Η σκλαβιά στην Βραζιλία μέσα από φωτογραφίες

Η Βραζιλία ήταν η τελευταία χώρα στην Αμερική που σταμάτησε να έχει σκλάβους. Και αυτό έγινε μόλις το 1888. Εκείνη την περίοδο, όμως, είχε ήδη εφευρεθεί η φωτογραφική μηχανή και έτσι τα τελευταία χρόνια της σκλαβιάς ορισμένων ανθρώπων έχουν καταγραφεί.

Η Βραζιλία έχει πλέον στην κατοχή της το μεγαλύτερο παγκοσμίως ίσως αρχείο με φωτογραφίες από την εποχή του δουλεμπορίου, και με μια έκθεση που πραγματοποιείται στο Σάο Πάολο επιτρέπει στο κοινό να δει το βίαιο παρελθόν της χώρας.  Μια φωτογραφία έχει μεγεθυνθεί ώστε να πάρει το μέγεθος ενός τοίχου. «Πράγματα που δεν μπορούσες να δεις, ξαφνικά τα βλέπεις», δήλωσε η ανθρωπολόγος Λίλια Σβαρτζ, μια εκ των διαχειριστών της έκθεσης, που ονομάζεται «Χειραφέτηση, Ένταξη και Αποκλεισμός».  Στο αρχικό της μέγεθος, η φωτογραφία (κεντρική) του Φεχέζ, ενός εκ των πιο εντυπωσιακών φωτογράφων του 19^ου αιώνα στην Βραζιλία, δείχνει μια μεγάλη ομάδα δούλων να συλλέγουν καφέ σε ένα χωράφι. Τα πρόσωπά τους δεν φαίνονται ξεκάθαρα αλλά η γενική εικόνα είναι αυτή της τάξης και της ηρεμίας. Όταν όμως η φωτογραφία μεγεθύνεται οι λεπτομέρειες και οι εκφράσεις των προσώπων γίνονται ξεκάθαρες. Μια γυναίκα θηλάζει ένα παιδί στο χωράφι. Ρούχα που έμοιαζαν περιποιημένα φαίνονται σκισμένα.
 «Μεγεθύνοντας τις φωτογραφίες μπορούμε να δούμε πράγματα που δεν βλέπαμε, πράγματα που ούτε το κράτος ήθελε να δει», λέει η Σβάρτζ και προσθέτει πως «δεν θέλουμε, όμως, να δείξουμε τους σκλάβους μόνο ως θύματα».

Σκλάβος στη Βραζιλία

Το καθεστώς της σκλαβιάς κράτησε για 300 χρόνια στην Βραζιλία, και σε αυτό το διάστημα στα σκλαβοπάζαρα διακινήθηκαν περίπου 4 εκατομμύρια Αφρικανοί. Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται στην έκθεση τραβήχτηκαν τις τελευταίες ημέρες της σκλαβιάς και της μοναρχίας στην Βραζιλία. Πολλοί φωτογράφοι έλαβαν εντολή από το καθεστώς να φωτογραφήσουν ώστε να δείξουν την σκλαβιά από μια πιο «φωτεινή οπτική». O Σέρτζιο Μπούργκι από το Ινστιτούτο Μορέιρα Σάλες, που δώρισε τις φωτογραφίες, αναφέρει ότι η μεγέθυνσή τους καταδεικνύει την απροκάλυπτη βία του συστήματος. Σε μια άλλη φωτογραφία, σκλάβοι περιμένουν στην ουρά για να οδηγηθούν στο χωράφι. Όλοι ξυπόλυτοι. Ανάμεσά τους, βλέπει κανείς μικρά παιδιά.


«Είναι τρομερά τα όσα βλέπεις», δήλωσε ο Μπούργκι. «Τα μικρά παιδιά έξω στο χωράφι... Ποιός θα τα φρόντιζε εκεί έξω;»

Η Λίλια Σβάρτζ επισημαίνει ότι το σύστημα των σκλάβων βασιζόταν στην βία, και εάν κανείς παρατηρήσει τις φωτογραφίες από κοντά μπορεί να δει σε τι σημείο έφτανε η βία.


Άλλες φωτογραφίες δείχνουν τους σκλάβους στα σπίτια τους, στην πόλη ή να φροντίζουν τα παιδιά των λευκών αφεντικών τους.
Μια συγκλονιστική φωτογραφία είναι εκείνη που απεικονίζει μια λευκή γυναίκα να κάθεται σε ένα πολυτελές φορείο. Οι δυο σκλάβοι που θα την κουβαλήσουν στους δρόμους της πόλης στέκονται δίπλα της. Ο ένας κοιτάει κάτω με αδιαφορία. Ο άλλος ακουμπά στο φορείο, έχει το καπέλο του σε παιχνιδιάρικη γωνία και κοιτάει κατευθείαν την κάμερα.


«Επιδεικνύεται. Λέει ότι εγώ δεν είμαι αυτό. Εγώ είμαι κάτι άλλο. Είμαι διαφορετικός. Κάτι διαφορετικό», σχολιάζει η Σβαρτζ.

Τι έχει αλλάξει;

Οι φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί συγκεκριμένα από το 1860 μέχρι το 1885 και δείχνουν και κάποια άλλα στοιχεία εκτός από την ζωή των σκλάβων: την κατάσταση των ιδιοκτητών τους.
Κατά την Μαρία Ελένα Μαχάδο, ιστορικό, «η περίοδος αυτή που σήμαινε το τέλος της σκλαβιάς δεν ήταν καθόλου αρεστή στους ιδιοκτήτες. Εκείνοι ήθελαν να διατηρηθεί το σύστημα».
Για τον λόγο αυτό, όπως προέκυψε από τις έρευνές της, εκείνα τα χρόνια ήταν τα πιο σκληρά. «Οι ιδιοκτήτες ήθελαν να κερδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερα από τους σκλάβους. Δεν τους ενδιέφερε η επιβίωσή τους. Απλά ήθελαν να "βγάλουν τα λεφτά τους"».
Εκείνη την περίοδο σύμφωνα με την ιστορικό οι σκλάβοι το έσκαγαν ενώ άλλοι διαμόρφωναν ένοπλες ομάδες και επαναστατούσαν. «Οι φωτογραφίες σε μεγέθυνση δείχνουν το βλέμμα των σκλάβων. Η μάχη είναι ο στόχος τους», περιγράφει η Σβαρτζ.
«Πολεμούσαν για την ελευθερία τους. Αυτό που έχουμε εδώ είναι ένας διάλογος για την ελευθερία», προσθέτει.
Ο διάλογος αυτός σύμφωνα με τον Σέρτζι Μπούργκι συνεχίζει ακόμη και σήμερα. «Οι άνθρωποι εδώ στην Βραζιλία έχουν αντιδράσει με ενδιαφέρον στην έκθεση και κάποιοι λένε: "Α, μου θυμίζει τα παιδικά μου χρόνια όταν ζούσα σε αγροτική περιοχή και όλα έμοιαζαν τόσο ίδια"».
Ο Μπούργκι ανέφερε πως «ακόμη και δεκαετίες μετά την απαγόρευση των σκλάβων, οι μαύροι συνέχισαν να ζουν υπό τις ίδιες συνθήκες – κάτι που διαιωνίζεται μέχρι σήμερα».