρικής με τον πιο εποικοδομητικό τρόπο», όπως δήλωσε χθες ο Νόαμ Τσόμσκι                                                                                           Ετσι η ζωή σου θα αποκτήσει σκοπό και νόημα. Δεν χρειάζεται να περιμένεις ότι θα νικήσεις σε κάποιο απώτερο μέλλον. Αρκεί να παλεύεις μαζί με τους άλλους για έναν κοινό σκοπό, για κάτι που είναι ζωτικό για σένα και αυτός ο αγώνας είναι η νίκη σου».

Αυτή τη φιλοσοφία, ο Χάουαρντ Ζιν, ο ιστορικός και ακτιβιστής που στηλίτευε πάντα τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, εφάρμοζε στη ζωή του και στο έργο του. Ο ανατρεπτικός στοχαστής πέθανε την Τετάρτη στη Σάντα Μόνικα της Καλιφόρνιας στα 87 του χρόνια, ύστερα από καρδιακή προσβολή.

«Ακουσα πρώτα τις σειρήνες και ύστερα είδα τους έφιππους αστυνομικούς να επιτίθενται στο πλήθος. Δέχτηκα ένα χτύπημα στο κεφάλι και έχασα τις αισθήσεις μου. Συνήλθα αργότερα στην είσοδο ενός κτιρίου και είδα την Τάιμς Σκουέαρ, που πριν ήταν γεμάτη διαδηλωτές, να είναι άδεια, σαν να μην συνέβη τίποτε. Ενιωσα μια άγρια οργή. Ηταν ένα σοκ που μου έγινε μάθημα...». Ετσι περιγράφει ο Ζιν στην αυτοβιογραφία του «You Can't Be Neutral on a Moving Train: Α Personal History of Our Times», το βάπτισμα του πυρός στις συγκρούσεις των διαδηλωτών με την αστυνομία.

Γεννημένος το '22 στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, γιος Εβραίων μεταναστών, θα αποκτήσει πολιτική συνείδηση μέσα από τα βιβλία του Ντίκενς. Εφηβος θα συνδεθεί με τις κομμουνιστικές ομάδες της γειτονιάς του και θα λάβει μέρος στις πρώτες εργατικές διαδηλώσεις.

Σε βομβαρδιστικό

Οταν ξεσπάει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος θα καταταχθεί στην αμερικανική πολεμική αεροπορία ως μέλος πληρώματος βομβαρδιστικού, θέλοντας να πολεμήσει ενάντια στον φασισμό. Εκεί όμως, ρίχνοντας βόμβες στις γερμανικές πόλεις, θα συνειδητοποιήσει ότι «ο πόλεμος και γενικά η βία λειτουργούν σαν ναρκωτικό. Σου προσφέρει ένα γρήγορο "ανέβασμα", χάρη στον μύθο της νίκης, αλλα όταν φεύγει η επίδρασή του, κυριαρχεί η απελπισία».

Ως βετεράνος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, θα σπουδάσει με έξοδα του κράτους, στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και στο Κολούμπια, Ιστορία και Πολιτικές Επιστήμες. Υστερα θα δουλέψει ως καθηγητής Ιστορίας και Κοινωνιολογίας στο Κολέγιο Σπέλμαν της Ατλάντα, το πρώτο κολέγιο που δεχόταν μαύρες γυναίκες. Εκεί θα συμμετάσχει πρώτα στο κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και μετά στο αντιπολεμικό κίνημα ενάντια στο Βιετνάμ. Θα απολυθεί το 1963 για «απείθεια» και θα συνεχίσει την ακτιβιστική δράση του και τη διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.

Δάσκαλος και διαδηλωτής

Παράλληλα με τη διδασκαλία, από την οποία θα αποσυρθεί το 1988, ο Ζιν θα γράψει μια σειρά από ιστορικά βιβλία αλλά και θεατρικά έργα, όπως το φημισμένο «Ο Μαρξ στο Σόχο». Στους αντίποδες της επίσημης ιστοριογραφίας, που παραθέτει κυρίως τους ηγέτες και τα έργα τους, ο Ζιν θα γράψει την ιστορία του λαού, τα κινήματα, τις εξεγέρσεις, τις προσπάθειες για την οικοδόμηση μιας άλλης Αμερικής. Μεταξύ άλλων θα υπογράψει την πολυσέλιδη «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών» και δεν θα σταματήσει να συμμετέχει σε απεργίες και διαδηλώσεις.

«Δεν έγινα ιστορικός επειδή ήθελα να περάσω τη ζωή μου σε μια αίθουσα διδασκαλίας και να πηγαίνω στις ετήσιες συναθροίσεις των ιστορικών, που διαβάζουν σημαντικές επιστημονικές ανακοινώσεις ο ένας στον άλλο. Εγινα ιστορικός για έναν πολύ ταπεινό λόγο: ήθελα να αλλάξω τον κόσμο», έλεγε συχνά ο ίδιος. Ανένταχτος αριστερός, αρνούμενος κάθε συγκεκριμένη πολιτική ταυτότητα και οπαδός της πολιτικής ανυπακοής, που εγκαινίασαν τα κοινωνικά κινήματα του '60, πίστευε ότι μόνο η οργανωμένη δράση των πολιτών μπορεί να αλλάξει την πολιτική κατάσταση, όποια και αν είναι αυτήν. «Είναι η μεγαλύτερη πρόκληση των καιρών μας», σημείωνε, «να καταφέρεις να εδραιωθεί η δικαιοσύνη με τον αγώνα σου, αποφεύγοντας να καταφύγεις στη βία».

«Ηταν ο ιστορικός που άλλαξε τη συνείδηση της Αμερικής με τον πιο εποικοδομητικό τρόπο», δήλωσε χθες αποχαιρετώντας τον ο Νόαμ Τσόμσκι, ο συναγωνιστής του. «Πραγματικά, δεν μπορώ να φανταστώ κάποιον άλλον που άλλαξε την προοπτική και τον τρόπο σκέψης μιας ολόκληρης γενιάς. Με τις ενέργειές του και τα γραπτά του έπαιξε για μισό αιώνα έναν πρωταγωνιστικό ρόλο και συμμετείχε, πολλές φορές μάλιστα ενέπνευσε, στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των μειονοτήτων και τα αντιπολεμικά κινήματα». 

Η κληρονομιά του Χ. Ζιν

The New York Times

(...) Πάντα αναρωτιόμουν γιατί ο Χάουαρντ Ζιν εθεωρείτο ριζοσπάστης (και ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του έτσι).

Ηταν ένας απίστευτα ευπρεπής άνθρωπος, που ένιωθε υποχρεωμένος να μιλήσει εναντίον της αδικίας και της μεροληψίας όπου κι αν τη συναντούσε. Τι ήταν τόσο ριζοσπαστικό στην άποψη ότι οι εργαζόμενοι θα έπρεπε να έχουν μια δίκαιη μεταχείριση στη δουλειά τους, ότι οι μεγάλες εταιρείες έχουν πάρα πολύ μεγάλη εξουσία στη ζωή μας και πάρα πολύ μεγάλη επιρροή στην κυβέρνηση; Οτι οι πόλεμοι είναι τόσο φονικοί και καταστροφικοί, ώστε πρέπει να βρεθούν εναλλακτικές επιλογές αντί των εχθροπραξιών; Οτι οι μαύροι και οι άλλες φυλετικές και εθνοτικές μειονότητες θα πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους λευκούς; Οτι τα συμφέροντα των ισχυρών πολιτικών ηγετών και των επιχειρηματικών ελίτ δεν είναι τα ίδια με εκείνα των απλών ανθρώπων που αγωνίζονται μέρα με τη μέρα για να τα βγάλουν πέρα; (...) Ο Χ. Ζιν διαμαρτυρόταν ειρηνικά για σημαντικά ζητήματα, στα οποία πίστευε -για παράδειγμα εναντίον του φυλετικού διαχωρισμού ή κατά του πολέμου του Βιετνάμ- και κάποιες φορές υπέστη ξυλοδαρμό και συνελήφθη γι' αυτό. (...) Ηταν ένας θησαυρός και μια πηγή έμπνευσης. Το ότι θεωρείτο ριζοσπάστης λέει περισσότερα για την κοινωνία μας παρά για τον ίδιο».

Ο Ντάνιελ Ελσμπεργκ θυμάται τον Χάουαρντ Ζιν

Τα αποσπάσματα που ακολουθούν πάρθηκαν από ένα κείμενο που έγραψε ο Ellsberg για τον Zinn (για τον ίδιο τον Ellsberg βλέπε «Ε», 12/11/09): «(27 Ιανουαρίου, 2010) - Μόλις τώρα έμαθα ότι ο φίλος μου ο Howard Zinn πέθανε σήμερα...

  Μερικές εβδομάδες πριν, αφού είδα ένα ντοκιμαντέρ (στο οποίο παρουσιαζόταν ο Zinn), ξύπνησα το πρωί με τη σκέψη ότι δεν του είχα πει ποτέ μου τι σημασία είχε αυτός για μένα. Για μια φορά στη ζωή μου έκανα πράξη μια σκέψη μου έγκαιρα. Του έστειλα ένα e-mail, στο οποίο, ανάμεσα σε άλλα, του έγραφα αυτό που συχνά έλεγα σε άλλους γι' αυτόν: ότι ήταν "κατά τη γνώμη μου, το καλύτερο ανθρώπινο ον που γνώρισα ποτέ μου. Το καλύτερο παράδειγμα αυτού που μπορεί να γίνουν οι άνθρωποι και τι μπορούν να κάνουν με τη ζωή τους".

Η πρώτη μας συνάντηση έγινε στις αρχές του 1971... Αργότερα εκείνη την άνοιξη με τη δική μας ομάδα ομονοούντων (βλέπε «Ε», 12/11/09, σελ., 42), που περιελάμβανε τον Τσόμσκι κ.ά., πήγαμε στις διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς στην Ουάσιγκτον... Ο Howard (...) επέστρεψε στη Βοστόνη για μια διαδήλωση και τον αποκλεισμό του Ομοσπονδιακού Κτιρίου. Ποτέ δεν δημοσιοποίησα εκείνη την ιστορία. Ετσι, ιδού αυτή τώρα...

Μία ημέρα αργότερα, ο Howard Zinn ήταν ο τελευταίος ομιλητής σε μια μεγάλη διαδήλωση στο Πάρκο της Βοστόνης... Στο τέλος του λόγου του είπε: "Θα ήθελα να απευθυνθώ σε μερικά μέλη του ακροατηρίου, στους αστυνομικούς με πολιτικά ανάμεσά μας, τους πράκτορες των στρατιωτικών μυστικών υπηρεσιών, στους οποίους έχει ανατεθεί να μας παρακολουθούν. Εχετε αναλάβει το ρόλο της μυστικής αστυνομίας, να κατασκοπεύετε τους συμπατριώτες σας Αμερικανούς. Πρέπει να το ξανασκεφτείτε και να σταματήσετε. Δεν είσαστε υποχρεωμένοι να εκτελείτε τέτοιες διαταγές..." (σ.σ.: Είναι οι γνωστοί σε μας "λεβέντες" που πιάνονται πού και πού στα μπλόκα του ΚΚΕ στις διαδηλώσεις).

Αυτά τα λόγια τα πλήρωσε την επόμενη ημέρα, όταν καθόμασταν κατάχαμα πλάι πλάι στον αποκλεισμό του Ομοσπονδιακού Κτιρίου στη Βοστόνη... Στην αρχή η σχέση με την αστυνομία ήταν σχεδόν φιλική... Τότε ένας από τους αστυνομικούς ήρθε προς το μέρος του Zinn και είπε: "Είστε ο καθηγητής Zinn, δεν είναι έτσι;" Ο Howard είπε ναι και ο αστυνομικός έσκυψε και του έσφιξε το χέρι με ενθουσιασμό...

Ακούστηκε ένα σφύριγμα, οι αστυνομικοί άρχισαν να κινούνται σιγά σιγά προς τα εμπρός με τα μαύρα κλομπ σηκωμένα... Είδα ένα κλομπ να κατεβαίνει. Εβαλα τα χέρια μου πάνω από το κεφάλι μου με σφιγμένες τις γροθιές, το ραβδί, μήκους τεσσάρων ποδών (σ.σ.: 1,20 του μέτρου) χτύπησε τον καρπό μου με δύναμη. Ενα άλλο ραβδί χτύπησε τον ώμο μου... Τον Howard τον τραβούσαν σηκωτό πολλοί αστυνομικοί. Ο ένας του είχε ακινητοποιήσει τα χέρια πίσω στην πλάτη, ένας άλλος του τράβαγε το κεφάλι προς τα πίσω από τα μαλλιά. Κάποιος του είχε σκίσει το πυκάμισο στα δύο, υπήρχε αίμα στο γυμνό του στήθος... Δεν είδα να συλλαμβάνεται κανένας άλλος...

Ο Howard δεν ήταν ένας από τους διοργανωτές της διαμαρτυρίας, απλώς συμμετείχε όπως όλοι μας. Ομως, από τον τρόπο που τον μεταχειρίστηκαν (...) τα λόγια του κατ' ευθείαν προς τους αστυνομικούς στη συγκέντρωση της προηγούμενης ημέρας πρέπει να πάτησαν τον κάλο κάποιου... τελικά η αστυνομία αποχώρησε και φύγαμε και εμείς».

Σημείωση: Η επιλογή και η μετάφραση των αποσπασμάτων από το κείμενο του Daniel Ellsberg, ενός από τους σημαντικότερους και πιο θαρραλέους ανθρώπους της εποχής μας, που περιγράφει τη συμπεριφορά της εξουσίας των ΗΠΑ προς τον Howard Zinn, ενός από τους σημαντικότερους διανοητές της εποχής μας, έγινε από τον Νίκο Ράπτη, ο οποίος αφιερώνει αυτό το κείμενο στον κ. Χρυσοχοΐδη, στον Καρατζαφέρη και στους λοιπούς «προστάτες» των Ελλήνων πολιτών.

Αμερικανός με σθένος

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ

 

Η δύναμη των εξουσιών εξαρτάται απ' την υπακοή του λαού· όταν ο λαός παύει να υπακούει, η δύναμή τους εξαφανίζεται, είχε τονίσει ο Χάουαρντ Ζιν στην ομιλία του στην Αθήνα τον Μάιο του 2009.

Και είχε προσθέσει: «Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τη δύναμη του λαού, που μοιάζει να μην έχει δύναμη, αλλά όταν οι άνθρωποι οργανωθούν, όταν πάψουν να υπακούν, ξαφνικά αποκτούν δύναμη και τότε αρχίζουν να συμβαίνουν πράγματα. Τότε βλέπεις κυβερνήσεις να γκρεμίζονται, τυραννικά καθεστώτα να εξαφανίζονται».

Ηταν πραγματικά απ' τις «άλλες φωνές» των ΗΠΑ. Συγγραφέας του μνημειώδους «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών (εκδ. «Αιώρα») στάθηκε μια ζωή απέναντι από την εξουσία, διαλύοντας τις ψευδαισθήσεις των πλείστων για αντιπροσωπευτική Δημοκρατία και κουραφέξαλα.

Γράφει στις «Διακηρύξεις Δημοκρατίας» (εκδ. «Εξάρχεια»): «Η αντιπροσωπευτική κυβέρνηση χρησιμοποιείται απ' τους ισχυρούς μιας κοινωνίας ως ένα δημοκρατικό προσωπείο, προκειμένου να ελέγχεται η κοινωνία και ως φράγμα απέναντι στις απαιτήσεις που απειλούν τα συμφέροντά τους»

Πώς μπορούν να οδηγηθούν οι πολίτες στην πολιτική ανυπακοή; Θεωρούσε ότι αυτό χρειάζεται σθένος. Το σθένος είναι μια δυναμική που προϋπάρχει στους ανθρώπους, για να εξωτερικευθεί, όμως, «χρειάζεται» έναν πραγματικά δυνατό, βαθύ θυμό, όπως συνέβη με τις φυλετικές διακρίσεις στον Νότο και με τον πόλεμο στο Βιετνάμ, οπότε οι Αμερικανοί ξεσηκώθηκαν και πέτυχαν, ό,τι πέτυχαν, διαπράττοντας ενέργειες πολιτικής ανυπακοής. Σήμερα, ως φαίνεται, η Γιουγκοσλαβία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, η Γάζα δεν συγκινούν Αμερικανούς, Ευρωπαίους και λοιπούς ανά τον κόσμο.

Πίστευε ότι οι ιδέες του Μαρξ γίνονται όλο και πιο φανερά λογικές, καθώς τα προβλήματα του καπιταλιστικού συστήματος οδηγούν σε εξοντωτικές ανισότητες και στη φρίκη του πολέμου. Πίστευε επίσης στον μακροχρόνιο αγώνα, στη δημιουργία μιας νέας συνείδησης, στον καλό αγώνα των αναρχικών.

«Οι αναρχικοί πιστεύουν ότι η κοινωνία πρέπει να είναι οργανωμένη με χίλιους διαφορετικούς τρόπους, ότι οι άνθρωποι πρέπει να συνεργάζονται στην εργασία και την ψυχαγωγία και να συγκροτούν μια όμορφη κοινωνία... ότι κάθε οργάνωση πρέπει να αποφεύγει την ιεραρχία, την εξουσία από τα πάνω· πρέπει να είναι δημοκρατική, συναινετική, να φτάνει σε αποφάσεις με συνεχή συζήτηση και επιχειρηματολογία». Ποιοι έφτιαξαν το Σύνταγμα των ΗΠΑ; Πενήντα πέντε πλούσιοι Αμερικανοί. Ούτε μαύροι ούτε γυναίκες ούτε Ινδιάνοι ούτε εργάτες. Πήραν τη φράση που υπήρχε στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας «στη ζωή, την ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας» και την άλλαξαν σε «στη ζωή, την ελευθερία και την περιουσία». Η Δημοκρατία παραδόθηκε πλέον στους έχοντες περιουσία. Η κυβέρνηση θεσπίστηκε για να διαφυλάξει τα συμφέροντα των πλούσιων λευκών. Ε, ακόμη το ίδιο συμβαίνει σήμερα. Και ας μην ξεχνάμε ότι τους πολέμους των ΗΠΑ δεν τους κάνουν ακραίοι συντηρητικοί όσο οι δημοκρατικοί πρόεδροι.

Οποιαδήποτε αδικία έχει διορθωθεί, αυτό -λέει- δεν συνέβη μέσω των κυβερνητικών διαδικασιών, δεν συνέβη μέσω της ψήφου, των εκλογών, όχι· συνέβη μόνον όταν οι πολίτες ξεσηκώθηκαν. Ετσι καταργήθηκε η δουλεία και όχι επειδή ο Αβραάμ Λίνκολν υπέγραψε τη Διακήρυξη της χειραφέτησης. Ξεκίνησε από μια μικρή ομάδα ανθρώπων - σκλάβων και εξελίχθηκε σε πανεθνικό Κίνημα με πράξεις πολιτικής ανυπακοής και παραβάσεις του νόμου.

Ισως ήταν από τους ελάχιστους διανοητές που χρησιμοποιούσε τη λέξη «ταξικός», λέξη που δεν διδάσκεται στα σχολεία. Ας μελετήσουν το έργο του όσοι φιλοδοξούν να γίνουν ιστορικοί, ας το φυλλομετρήσουν έστω, ειδικώς οι εγχώριοι μετανεωτερικοί (;), νεωτερικοί (;), τέλος πάντων όσοι προσπαθούν να κάνουν την Ιστορία γλυκανάλατη κι εύπεπτη σούπα, χωρίς αίματα, χωρίς ξεσηκωμούς, χωρίς βία.

Εγινε ιστορικός για να αλλάξει τον κόσμο και όχι τον χρόνο που έφτιαξε τον κόσμο, πεπεισμένος ότι ό,τι καλό έχει γίνει στην ανθρωπότητα προήλθε από τους αγώνες των απλών ανθρώπων.

Αποκάλυψε τον ψεύτικο πλουραλισμό, τις κίβδηλες ελευθερίες με τα οποία η εξουσία μας εξαπατά,σ Αμερικανός με σθένος, ενάντιος στους πλουτοκράτες και τους επαγγελματίες πολιτικούς. Οχι στα όπλα, έλεγε· ναι στον αγώνα των ανθρώπων. 

Εκ των έσω

Υπεύθυνος: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ

** ΙΝ MEMORIAM... Χάουαρντ Ζιν: «Ο άνθρωπος που με τα γραπτά του άλλαξε τη συνείδηση μιας γενιάς»... Ο άνθρωπος που πίστευε ότι «η αμερικανική δημοκρατία είναι δημοκρατία των τύπων και όχι της ουσίας»...

Ο Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου στη «Βραδυνή»:

- «Είναι μια δημοκρατία της Γουόλ Στριτ. Μόνο σε δύο περιπτώσεις έχουμε στις ΗΠΑ στιγμές δημοκρατίας, οπότε ψηφίζονται και νόμοι υπέρ των μη προνομιούχων. Πρόκειται για τη δεκαετία του 1930 μετά το κραχ, όταν είχαμε το άγνωστο αμερικανικό εργατικό κίνημα, που πνίγηκε στο αίμα, και τη δεκαετία του 1960, όταν εκτυλίχθηκε το μεγάλο κίνημα των νέων κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Συνεπώς, η δημοκρατία υφίσταται τότε μόνο που το κίνημα των "κάτω" έρχεται με δύναμη για να ισορροπήσει κάπως τις ανισότητες και την αδικία των "πάνω"».

** ΜΕΤΑΠΛΑΣΗ... «Ο θυμός είναι η τελετή-διαβατήριο για να οδηγηθείς στη δημιουργία. Η ουσία είναι η μετάπλαση του θυμού σε δημιουργία», λέει ο Σωτήρης Χατζάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής του ΚΘΒΕ...

Από συνέντευξη στη Βίκυ Χαρισοπούλου («Νέα»):

- «Τάσσομαι και θυμώνω μαζί τους. Το κίνημα του Δεκεμβρίου στο μήνυμά του ήταν συγκλονιστικό. Οι νέοι μάς έλεγαν πως τους οργανώνουμε ένα μέλλον που δεν τους περιέχει. Μόνο που έμειναν στον θυμό. Κι έτσι το κίνημα εξετράπη κι έσπαγε τις βιτρίνες του κόσμου. Αν δεν διαγνώσουμε και δεν προλάβουμε αυτόν τον θυμό, θα έχουμε τέτοιες εξελίξεις που δεν τις φανταζόμαστε».

- «Οταν αποκλείεις έναν νέο από το να μετέχει επί του μέλλοντός του, τότε η ζωή σου (της ίδιας της κοινωνίας) τελεί εν κινδύνω... Η λύση, το μέλλον, βρίσκεται κάτω από τις σκιές των αγαλμάτων. Κάτω απ' το έπος της πόλης».

Σημασία έχει να δρας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΙΔΑΛΗΣ 

«Αυτό που μας μαθαίνει η Ιστορία είναι ότι ακόμα και η πιο μικρή δράση έχει σημασία...

Τα μεγάλα κοινωνικά κινήματα, που πετυχαίνουν κάτι, εμφανίζονται επειδή εκατομμύρια άνθρωποι κάνουν μικρά πράγματα. Σε συγκεκριμένες στιγμές στην Ιστορία, όλα αυτά τα μικρά πράγματα αθροίζονται και τότε κάτι καλό συμβαίνει, μια αλλαγή».

Από τα πιο φωτεινά και προοδευτικά μυαλά της Αμερικής, ο 88χρονος καθηγητής και ιστορικός Χάουαρντ Ζιν είναι ο συγγραφέας του θεμελιακού βιβλίου «Η ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών», αλλά και του θεατρικού μονολόγου «Ο Μαρξ στο Σόχο», που παιζόταν τρεις σεζόν εδώ με τον Αγγελο Αντωνόπουλο. Τον περασμένο Μάιο ήρθε στην Αθήνα και μίλησε στο Γαλλικό Ινστιτούτο με θέμα «Η δράση των πολιτών ως προϋπόθεση της δημοκρατίας». Αυτή η διάλεξη, με γενικό τίτλο «Από την Ιστορία στην πράξη», κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Αιώρα».

Ο ρηξικέλευθος Ζιν ασκεί έντονη κριτική στη δημοκρατία των ΗΠΑ και τις κυβερνήσεις της, που υπερασπίζονται τα συμφέροντα των προνομιούχων πάντα με «δημοκρατικές διαδικασίες» σε βάρος των πολλών. Στηλιτεύει τις συχνές στρατιωτικές επεμβάσεις της σε διάφορα μέρη με το πρόσχημα της... αποκατάστασης της δημοκρατίας (Κορέα, Βιετνάμ, Ιράκ). Για να επισημάνει ότι μόνο με ορισμένα κοινωνικά κινήματα, όπως αυτό των μαύρων ή εκείνο κατά του Βιετνάμ, πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ κάποιες σημαντικές αλλαγές προς όφελος αδικημένων πολιτών.

Στο βιβλιαράκι υπάρχουν υπάρχουν επίσης δυο ενδιαφέρουσες συνεντεύξεις του, στον Κωστή Παπαϊωάννου και στη Σώτη Τριανταφύλλου. Κι εδώ πρωτεύουν η δράση, η πολιτική ανυπακοή, η απόρριψη της βίας, η δημιουργία νέας συνείδησης, ο αγώνας μακροπρόθεσμα.

Ο μαχητικός Ζιν συγκινεί βαθύτατα τον αναγνώστη προς το τέλος, αναφερόμενος στη θανούσα γυναίκα του Ροζ, με την οποία έζησαν 63 χρόνια μαζί. «Η αγάπη που είχαμε ο ένας για τον άλλο δεν μειώθηκε όλα αυτά τα χρόνια... Είχαμε κοινά αισθήματα για τους καταπιεσμένους ανθρώπους παντού. Και οι δύο επιθυμούσαμε έναν καλύτερο κόσμο».

«Σκέτη απογοήτευση ο Μπ. Ομπάμα»

Στον ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

Ο Χάουαρντ Ζιν είναι ο γνωστότερος ριζοσπάστης ιστορικός των ΗΠΑ, σημαντικός θεατρικός συγγραφέας και ιστορική φυσιογνωμία του αμερικανικού πολιτικού ακτιβισμού.

  Το βιβλίο του «Η ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών» έχει πουλήσει πάνω από 2 εκατ. αντίτυπα, ενώ το ντοκιμαντέρ του «Ο λαός μιλά», βασισμένο στο διάσημο βιβλίο του, προβάλλεται αυτές τις μέρες στην αμερικανική τηλεόραση, με τους συντηρητικούς να βάλλουν κατά της προβολής του σε κατάσταση παράνοιας.

**Ο διάσημος διανοούμενος και ακτιβιστής βρήκε πάντως το χρόνο να μας μιλήσει για την περιβόητη ομιλία του αμερικανού προέδρου στην απονομή του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης και για το τέλος του μήνα του μέλιτος του Ομπάμα.

* Προφανώς χρειαζόταν ένα βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για να περιγράψει ο Ομπάμα με τους όρους της πολιτικής φιλοσοφίας και των διεθνών σχέσεων το αυτοκρατορικό του όραμα για τις ΗΠΑ. Συμφωνείτε;

- Ναι, στην ομιλία του κατά τη διάρκεια της απονομής του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης ο Ομπάμα προσπάθησε να μεταφέρει μια διανοητική έκφραση και να δώσει μια φιλοσοφική αιτιολόγηση για την κλιμάκωση των στρατιωτικών αποστολών στο Αφγανιστάν - δηλαδή προσπάθησε να ανατρέψει τις αρνητικές εντυπώσεις από την ειρωνεία του γεγονότος ότι έλαβε βραβείο ειρήνης ενώ διεξάγει πόλεμο. Επικαλέσθηκε τη θεωρία του «δίκαιου πολέμου» και την αντιπαράθεση μεταξύ «ρεαλισμού» και «ιδεαλισμού», αναφέρθηκε στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και στον Γκάντι αλλά μίλησε ταυτόχρονα για την ανάγκη που υπάρχει ορισμένες φορές στον πραγματικό κόσμο για την διεξαγωγή πολέμου. Μια ομιλία γεμάτη αντιφάσεις. Ενας φίλος μου περιέγραψε τη γλώσσα της ομιλίας του Ομπάμα ως «διφορούμενη». Συμφώνησα ότι η γλώσσα ήταν σχετικά «διφορούμενη», αλλά οι ενέργειές του δεν είναι καθόλου διφορούμενες. Ετσι, όταν η γλώσσα είναι διφορούμενη αλλά οι πράξεις ξεκάθαρες, πρέπει να πούμε τα πράγματα με τις σωστές λέξεις. Η ομιλία του δεν ήταν «διφορούμενη» αλλά υποκριτική.

* Αναφέρθηκε και στον Κένεντι. Μάλιστα, ο Ομπάμα φαίνεται να έχει ένα είδος εμμονής με τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και δεν χάνει ευκαιρία στις δημόσιες ομιλίες του να αναφέρεται στην πολιτική κληρονομιά του Κένεντι. Ποια είναι ακριβώς αυτή η κληρονομιά;

- Για τους αμερικανούς φιλελευθέρους (δηλαδή τους Δημοκρατικούς) ο Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι είναι μια ηρωική φιγούρα, εξιδανικευμένη σε βαθμό μεγάλων ιστορικών αναληθειών. Οπως ο Ομπάμα, ο Κένεντι ήταν μια χαρισματική προσωπικότητα, με τρομερή ευφράδεια και γοητεία. Αλλά όπως και στην περίπτωση του Ομπάμα, οι πολιτικές του ήταν καθεστωτικές και παραδοσιακές. Ξεκίνησε την κλιμάκωση του πολέμου στο Βιετνάμ, αυξάνοντας τον αριθμό των στρατευμάτων. Προχώρησε με το σχέδιο του Αϊζενχάουερ για την εισβολή της Κούβας και είπε ψέματα ενώπιον του λαού περί αυτού. Προς τιμήν του, αντιστάθηκε στις συμβουλές των στρατηγών του να βομβαρδίσει την Κούβα και διαπραγματεύτηκε με τον Χρουστσόφ. Αλλά διατήρησε έναν τεράστιο στρατιωτικό προϋπολογισμό. Οπως και με τον Ομπάμα, η ρητορική του (σε μια διάσημη ομιλία του στο American University στην Ουάσινγκτον φαινόταν να απομακρύνεται από μια μιλιταριστική προσέγγιση στις διεθνείς σχέσεις) ήταν σε αντίφαση με τις ενέργειές του. Ο Κένεντι κουβαλάει επίσης τη φήμη ότι υποστήριζε τα αιτήματα των μαύρων για ισότητα, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήταν ποτέ διαθέσιμος να έρθει αντιμέτωπος με το σύστημα του φυλετικού διαχωρισμού έως τη στιγμή που οι μαύροι των ΗΠΑ άρχισαν ανά χιλιάδες τις μεγάλες διαδηλώσεις στον Αμερικανικό Νότο.

* Προασπίζοντας το δόγμα του «δικαίου πολέμου», ο Ομπάμα προέβη σε συγκρίσεις μεταξύ του Χίτλερ και της Αλ Κάιντα. Θα σχολιάζατε αυτήν τη σύγκριση αλλά και τη θέση του περί «δικαίου πολέμου»;

- Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τη φήμη «καλού πολέμου», και επειδή πράγματι υπήρξε ένα ηθικό στοιχείο στη διεξαγωγή αυτού του πολέμου -ο πόλεμος ενάντια στον ναζισμό- συχνά χρησιμοποιείται από τις ΗΠΑ για να δικαιολογούν τους πολέμους που έχουν διεξαγάγει από τότε και οι οποίοι δεν διαθέτουν κανένα ηθικό στοιχείο. Είναι μια πολύ έξυπνη συσκευή προπαγάνδας. Με αυτό τον τρόπο μετατρέπονται σε Χίτλερ όλοι οι εχθροί μας από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά και οποιαδήποτε προσπάθεια για διαπραγμάτευση χαρακτηρίζεται ως «κατευνασμός». Αλλά ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν στην πραγματικότητα βαθιά προβληματικός από την άποψη της ηθικής λόγω των φρικτών βομβαρδισμών που υπέστησαν άμαχοι πολίτες στη Γερμανία και την Ιαπωνία. Οσο για την θεωρία του «δικαίου πολέμου», ενώ ο Ομπάμα την επικαλέστηκε και παρουσίασε τις βασικές αρχές της (αυτοάμυνα, αναλογικότητα, αποφυγή θυμάτων πολιτών) δεν έκανε καμία προσπάθεια να την πλασάρει στο πλαίσιο του πολέμου που διεξάγεται στο Αφγανιστάν επειδή, στην πραγματικότητα, καμία από τις αρχές της δεν έχουν αντίκρισμα στον πόλεμο κατά του Αφγανιστάν.

* Πώς αντιδρά η κοινή γνώμη στις Ηνωμένες Πολιτείες γύρω από την αυξανόμενη συμμετοχή των αμερικανικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν;

- Η αμερικανική κοινή γνώμη έχει αντιταχθεί στον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Δεν υπήρξε καμία λαϊκή απαίτηση για διεξαγωγή του πολέμου και σίγουρα για καμία κλιμάκωση. Αλλά μόλις σταλούν τα στρατεύματα και ξεκινήσει η εκστρατεία προπαγάνδας από τον Λευκό Οίκο και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολλοί άνθρωποι διστάζουν να διαμαρτυρηθούν. Γι' αυτό οι δημοσκοπήσεις της κοινής γνώμης εμφανίζουν τώρα μια μικρή πλειοψηφία να είναι υπέρ της κλιμάκωσης του πολέμου στο Αφγανιστάν. Αλλά αυτή η μικρή πλειοψηφία θα μειωθεί μόλις γίνει ξεκάθαρο ότι η αποστολή των στρατευμάτων δεν βοηθά την κατάσταση.

* Πρόσφατο ρεπορτάζ των «New York Times» αποκάλυψε τις εκτενείς διασυνδέσεις μεταξύ της εταιρείας Blackwater και της CIA στην πραγματοποίηση μυστικών επιδρομών στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Αλλη μια λαμπρή στιγμή για την αμερικανική δημοκρατία;

- Δυστυχώς, το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών στις ΗΠΑ δεν γνωρίζει για τις διασυνδέσεις μεταξύ Blackwater και CIA και το όλο θέμα των ιδιωτικών εταιρειών που δρουν στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν δεν προβάλλεται από τα ΜΜΕ. Υπάρχει μια γενική αντίληψη ότι διεξάγεται μια καουμπόικη μορφή αισχρής κερδοσκοπίας, αλλά οι λεπτομέρειες είναι βαθιά κρυμμένες από τα μάτια του κοινού.

* Ποια είναι τα επιτεύγματα του Ομπάμα μέχρι τώρα στο εσωτερικό μέτωπο της χώρας;

- Στο εσωτερικό μέτωπο, ο Ομπάμα είναι μια σκέτη απογοήτευση για τους ανθρώπους που τον ψήφισαν. Δεν έχει υπάρξει καμία τολμηρή πρωτοβουλία, ασχέτως αν αφορά την οικονομική μεταρρύθμιση, το σύστημα υγείας ή τα συνταγματικά δικαιώματα. Διόρισε εξ αρχής συντηρητικούς οικονομικούς συμβούλους, παραδοσιακά μυαλά, ανθρώπους που κατείχαν εκτελεστικές θέσεις στους μεγάλους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς, και με το που ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας μοίρασε εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια στις ίδιες τράπεζες και τις χρηματοπιστωτικές εταιρείες που ήταν υπεύθυνες με τις πράξεις τους για την οικονομική ύφεση. Στο θέμα του υγειονομικού συστήματος έχει αρνηθεί να προωθήσει την εφαρμογή του προτύπου που χρησιμοποιείται στη Γαλλία, στη Γερμανία και στις Σκανδιναβικές χώρες -και που είναι πολύ πιο αποδοτικό, πιο απλό, και πιο δίκαιο σύστημα υγείας από αυτό που διαθέτουν οι Ηνωμένες Πολιτείες (ένα σύστημα που είναι τόσο πανάκριβο ώστε πενήντα εκατομμύρια πολίτες να είναι ανασφάλιστοι). Αντί αυτού, έχει κάνει τον ένα συμβιβασμό μετά τον άλλον σε βαθμό που η μεταρρύθμιση του συστήματος είναι πολύ αδύναμη και αναγκάζει τους ανθρώπους να αγοράζουν ασφάλεια από τις ασφαλιστικές εταιρείες, που ήταν και από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες της πολιτικής εκστρατείας του Ομπάμα.

* Θα λέγατε ότι η περίοδος του «μήνα του μέλιτος» για τον Ομπάμα έληξε;

- Ο «μήνας του μέλιτος» έχει λήξει για πολλούς από τους υποστηρικτές του. Ομως υπάρχουν ακόμα εκείνοι που διατηρούν την ελπίδα με τον τρόπο του νεόνυμφου που, ενώ η νύφη έχει ανακαλύψει ότι είναι ανίκανος, αυτός ισχυρίζεται με ευγλωττία ότι θα επανακτήσει τη δύναμή του, αλλά δίχως να μπορεί να παρουσιάσει κανένα πραγματικό στοιχείο για να στηρίξει τα λόγια του. Είναι ώρα για διαζύγιο. 

* Στην Ελλάδα, ο Χάουαρντ Ζιν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής. Ο μονόλογός του «Ο Μαρξ στο Σόχο» παιζόταν επί 4 χρόνια με τον Αγγελο Αντωνόπουλο στο ρόλο του Μαρξ. Ενώ τον Μάιο είχε επισκεφθεί την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο της 6ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου και μίλησε με θέμα «Η δράση των πολιτών ως προϋπόθεση της δημοκρατίας», ουσιαστικά τον πυρήνα της πολιτικής του σκέψης.

Βιβλία του στα ελληνικά

«Η ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών» (εκδόσεις Αιώρα), 

«Από την Ιστορία στην πράξη» (εκδόσεις Αιώρα), 

«Ο Μαρξ στο Σόχο» (εκδόσεις Αιώρα), «Τρομοκρατία και πόλεμος» (εκδόσεις Scripta), 

«Διακηρύξεις ανεξαρτησίας» (εκδόσεις Εξάρχεια).