Θαύματα δεν συμβαίνουν. Η πρόοδος είναι μία αργή εξελικτική πορεία, που απαιτεί υπομονή και επιμονή. Ο Σαμ Φούλγουντ ο 3ος, ένας από τους ανθρώπους του προέδρου Ομπάμα και στέλεχος του Κέντρου για την Αμερικανική Πρόοδο, μιλάει στο «ΕΨΙΛΟΝ» για το ρατσισμό, τη μετανάστευση, τις μειοψηφίες, την ανασφάλεια της οικονομικής κρίσης, τον τρόπο προώθησης των αλλαγών, την ανάγκη για διεθνή συνεργασία και για τα... πνευματικά οφέλη της εκλογής Ομπάμα. Γιατί υλικά οφέλη ακόμα δεν είδαμε!
Ηρθε στην Ελλάδα για διαλέξεις σε πανεπιστήμια και σε ιδιωτικά λύκεια, με χορηγία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Ο Σαμ Φούλγουντ (Sam Fulwood) είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Κεντρικό αντικείμενο της δουλειάς του είναι η σχέση φυλής και πολιτικής. Στις διαλέξεις του μίλησε για τη Μαύρη Ιστορία της Αμερικής, μια ιστορία που ξεκινάει από τη δουλοκτησία, περνάει στο διαχωρισμό μαύρων και λευκών, εξεγείρεται με το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και βρίσκει δικαίωση στην ορκωμοσία του πρώτου μαύρου προέδρου των ΗΠΑ πέρυσι.
Πριν από 42 χρόνια, στις 4 Απριλίου 1968, δολοφονήθηκε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο μαύρος πάστορας που οδήγησε το μη βίαιο κίνημα για τα δικαιώματα. Από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και ο συνομιλητής μας, που έζησε τα παιδικά του χρόνια ως άνθρωπος β' κατηγορίας, μπορεί σήμερα να συγχωρεί ακόμα και τον λεκτικό ρατσισμό. Τα προβλήματα των μειονοτήτων, όμως, δεν λύθηκαν αυτόματα. Το παραδέχεται ο Σαμ Φούλγουντ, που έχει μία ακόμα ενδιαφέρουσα ιδιότητα: είναι εξέχον στέλεχος (senior fellow) του Center for American Progress (Κέντρο για την Αμερικανική Πρόοδο), ενός παντοδύναμου think tank των Δημοκρατικών, που χαράζει πολιτική και καθοδηγεί τον Λευκό Οίκο.
Αλλαξε η διακυβέρνηση Ομπάμα τη ζωή των μειονοτήτων στις ΗΠΑ; «Πολλοί, στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο, πίστευαν ότι με τον νέο πρόεδρο την επόμενη μέρα οι γυναίκες τους θα είναι ομορφότερες, οι σύζυγοι πλουσιότεροι, τα παιδιά τους εξυπνότερα και τα αφεντικά τους γενναιόδωρα. Αλλά ξύπνησαν την επόμενη μέρα και τίποτα δεν είχε γίνει. Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι πολύ ανυπόμονοι· πιστεύουν ότι η εκλογή κάποιου αρκεί για να αλλάξουν όλα. Οι αλλαγές είναι αργές και αθόρυβες, αλλά είναι πραγματικές και διαρκείς.
»Η εκλογή Ομπάμα αντιπροσωπεύει το θρίαμβο της ελπίδας ενάντια σε όλα τα κακά που συνέβησαν στην ιστορία μας και στην κοινωνία μας. Είναι ένα θέμα για το οποίο και ο ίδιος μιλάει. Νομίζω ότι το καταλαβαίνει καλά, περισσότερο από τους άλλους ανθρώπους. Τίποτα υλικό δεν έχει αλλάξει στη ζωή των ανθρώπων. Πνευματικά και συναισθηματικά έχουν αλλάξει πολλά. Εχουν διασχίσει το φράγμα και τώρα πιστεύουν ότι αυτά που στο παρελ- θόν τα θεωρούσαν απίθανα, τώρα είναι πιθανά. Αυτό θα έχει διάρκεια».
Ο πρόεδρός σας είναι στόχος ρατσιστικών επιθέσεων από ΜΜΕ και ακροδεξιούς; «Κάθε πρόεδρος είναι στόχος επιθέσεων. Αλλά κάθε επίθεση σ' αυτόν τον πρόεδρο μεταφράζεται ως ρατσιστική. Σήμερα στην Αμερική αν κάποιος δεν συμπαθεί κάποιον άλλον εξαιτίας της φυλής του δεν το λέει. Πριν από 100 χρόνια αυτό ήταν κοινός τόπος. Δεν σε τιμωρούσε κανείς αν έλεγες ότι δεν γουστάρεις τους μαύρους ή τους Κινέζους. Σήμερα τιμωρείσαι. Οχι από το νόμο, αλλά από τις συναναστροφές σου - κάτι πολύ πιο ισχυρό από το νόμο. Η εκλογή Ομπάμα σπρώχνει αυτό το φαινόμενο πέρα από τον κοινωνικό σεβασμό. Ποτέ δεν λένε ότι "Δεν μου αρέσει ο Ομπάμα επειδή είναι μαύρος", ακόμα και αν είναι αλήθεια. Οι επιθέσεις εναντίον του -στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, τουλάχιστον- μεταμφιέζονται σε πολιτική συζήτηση».
Γράψατε πρόσφατα ένα άρθρο σχετικά με το πώς οι μαύροι παίρνουν δυσκολότερα και ακριβότερα δάνεια. Με εντυπωσίασαν τα στατιστικά στοιχεία που αποδείκνυαν ότι ένας μαύρος, με το ίδιο οικονομικό προφίλ με έναν λευκό, πληρώνει μεγαλύτερους τόκους για δάνειο. Τελικά το χρήμα έχει χρώμα; «Στην Αμερική δεν έχουμε λύσει όλες τις φυλετικές διακρίσεις. Πιθανόν να μην το καταφέρουμε ποτέ. Η ανθρωπότητα είναι τέτοια, που ποτέ δεν θα ξεφορ- τωθούμε τη φτώχεια ή την πείνα. Ο καλύτερος τρόπος για να τα δεις όλα αυτά είναι να βλέπεις την απόσταση που διένυσες μέχρι τώρα για να τα εξαλείψεις. Οχι υποχρεωτικά να στοχεύεις στην απόλυτη εξάλειψη. Τη θέλεις, αλλά μην απογοητεύεσαι όταν δεν έχεις ολόκληρο το καρβέλι.
»Η φύση του σημερινού ρατσισμού στις ΗΠΑ τείνει να γίνει περισσότερο θεσμική, πράγμα που είναι δυσκολότερο να ορίσεις και να καταδείξεις. Η στεγαστική κρίση, που επηρέασε τους πάντες, είχε μεγαλύτερο αντίκτυπο στον ευάλωτο πληθυσμό και στους φτωχούς. Οι μαύροι είναι δυσανάλογα φτωχοί (σ.σ.: σχετικά με τον συνολικό πληθυσμό) και σακατεύτηκαν δυσανάλογα από την κρίση. Χρειάζονται πολιτικές αποφάσεις και μέχρι τώρα κανείς δεν έχει δώσει αρκετή σημασία. Σε αυτό θέλω να συμμετάσχω μέσα από το Κέντρο για την Αμερικανική Πρόοδο. Να βρίσκω το σημείο τομής φυλετικών και πολιτικών θεμάτων, έτσι ώστε όταν σκεφτόμαστε έναν νόμο να καταλαβαίνουμε πώς θα επηρεάσει τις διαφορετικές ομάδες ανθρώπων - πράγμα που γενικά δεν είναι μέρος της πολιτικής συζήτησης όταν συζητάς έναν νόμο. Το στεγαστικό είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα γι' αυτό».
Πιστεύετε ότι το Κέντρο για την Αμερικανική Πρόοδο έχει αρκετή επιρροή στην κυβέρνηση των ΗΠΑ; «Εχουμε πάρα πολύ μεγάλη επιρροή (γελάει). Εχουμε πραγματικά πολλή. Το ερώτημα είναι αν η κυβέρνηση έχει αρκετή επιρροή να κάνει αυτό που θέλουμε στην ευρεία κοινωνία! Εκεί δεν είμαι σίγουρος ότι έχουμε αρκετή επιρροή. Εχουμε σχεδόν καθημερινή επαφή με την κυβέρνηση. Δουλεύουμε ανεξάρτητα, αλλά και πολλοί που δούλευαν μαζί μας τώρα πια δουλεύουν για την κυβέρνηση».
Μήπως υπάρχει ένας καινούργιος ρατσισμός - όχι απέναντι στους μαύρους, αλλά απέναντι στους Αραβες και τους ισπανόφωνους; «Οχι. Νομίζω ότι αυτό είναι λίγο ακραίο. Ισως έχει σχέση με μερικά ζητήματα με τη μετανάστευση. Δεν θα το έλεγα "νέο ρατσισμό". Η οικονομία, διεθνώς και στην Ελλάδα, συρρικνώνεται. Πολλοί άνθρωποι, όταν αισθάνονται ότι απειλούνται από οικονομική αβεβαιότητα, σκέφτονται εγωιστικά και θέλουν να είναι σίγουροι ότι η οικογένειά τους, η κοινότητά τους θα έχει προτεραιότητα. Αυτό κάνει κάποιους να είναι λιγότερο ανοιχτοί στη μετανάστευση.
»Πολλοί Αμερικανοί νιώθουν ότι δεν αντέχουμε να μπαίνουν κι άλλοι άνθρωποι στη χώρα μας. Μερικοί αυτό το θεωρούν ένα είδος ρατσισμού, αλλά δεν πιστεύω ότι είναι σωστό. Θεωρώ ότι απλώς αυτό αντικατοπτρίζει μια αβεβαιότητα που σχετίζεται με την οικονομία».
Η Ελλάδα έχει παρόμοιο πρόβλημα. Υπάρχει λύση; «Δεν μπορώ να πω μια λύση για την Ελλάδα, αλλά στις ΗΠΑ αυτό που κοιτάζουμε είναι ένα πρόγραμμα οικογενειακής επανένωσης, με το οποίο οι άνθρωποι μπορούν να φέρουν τις οικογένειές τους και να έχουν δρόμο προς την ιθαγένεια. Αν επιθυμούν να ζήσουν και να δουλέψουν στις ΗΠΑ».
Ακόμα και όταν έχουν μπει στη χώρα χωρίς άδεια; «Πιστεύω ότι τα σύνορα πρέπει να προστατεύονται. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να μπορούν να τα διασχίσουν παράνομα. Αλλά τα περνούν παράνομα, καθώς δεν έχουν ελπίδα να τα περάσουν νόμιμα. Αν υπήρχε τρόπος να μπουν στις ΗΠΑ νόμιμα και να αναζητήσουν δουλειά χωρίς τον κίνδυνο να συλλη- φθούν σ' αυτήν τη διαδικασία, θα λυνόταν το πρόβλημα. Δεν νομίζω ότι υπάρχει ο κίνδυνος όλο το Μεξικό να έρθει στην Καλιφόρνια, όπως φοβούνται μερικοί, αν έχουμε έναν νόμιμο δρόμο προς την ιθαγένεια. Δεν πιστεύω στα "μη σύνορα" και τους "μη κανόνες". Πρέπει να έχεις ένα μεθοδικό σύστημα και αυτό το σύστημα στις ΗΠΑ δεν λειτουργεί τώρα».
Αν έχεις κάποιους μετανάστες χωρίς χαρτιά, για δέκα χρόνια ας πούμε, αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν νομικά δικαιώματα. Δεν θα έπρεπε να προστατεύονται τα δικαιώματά τους; «Νομίζω ότι βασικό είναι να έχεις ένα μονοπάτι για την ιθαγένεια. Τα παιδιά των παράνομων μεταναστών που γεννιούνται στις ΗΠΑ έχουν νόμιμα την αμερικανική ιθαγένεια. Αυτόματα. Ετσι έχουμε περιπτώσεις που οι γονείς πρέπει να απελαθούν και τα παιδιά μπορούν να μείνουν! Φυσικά, δεν μένουν, αλλά θα μπορούσαν επειδή είναι νομικά πολίτες. Αυτό είναι τρελό! Δεν είναι ένα δίκαιο σύστημα. Πρέπει να αλλάξει. Αλλο παράδειγμα: Είναι κάποιος στη χώρα παράνομα και τον χτυπάει ένα αυτοκίνητο. Τι θα κάνεις; Θα περιθάλ- ψεις τον τραυματία, ακόμα κι αν δεν έχει χαρτιά και δεν έχει ασφάλιση;»
Στην Ελλάδα το κάνουμε. «Και στις ΗΠΑ το κάνουμε. Αλλά επιβαρύνεται το κράτος. Αν έχεις ένα σύστημα που θα επιτρέπει στον άνθρωπο να είναι νόμιμα εκεί και να βγει από τις σκιές, δεν έχεις τέτοιο πρόβλημα. Αυτό πρέπει να λύσουμε. Πρέπει να δώσεις στους ανθρώπους μια ευκαιρία να είναι νόμιμοι. Μια ευκαιρία να μην παραβιάζουν το νόμο. Δεν πρέπει να ενθαρρύνεις τον κόσμο να παραβιάζει το νόμο».
Ενας από τους κύριους σκοπούς του Κέντρου για την Αμερικανική Πρόοδο είναι «η αποκατάσταση της αμερικανικής παγκόσμιας ηγεσίας». Δεν υπάρχει ηγεσία σήμερα; Υπάρχει. Πώς την ορίζετε και πώς θα την αποκαταστήσετε; «Στη διάρκεια της σύντομης ιστορίας μας έχουμε παίξει έναν σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια ιστορία. Κανείς δεν το αμφισβητεί αυτό. Ομως, τα τελευταία χρόνια, ειδικά με την κυβέρνηση Μπους, οι ΗΠΑ πήραν διαφορετικό δρόμο. Εναν δρόμο που περιγράφεται -κατά τη γνώμη μου, σωστά- ως μονομέρεια. Δηλαδή: "Κάνε ό,τι λέω ή μείνε στην άκρη". Δεν συμβουλεύει το Κέντρο μ' αυτόν τον τρόπο την κυβέρνηση. Συμβουλεύουμε ότι πρέπει να συνεργαζόμαστε με τις άλλες χώρες προς το συμφέρον όλων των μερών. Μερικές φορές μπορεί να διαφωνείς, αλλά δεν πρέπει να εφαρμόζεται "το δίκαιο του ισχυροτέρου"».
Σήμερα οι ΗΠΑ έχουν δύο ανοιχτούς πολέμους. Τι μπορείτε να πείτε γι' αυτούς; «Δεν λέω τίποτα! Πιστεύω ότι ο πρόεδρος Ομπάμα προσπαθεί να τους διευθύνει. Δεν μπορεί να τους κλείσει αυτόματα. Νομίζω ότι προσπαθεί να βρει έναν τρόπο να θέσει τέλος στους πολέμους. Μη με ρωτάς πώς θα γίνει· απλώς, δεν ξέρω. Είμαι ένα λογικό άτομο, ξέρω ότι αυτοί οι πόλεμοι μας στοιχίζουν πολύ σε ανθρώπους, σε πόρους και σε φόρους. Δεν ξέρω τι άλλο να πω».
Εγώ μπορώ να πω, κι αν θέλετε το σχολιάζετε. Πολλοί από τους μετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα προέρχονται από το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Ακόμα κι αν δεν μιλήσουμε για την ηθική του πολέμου, μπορούμε να αναφερθούμε σε πραγματικά προβλήματα που γεννάει. «Αυτή είναι η ουσία με τη μονομέρεια. Ο κόσμος είναι συνδεδεμένος σαν δίχτυ αράχνης. Τραβάς μιαν άκρη από τη μια πλευρά και κάτι άλλο ξηλώνεται από την άλλη. Κάνουμε αυτό στο Ιράκ και εμφανίζεται κάτι άλλο που το λέμε ακούσιο επακόλουθο. Είναι πολύ καλύτερα όταν όλοι συνεργαζόμαστε - ΗΠΑ, Ελλάδα, Ρωσία, όλοι. Οταν βλέπουμε μαζί ένα πρόβλημα, μπορούμε να χειριστούμε τα ακούσια επακόλουθα που θα ξεφυτρώσουν εκεί όπου δεν είχες καν σκεφτεί».
Εχετε πάει ποτέ στη Νότια Αφρική; Εκεί έλυσαν το πρόβλημα του απαρτχάιντ, αλλά οι παραγκουπόλεις υπάρχουν ακόμα. Το τέλος των πολιτικών διακρίσεων δεν έδωσε λύση στη φτώχεια. Και η εγκληματικότητα βρίσκεται στα ύψη. Οπως μου την περιέγραψαν λευκοί, είναι ένας «κοινωνικός πόλεμος», αν και όχι του είδους που φοβόνταν πριν από την αλλαγή. Ακόμα, στο λεξιλόγιο έχει εμφανιστεί μια λέξη για τους βολεμένους μαύρους που έχουν την πολιτική και οικονομική εξουσία και δεν ενδιαφέρονται για το λαό. Τους αποκαλούν «καρύδες», δηλαδή μαύρους απ' έξω και λευκούς από μέσα. «Εχω πάει ως δημοσιογράφος - και την εποχή που υπήρχε απαρτχάιντ και αφού εκλέχθηκε ο Νέλσον Μαντέλα. Αλλά δεν ξέρω πώς κάποιος μπορεί να δει τη Ν. Αφρική σήμερα και να πει ότι δεν είναι καλύτερα από τις αρχές του '80. Για μένα είναι παράλογος και απληροφόρητος. Η Ν. Αφρική δεν έχει λύσει κανένα από τα τεράστια προβλήματά της (φτώχεια, ανεργία και αρρώστια), αλλά σε καμία περίπτωση δεν ήταν καλύτερη με το απαρτχάιντ.
»Η πρόοδος στον κόσμο είναι διαδικασία και όχι προορισμός. Αν οι άνθρωποι είχαν μεγάλες προσδοκίες από τον Ομπάμα, είχαν πολύ μεγαλύτερες και παράλογες προσδοκίες από τον Μαντέλα. Οταν ήμουν εκεί το '85, έφυγα και ο Μαντέλα ήταν στη φυλακή. Νόμιζα ότι θα πεθάνει φυλακισμένος, ότι θα γίνει εμφύλιος πόλεμος. Οι λευκοί έμοιαζαν ανίκανοι να καθησυχάσουν τους φόβους τους για το τι θα πάθουν αν παραδώσουν την εξουσία στη μαύρη πλειοψηφία».
Η οικονομική κρίση έπληξε τους πάντες, αλλά πολύ περισσότερο τους φτωχούς. Και οι φτωχοί στις ΗΠΑ είναι κατά μεγάλο ποσοστό μαύροι, όπως λέει ο συνομιλητής μας. Σκηνή από κλειστό πάρκο με νεροτσουλήθρες, στο Νιου Τζέρσεϊ, 2001.
Το έφερα ως παράδειγμα μιας κατάστασης στην οποία τα προβλήματα δεν έχουν να κάνουν μόνο με τις φυλετικές διακρίσεις, αλλά και με την πολιτική. «Η Ν. Αφρική είναι καλό παράδειγμα για να καταλάβουμε το ρατσισμό. Το απαρτχάιντ ήταν ένας νέος νόμος, επιβλήθηκε το 1948 και είχε διάρκεια 50 χρόνια. Είχε διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής. Από τότε πέρασε μισή γενιά. Δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένεις ότι τα προβλήματα θα λυθούν σε μισή γενιά. Μπορεί να έχουν AIDS και εγκληματικότητα, αλλά έχουν και ανθρώπους που αυτοπροσδιορίζονται, έχουν την απουσία της ρατσιστικής καταπίεσης, μια νομική ταυτότητα. Αυτό είναι πρόοδος.
»Αυτήν την πρόοδο πρέπει να βλέπουμε. Σε 40 χρόνια στις ΗΠΑ δεν θα υπάρχει καμία φυλετική απόλυτη πλειοψηφία. Για πρώτη φορά στην ιστορία μας δεν θα υπάρχει μία ομάδα ανθρώπων με κοινό χρώμα, που να είναι η πλειονότητα του πληθυσμού. Αυτό αλλάζει τα πάντα! Πρέπει να δούμε πώς θα προχωρήσουμε ως έθνος όταν οι λευκοί δεν θα μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους με πολιτική, στρατιωτική ή οικονομική ισχύ. Ενδέχεται να συμβεί στη διάρκεια της ζωής μου, αλλά σίγουρα θα συμβεί στη ζωή της κόρης μου.
»Αυτό αντιπροσωπεύει ο Ομπάμα, την ανάμειξη της ανθρωπότητας. Ο πρώτος πρόεδρος του 21ου αιώνα δεν είναι ούτε ολότελα μαύρος με την αμερικανική έννοια ούτε ολότελα λευκός. Γεννήθηκε στη Χαβάη, έζησε αρκετά στην Ινδονησία, έζησε στη φτώχεια, κατάφερε να μπει στο κολέγιο και έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ. Μια αξιοσημείωτη ιστορία!
»Οι άνθρωποι που τονίζουν αυτά τα προβλήματα, δεν καταλαβαίνουν ότι οι ΗΠΑ πρόκειται να μοιάσουν στον υπόλοιπο κόσμο όσο ποτέ πριν. Η πλειονότητα των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο δεν είναι λευκοί. Η αμερικανική πολιτική, η οικονομική και στρατιωτική ισχύς δεν θα υπαγορεύονται πλέον αποκλειστικά από τους απογόνους της Δυτικής Ευρώπης. Και αυτό, βέβαια, είναι υπέροχο!»
Θέλω να μας πείτε προσωπικές σας εμπειρίες ρατσισμού. Πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια; «Μεγάλωσα στη Βόρεια Καρολίνα τις δεκαετίες του '50 και του '60. Οι γονείς μου είχαν τελειώσει πανεπιστήμιο, όπως και οι παππούδες μου. Εκείνη την εποχή και σε εκείνη την περιοχή αυτό ήταν ασυνήθιστο για τους μαύρους. Ετσι, ήμασταν σε μια κατάσταση λίγο καλύτερη από τους περισσότερους μαύρους. Ομως δεν ήμασταν στην ίδια θέση με τους λευκούς, ακόμα και αν βγάζαμε τα ίδια χρήματα. Μεγάλωσα σε κάτι που ονομάζω "κουκούλι". Ημουν αποκομμένος από τον κόσμο των λευκών· ποτέ δεν έρχονταν στη γειτονιά μου, ποτέ δεν πήγαινα στη δική τους. Τα μόνα που ήξερα για τους λευκούς ήταν όσα έβλεπα στην τηλεόραση. Οταν ήμουν πολύ μικρός, νόμιζα ότι ο πατέρας μου ήταν ο βασιλιάς των λευκών και ότι τους έλεγχε γιατί κρατούσε το τηλεκοντρόλ και ανοιγόκλεινε την τηλεόραση όταν ήθελε εκείνος.
»Ωσπου έφτασα στα 14 και πήγα στο λύκειο - και τότε ο κόσμος άνοιξε με έναν εντελώς καινούργιο τρόπο για μένα. Αλλαξε ξαφνικά το 1971, τρία χρόνια αφότου πέθανε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Θυμάμαι τους δικούς μου να μου λένε για το πώς περπατούσαν στο κέντρο της πόλης και όταν ερχόταν ένας λευκός έπρεπε να κατέβουν από το πεζοδρόμιο για να περάσει. Δεν μου έλεγαν πριν τέτοιες ιστορίες, γιατί δεν ήθελαν να ξέρω. Πολύ αμυδρά θυμάμαι τις δημόσιες ξεχωριστές τουαλέτες, αναλόγως της φυλής. Είναι δύσκολο να θυμάσαι τέτοια πράγματα κι έχουν γίνει τόσον καιρό πριν που δεν φαίνονται αληθινά.
»Πρέπει να καταλάβεις ότι η φυλή στην Αμερική είναι ένα πολύ πολύπλοκο θέμα. Και είναι συναισθηματικό θέμα· οι άνθρωποι θέλουν να το αποφύγουν. Δεν θέλουν να νιώθουν άβολα σχετικά με τη φυλή. Γι' αυτό ήθελαν να πιστεύουν ότι, εκλέγοντας τον Μπαράκ Ομπάμα που είναι μαύρος, όλα θα εξαφανιστούν. Και δεν εξαφανίστηκαν».
Πώς ορίζετε το ρατσισμό; «Προσπαθώ πάρα πολύ όταν είμαι στην πατρίδα μου να μη χρησιμοποιώ τον όρο ρατσισμός. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι σημαίνει. Οχι πως είμαι τόσο έξυπνος που εγώ ξέρω και οι άλλοι όχι. Είναι η εξουσία που ασκείται σε κάποιον - πράγμα διαφορετικό από το να λες "Δεν σε συμπαθώ" ή "Διαφωνώ". Δεν είναι ρατσιστικό οι άνθρωποι να διαφωνούν άγρια, όταν απουσιάζει η φυσική βία».
Αν κάποιος πιστεύει ότι ένας άλλος άνθρωπος είναι βρόμικος ή κακός, κρίνοντας μόνο από το χρώμα του δέρματός του, αυτό δεν είναι ρατσισμός; «Αυτό το πρόσωπο μπορεί να έχει ρατσιστικά αισθήματα, αλλά δεν νοιάζομαι γι' αυτό. Δεν με ενδιαφέρει αν οι άνθρωποι δεν με συμπαθούν επειδή είμαι μαύρος. Με ενδιαφέρει αν θα με πυροβολήσουν επειδή είμαι μαύρος. Αν κάποιος λέει, "Ο μαύρος είναι βρόμικος" και μείνουμε εκεί και ποτέ δεν έχουμε αλληλεπίδραση, ας τον ευλογεί ο Θεός. Αυτή είναι η δική μου άποψη και ας μη συμφωνούν άλλοι μαύροι.»
Όταν οι Ευρωπαίοι έρχονταν στην Αμερική κατά κύματα στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχε ένα άγχος - "Τι κάνουμε τώρα;". Τους συμπεριφέρονταν συχνά σαν να επρόκειτο για διαφορετικούς ανθρώπους, στους Ιταλούς, τους Ελληνες, τους Ιρλανδούς... Τους συμπεριφέρονταν σχεδόν σαν σε διαφορετική φυλή, κι ας ήταν λευκοί. Αλλά σύντομα έγιναν Αμερικανοί. Πιστεύω ότι αυτή είναι η δύναμη της Αμερικής - και θα συμβεί ξανά».
Αμερικανοί νέοι στην παραλία της Ντεϊτόνα, στη Φλώριδα, το 1997. Ο Κ. Μάνος φωτογραφίζει τον άνθρωπο ως συμπληρωματικό και όχι ως κύριο στοιχείο της σύνθεσής του.
Κωνσταντίνος Μάνος
«Οι Αμερικανοί δεν είναι πια τόσο ανεκτικοί»
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕΛΙΝΑ ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΥ (melina@enet.gr)
Το «American Color 2» αποκαλύπτει πτυχές του σύγχρονου αμερικανικού τρόπου ζωής. Ροντέο και συναντήσεις μοτοσυκλετιστών, πολύβουοι δρόμοι και καυτές παραλίες, διαγωνισμοί cheerleaders και γιορτές, όλα γίνονται καμβάς στο φακό του Κωσταντίνου Μάνου, που απαθανατίζει τολμηρές ακροβασίες ανάμεσα στο πραγματικό και το υπερβατικό, σε εκρήξεις χρωμάτων και βουβών σκιών, σε συναθροίσεις και αποκλεισμούς.
«Σε όλα τα όμορφα πράγματα υπάρχει κάτι περίεργο» έγραψε ο Αρθούρος Ρεμπό. Με αυτήν τη φράση προλογίζεται το «American Color 2». Αφηγητής είναι και πάλι το οξυδερκές βλέμμα του Κωνσταντίνου Μάνου. Οπως και στην πρώτη ενότητα «American Color», και εδώ η αμερικανική πραγματικότητα ανατέμνεται, καθώς ο φακός του συνθέτει φορμαλιστικά εικόνες που κρύβουν εκπλήξεις και μυστήριο, που μάλλον θέτουν ερωτήματα παρά τα απαντούν, που σε κάνουν να επιστρέφεις για να ανακαλύψεις κάθε φορά περαιτέρω σημαινόμενα.
Οι ρίζες του φυτρώνουν στο νησί Αφησιά του Μαρμαρά, απ' όπου κατάγονταν οι γονείς του, πριν μεταναστεύσουν στη Νότια Καρολίνα των ΗΠΑ. Αυτοδίδακτος, διαμόρφωσε από νωρίς την ανθρωποκεντρική φωτογραφική του ταυτότητα, εστιασμένη αρχικά σε κοινότητες απομακρυσμένες από τον πολιτισμό. Το 1961 περιηγήθηκε απ' άκρη σ' άκρη την ελληνική ύπαιθρο για τρία ολόκληρα χρόνια, φωτογραφίζοντας το υλικό της βραβευμένης του ενότητας «Α Greek Portfolio». Τότε έγινε μέλος του πρακτορείου Magnum, ενώ έργα του ανήκουν σήμερα στις μόνιμες συλλογές ευρωπαϊκών και αμερικανικών μουσείων. Σήμερα ζει στο Πρόβινσταουν, μία επαρχιακή πόλη της Βοστώνης, όπου ετοιμάζει τη μεγάλη ρετροσπεκτίβα που αναμένεται το φθινόπωρο του 2011 στο Μουσείο Μπενάκη.
Στο «American Color» εξερευνούσατε πτυχές της αμερικανικής ζωής και κουλτούρας. Το νέο βιβλίο είναι η συνέχειά του; «Μου άρεσε τόσο πολύ αυτό το είδος της φωτογραφίας, που έγινε απόλαυση· έτσι αποφάσισα να συνεχίσω. Ωστόσο, πρόκειται για νέα δουλειά. Οι εικόνες έχουν ασφαλώς εξελιχθεί και διαφοροποιηθεί. Αλλες είναι πιο σκληρές και ρεαλιστικές, άλλες πιο αφαιρετικές. Θέλω να πιστεύω ότι καθεμία από τις εικόνες που επέλεξα για το βιβλίο αποτελεί και μία έκπληξη».
Η ανθρώπινη παρουσία είναι στο «American Color 2» κάπως πιο υπαινικτική. «Αυτή η προσέγγιση προέκυψε μέσα στα χρόνια. Αρχισα να χρησιμοποιώ περισσότερο το σώμα, τη μορφή, τις σκιές των ανθρώπων, αποφεύγοντας να δείχνω το πρόσωπο. Μ' αυτό τον τρόπο η ανθρώπινη παρουσία γίνεται πιο συμβολική, γίνεται οικουμενική».
Το χρώμα πρωταγωνιστεί. Είχατε γίνει διάσημος για τις δουλειές σας σε ασπρόμαυρο. Πώς αποφασίσατε τέτοια στροφή; «Το '80 είχα μόλις ολοκληρώσει ένα μεγάλο βιβλίο σε ασπρόμαυρο, το "The Bostonians" (σ.σ.: μια μονογραφία με πορτρέτα κατοίκων της Βοστώνης). Η ανακάλυψη του χρώματος μου αποκάλυψε έναν εντελώς νέο τρόπο σκέψης. Κατά μία έννοια, με έσωσε από το να γίνω ένας ακόμα φωτογράφος που θα μεγάλωνε ζώντας μέσα από τη φήμη των παλιών του φωτογραφιών. Οπως οι μαέστροι, έτσι και οι φωτογράφοι θα έπρεπε να κάνουν τις καλύτερες δουλειές τους όταν μεγαλώνουν, γιατί τότε έχουν γνώση και εμπειρίες».
Ως πολίτης των ΗΠΑ και φωτογράφος που έχει καταγράψει τον αγώνα της αφροαμερικανικής κοινότητας, νιώθετε να έχουν αλλάξει τα πράγματα μετά την εκλογή του Ομπάμα; «Κάποτε με είχε ρωτήσει ένας έλληνας δημοσιογράφος τι πιστεύω για την Αμερική και του είχα απαντήσει αυθόρμητα: "Η Αμερική είναι μια σαλάτα που δεν ανακατώθηκε". Το ίδιο πιστεύω και σήμερα. Οι Μεξικανοί θεωρούνται τώρα ένα μεγάλο πρόβλημα, όμως κάποτε είχαν έρθει στην Αμερική και οι Ελληνες, οι Ιταλοί, οι Κινέζοι... Οι Αμερικανοί δεν είναι πια τόσο ανεκτικοί. Οι αντιθέσεις οξύνονται: οι Βόρειοι και οι Νότιοι, η ανατολική χώρα και η δυτική, οι πλούσιοι και οι φτωχοί. Το χάσμα γιγαντώνεται καθώς η μεσαία τάξη παλεύει να επιβιώσει».
Και ο Ομπάμα; «Είναι ένας ειλικρινής άνθρωπος. Πιστεύω ότι πραγματικά ενδιαφέρεται και προσπαθεί να ενώσει τους ανθρώπους· υπάρχουν, ωστόσο, πολιτικοί που του επιτίθενται, κατά τη γνώμη μου εντελώς αδικαιολόγητα. Ισως καταφέρει να ανατρέψει την κατάσταση. Την ίδια στιγμή, με απασχολεί πολύ η κατάσταση στην Ελλάδα· παρακολουθώ στενά στα ΜΜΕ τις εξελίξεις».
Τι έχει προσφέρει η φωτογραφία στη ζωή σας; «Ασχολούμαι με τη φωτογραφία από τα 13 μου. Ξεκίνησε ως χόμπι, συνεχίστηκε ως χόμπι, παραμένει χόμπι. Την αγαπάω ακόμα όπως στα πρώτα βήματα. Ξέρετε, ποτέ δεν είχα μία δουλειά, την ασφάλεια ενός μισθού. Πέρασα και χρόνια που πάλευα πολύ, που οικονομικά ήταν δύσκολα. Ομως, η φωτογραφία υπήρξε η προτεραιότητά μου. Το πάθος μου. Πιστεύω πως κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει ένα πάθος στη ζωή του. Αυτό της δίνει νόημα».
* Μπορείτε να δείτε τα έργα του Κωσταντίνου Μάνου στην ιστοσελίδα του: www.costamanos.com
** Το βιβλίο «American Color 2» κυκλοφορεί στην Ελλάδα από την Apeiron Photos (τηλ. 210 6007925, www.apeironphotos.com)
Η λευκή πλειοψηφία οδηγείται προς εξαφάνιση. Και βέβαια όχι επειδή ο ήλιος της βόρειας Πρόβινσταουν στην Πενσυλβανία (απ' όπου το στιγμιότυπο πάνω) δεν είναι αρκετά δυνατός για να εξασφαλίσει ένα καλό μαύρισμα, αλλά επειδή η πληθυσμική σύνθεση των ΗΠΑ αλλάζει ταχύτατα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου