Το χαστουκόδεντρο

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Το κέντρο ενός μετεμφυλιακού κολλάζ

Η σύζυγος του Αντώνη Αμπατιέλου, αριστερού συνδικαλιστή, ο οποίος συνελήφθη και παρέμεινε ως πολιτικός κρατούμενος στις φυλακές μέχρι το 1964, Μπέτι Μπάρτλετ αναλαμβάνει σθεναρά έναν αγώνα για την απελευθέρωσή του.

Στο πλαίσιο αυτής της κινητοποίησης δραστηριοποιήθηκε στη γενέτειρά της Βρετανία και μάλιστα το 1963 ζήτησε να δει τη βασίλισσα Φρειδερίκη, η οποία επισκεπτόταν το Λονδίνο, εκείνη αρνήθηκε και, όταν η Μπέτι τη συνάντησε στον δρόμο, τη χαστούκισε. Ακόμα κι αν αυτό το χαστούκι ήταν ένας μύθος, το ιδεολόγημα που στηρίζεται σ’ αυτό, η συμβολική κίνηση δηλαδή που ήθελε να δει ο λαός, ήταν ένα διεγερτικό ερέθισμα για τον Άρη Μαραγκόπουλο να απλώσει σε τετρακόσιες σελίδες τη μυθιστορία του και να αναδείξει τη μεταπολεμική περίοδο ως τυφώνα εξελίξεων και σαρωτικών αναταράξεων.

Ο συγγραφέας συνεχίζει ένα είδος μυθιστορήματος στο οποίο έχει ασκηθεί και παλιότερα, αυτό του αποσπασματικού και παραθεματικού λόγου (θυμίζω ενδεικτικά τις Ωραίες ημέρες τού Βενιαμίν Σανιδόπουλου (1998) και το Αγάπη, κήποι, αχαριστία(2002)). Το προκείμενο έργο είναι ένα υβριδικό είδος το οποίο κινείται ανάμεσα στη βιογραφία, το μυθιστόρημα ντοκουμέντο, όπου παρουσιάζονται πειστήρια (έγγραφα, επιστολές κ.λπ.), τα οποία είναι ή φαίνονται αυθεντικά, και το μυθιστόρημα εποχής. Η ζωή τού ναυτικού συνδικαλιστή Αντώνη Αμπατιέλου στα χρόνια τού πολέμου και μετά, στις εμφυλιακές και μετεμφυλιακές συγκρούσεις, αποδίδεται με μια non fiction αισθητική, η οποία τονίζει τα πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα, ενώ αφήνει πολύ λίγα στη μυθοπλαστική φαντασία, πέρα φυσικά από την αφηγηματικότητα με την οποία ντύνεται το όλο εγχείρημα.

Μυθιστόρημα - ντοκιμαντέρ με πολλές αναγνώσεις

Η ζωή τού Αντώνη Αμπατιέλου δεν γίνεται αντικείμενο μιας γραμμικής αφήγησης, αλλά μιας εκτεταμένης μονταζιακής γραφής που συναιρεί σε ένα φυγόκεντρο όλον τα περιστατικά τής ζωής του σε συνδυασμό με τον κοινωνικό και πολιτικό βίο, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της διεθνούς σκηνής μεταξύ 1941 και 1968. Ένα πλήθος πραγματολογικού υλικού παρατίθεται με μια αλλόκοτη εκ πρώτης όψεως σύνδεση, ναι μεν βασισμένη στη χρονική σειρά, αλλά συνάμα υφασμένη με συνάψεις που ξεφεύγουν από την αυστηρότητα του χρονικού άξονα. Το μυθιστόρημα-ντοκιμαντέρ μοιάζει με τους κύβους των οποίων οι πλευρές είναι ζωγραφισμένες με διαφορετικό σχέδιο κι, ανάλογα με το πώς θα τοποθετηθούν, αναδεικνύουν και άλλο πίνακα.

Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο Άρης Μαραγκόπουλος δεν εστιάζει απλώς στον ελλαδικό χώρο και στα παρεπόμενα του αδελφοκτόνου εμφύλιου πολέμου, αλλά ανοίγει τον φακό του σε μια πανοραμική απόδοση του διεθνούς σκηνικού στο πλαίσιο τού ψυχρού πολέμου που μαινόταν παγκοσμίως. Έτσι, δίπλα στην ατμόσφαιρα του ελληνικού εμφυλίου, που συνεχίστηκε και μετά την επίσημη λήξη του, βλέπουμε την παρέμβαση των διεθνών παραγόντων στην ελλαδική σκηνή, από τους έλληνες εφοπλιστές και το συνδικάτο ναυτικών στο Κάρντιφ μέχρι τους Άγγλους πράκτορες και την πολιτική τού Τσόρτσιλ στην Αθήνα, από τη δολοφονία τού Πολκ και την ταινία “Στέλλα” έως τον Μάη του ’68 και τη διεθνή κάλυψη της χούντας των συνταγματαρχών. Το κάδρο δείχνει καθαρά τον ξένο δάκτυλο που, αφού εξασφάλισε με τη Γιάλτα τη δυτική επιρροή στην Ελλάδα, συμμαχεί παρασκηνιακά με τις ντόπιες αρχές και υποβάλλει σε διώξεις τούς αριστερούς, που δεν ξέρουν ή δεν θέλουν να αποδεχτούν ότι η Σοβιετική Ένωση έχει αφήσει τη χώρα εκτός του κομμουνιστικού μανδύα.

Το χαστουκόδεντρο σαφώς είναι πολιτικό έργο, μολονότι περιλαμβάνει έναν ανθεκτικό έρωτα που τρέφεται και μεγαλώνει από την πολιτική. Είναι μυθιστόρημα τεκμηρίων, αν και η αφηγηματικότητα δεν περιθωριοποιείται τόσο από τον φόρτο των ντοκουμέντων που παρελαύνουν αθρόα. Η μόνη ένσταση θα μπορούσε να είναι ότι αυτή ακριβώς η συσσώρευση στραγγίζει κάθε συναίσθημα και αφήνει την εγκεφαλική πλευρά τής μυθιστορίας να πλήξει τον αναγνώστη. Ο τελευταίος βουτά στη θάλασσα των πραγματολογικών στοιχείων, των ιστορικών γεγονότων και των πολιτικών εξελίξεων, και δεν προλαβαίνει να πάρει ανάσα μέσω των συναισθημάτων που πνίγονται εν τη γενέσει τους. Στα πολιτικά θέματα δεν χωράνε συναισθηματισμοί…

Το χαστουκόδεντρο
Άρης Μαραγκόπουλος
Εκδόσεις Τόπος, 2012
σελ. 444