Από το χαρτί στην οθόνη

Το έντυπο βιβλίο θα εκτοπιστεί από το ψηφιακό; Κι αν ναι, τι αλλάζει στον τρόπο που θα διαβάσουμε;

Του Σωτήρη Βανδώρου

Τίποτε από αυτά που συμβαίνουν τους τελευταίους μήνες δεν είναι απολύτως καινοφανές, αλλά αν κανείς τα αντιμετωπίσει σωρευτικά υποψιάζεται ότι είμαστε στα πρόθυρα τεκτονικών μετατοπίσεων στο πεδίο της ανάγνωσης και πιθανόν σε όλο το οικοδόμημα της εκδοτικής βιομηχανίας.

Μπορεί οι e-readers (συσκευές ανάγνωσης που έχουν δυνατότητα αποθήκευσης κι επεξεργασίας ηλεκτρονικών βιβλίων κι άλλων κειμένων) να πρωτοβγήκαν στην αγορά πριν από 12 χρόνια και να πέρασαν τη μισή, τουλάχιστον, ζωή τους στην αφάνεια. Σήμερα όμως είναι τόσο εκλεπτυσμένοι και προσομοιάζουν στη σελίδα του έντυπου βιβλίου τόσο ικανοποιητικά ώστε έχουν δώσει ισχυρή ώθηση στην πώληση ηλεκτρονικών βιβλίων (e-books): το διαδικτυακό βιβλιοπωλείο-κολοσσός Amazon πούλησε περισσότερα ηλεκτρονικά παρά συμβατικά βιβλία, για πρώτη φορά τα Χριστούγεννα.

Μπορεί η ψηφιοποίηση κειμένων να είναι μια παλιά υπόθεση –το Project Gutenberg ξεκίνησε το μακρινό 1971– σήμερα όμως η φιλόδοξη Google σκανάρει με καταιγιστικούς ρυθμούς βιβλία, έχοντας ξεπεράσει τα επτά εκατομμύρια. Δημόσιοι φορείς ψηφιοποιούν συλλογές τους και τις διαθέτουν δωρεάν στο Διαδίκτυο, καινοτόμες εταιρίες σαν την Apple μπαίνουν στο παιχνίδι με συσκευές όπως το I-pad που προορίζεται και για ανάγνωση βιβλίων, οι εκδότες –και στην Ελλάδα– επενδύουν στο ψηφιακό βιβλίο, εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα λανσάρονται κι ο κατάλογος τέλος δεν έχει. Κι αν παλαιότερες γενιές αναγνωστών αντιμετωπίζουν με αδιαφορία ή και εχθρότητα αυτές τις εξελίξεις, οι νεότερες –που ήρθαν πιθανότατα πρώτα σε επαφή με οθόνες παρά με έντυπα κείμενα– δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό να τις οικειοποιηθούν.

Κανείς δεν είναι σε θέση να προβλέψει πώς ακριβώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, αλλά έχουμε την αίσθηση ότι θα βιώσουμε μια κατάσταση περισσότερο ενδιαφέρουσα, διαφοροποιημένη κι αντιφατική απ΄ όσο μια τεχνοφοβική, νοσταλγική προσέγγιση διαβλέπει θρηνώντας – βλ. ενδεικτικά «The Gutenberg Elegies». Εξίσου, όμως, ίσως είναι επιπόλαιο να προεξοφλούμε ενθουσιασμένοι πως το τυπωμένο χαρτί έκλεισε τον κύκλο του κι ότι μόνο η ληξιαρχική πράξη θανάτου εκκρεμεί (που θα βγάλει η «γενιά του download») – βλ. ενδεικτικά «Print Is Dead».

Το σημαντικό ερώτημα είναι αν και πώς ο υπό συγκρότηση ψηφιακός χώρος ανάγνωσης (και γραφής) επαναπροσδιορίζει τον αντίστοιχο χώρο της εποχής της τυπογραφίας. Τα νέα μέσα μεταλλάσσουν, άραγε, το βιβλίο μόνο ως προς την υλική του μορφή, ή επιφέρουν βαθύτερες μεταβολές που αγγίζουν την ίδια την έννοια του βιβλίου όπως έχει καθιερωθεί λίγο-πολύ τα τελευταία 500 χρόνια; Θα περιθωριοποιήσει ή ακόμη κι αντικαταστήσει η ψηφιακή ανάγνωση την έντυπη, θέτοντας τον δικό της αναγνωστικό «κανόνα»; Ή θα συνυπάρξουν; Και θα πρόκειται για μια αρμονική σχέση συμπληρωματικότητας ή έντασης και σύγκρουσης;

Οι νέες τεχνολογίες πάνε κόντρα στη γραμμική αφήγηση

Ας σκεφτούμε το έντυπο βιβλίο σε αντιπαραβολή προς μια ηλεκτρονική συσκευή, συνδεδεμένη με το διαδίκτυο. Το πρώτο ευνοεί τη γραμμική γραφή κι ανάγνωση, τη σταθερότητα, έχει τελικό κλείσιμο κι επομένως οριστική έκβαση, είναι ένα αυτοτελές έργο σε παγιωμένη μορφή (κάτι που τονίζεται και από την ιδιότητά του ως υλικό αντικείμενο: διακρίνεται σαφώς από αυτά που το περιβάλλουν). Αντίθετα, τα νέα μέσα, ευνοούν τη διασυνδεσιμότητα και τη δυνατότητα άμεσης μετάβασης σε μη συνεχόμενα σημεία εντός του κειμένου και, βεβαίως, εκτός αυτού. Αντί της σταθερότητας και της οριστικής μορφής, προκρίνεται η παροδικότητα και μετατρεψιμότητα του κειμένου, η ταχύτητα, η αλλαγή, η διαδραστικότητα.

Μπροστά στην οθόνη, η ίδια η –αυτονόητη την εποχή της τυπογραφίας– οργάνωση της γνώσης στις δομές βιβλίο-εγκυκλοπαίδεια-βιβλιοθήκη τείνει να γίνεται όλο και περισσότερο άνευ αντικειμένου, αφού τα πάντα τείνουν να συναιρούνται σε ένα δίκτυο μη ιεραρχικών κειμενικών αλληλοπαραπομπών με ή χωρίς συνδέσμους (links). Αλλά και η διαφορά μεταξύ φερ’ ειπείν βιβλίου, εφημερίδας, blog κ.ο.κ. υποσκάπτεται. Ακόμη χειρότερα, θα ισχυριζόταν κάποιος, αυτά συμβαίνουν σ’ ένα ψηφιακό περιβάλλον που ευνοεί τα γραφικά και τα οπτικοακουστικά μέσα σε βάρος του κειμένου. Το τελευταίο βιώνει έτσι έναν ανεπανάληπτο ανταγωνισμό: αν με τη συσκευή μου, μπορώ να ακούω μουσική, να βλέπω ταινίες και τηλεόραση, να επικοινωνώ με φίλους και γνωστούς, να «σερφάρω» ακατάπαυστα στο διαδίκτυο και να διαβάσω το βιβλίο που έχω αποθηκεύσει σε αυτό –κι αν όλα αυτά απέχουν μεταξύ τους όσο ο δείκτης μου από ένα πλήκτρο– τότε ο πειρασμός να μετατραπώ σε έναν επιπόλαιο αναγνώστη-σέρφερ φαντάζει σχεδόν ακαταμάχητος. Μπορεί κάποιος να πει λοιπόν ότι το υβριδικό μόρφωμα των vooks (ψηφιακά βιβλία στα οποία το κείμενο διαδέχεται βίντεο κ.ο.κ.) συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα «προσαρμογής» του βιβλίου στο νέο του περιβάλλον: το κείμενο διακόπτεται κινούμενη εικόνα, μετατρέπεται σε πολυμέσο και τελικά χάνει (;) την ιδιαιτερότητά του. Μήπως, επομένως, η μοίρα του βιβλίου είναι να ενσωματωθεί σε μια απίθανη ροή ψηφιακών δεδομένων, από την οποία το ίδιο δύσκολα θα ξεχωρίζει πια;

Υπερκείμενο

Πριν μας πιάσουν οι μαύρες σκέψεις, πρέπει να δούμε και την άλλη όψη. Η κατεξοχήν εθισμένη στην ψηφιακή ανάγνωση ακαδημαϊκή κοινότητα δεν έχει μεταβάλλει ιδιαίτερα τις πρακτικές της, αλλά τουναντίον έχει προωθήσει μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας τη διαφύλαξη και διάδοση έργων δυσπρόσιτων και σπάνιων, χαρίζοντάς τους μια δεύτερη ζωή. Η ευκολία πρόσβασης στα κείμενα που έχει επιτευχθεί συνιστά ένα τεράστιο κέρδος: δημιουργεί, δυνητικά τουλάχιστον, νέους αναγνώστες και πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες των παλαιών. Υπό μια έννοια, πρόκειται για έναν εκδημοκρατισμό της ανάγνωσης.

Επιπλέον, η γραμμικότητα στη γραφή και την ανάγνωση δεν είναι κάτι το «φυσικό», αλλά συνιστά μια πολιτισμική επιλογή η οποία επηρέασε κι επηρεάστηκε από την τυπογραφία. Δεν είναι η μοναδική, ούτε απαραίτητα η καλύτερη. Τον 20^ο αιώνα πλήθος ρευμάτων σκέψης αμφισβήτησε τον κανόνα της. Κανείς μπορεί να επικαλεστεί ακόμη και τον Λόρενς Στέρν ο οποίος ήδη τον 18^ο αι. με το «Τρίστραμ Σάντι» προσπάθησε να την υπονομεύσει.

Αλλά είναι με τα ψηφιακά μέσα που η αντίπαλη δομή, αυτή του υπερκειμένου, μπορεί να αποκτήσει την εντελή της μορφή. Υπάρχουν επιχειρήματα υπέρ αυτής, με γενικότερο αυτό που υποστηρίζει ότι ταιριάζει καλύτερα στον ανθρώπινο νου, ακριβώς επειδή ο τελευταίος λειτουργεί με συνειρμούς, αναθεωρήσεις και πηγαινέλα μεταξύ των συλλογισμών. Επιπλέον, αυτή η δομή ασφαλώς αναβαθμίζει τον αναγνώστη. Όπως παρατηρούν οι G. Cavallo, R. Cartier στο «Ιστορία της ανάγνωσης στον Δυτικό κόσμο», «ο αναγνώστης μπροστά στην οθόνη μετατρέπεται σε έναν από τους δημιουργούς μιας γραφής παραγόμενης από περισσότερα χέρια, ή τουλάχιστον έχει τη δυνατότητα να συντάξει ένα νέο κείμενο χρησιμοποιώντας κομμάτια που έχει ελεύθερα αποσπάσει και συγκεντρώσει… Η όλη σχέση με το γραπτό έχει ριζικά ανατραπεί» (σελ. 44).

Στο εξαιρετικό «Οι μεταμορφώσεις της γραφής» ο J. Βolter ισχυρίζεται ότι η αποσπασματικότητα (που δημιουργεί το υπερκείμενο το οποίο δεν απαιτεί μια «κανονική», συμβατική τάξη, όπως διαδοχικές αριθμημένες σελίδες) δεν σημαίνει αναγκαστικά διάσπαση, αλλά μια κατάσταση αέναης επανοργάνωσης. Τη δομή του υπερκειμένου έχει υιοθετήσει μια πλειάδα λογοτεχνών τις τελευταίες δύο δεκαετίες (και βάλε) έτσι ώστε πια να μπορούμε να μιλάμε για υπερκειμενική μυθοπλασία. Αυτό που κατεξοχήν αλλάζει εδώ είναι η σχέση του αναγνώστη με το κείμενο. Με τα λόγια του Bolter: «Αυτή είναι η βασική διαφορά ανάμεσα στο [γραμμένο απευθείας για υπολογιστή με χρήση ειδικού λογισμικού] «afternoon» του Michael Joyce και σε κάποιο μυθιστόρημα γραμμένο στο, και για, το χαρτί. Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη ιστορία, της οποίας κάθε ανάγνωση να αποτελεί μια εκδοχή, επειδή κάθε ανάγνωση καθορίζει την ιστορία καθώς εξελίσσεται. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν υπάρχει καθόλου ιστορία. Υπάρχουν μόνο αναγνώστες» (σελ. 175).

Το έντυπο βιβλίο υποβάλλει την αντίληψη ενός (αντι)κειμένου στοχασμού, σεβασμού κι ανάμνησης, που έχει τη θέση του στα ράφια της βιβλιοθήκης και δύναται να διαβαστεί εκ νέου. Αντίθετα, στην ψηφιακή μορφή του υποβάλλει την αντίληψη ενός εφήμερου και αναλώσιμου αναγνώσματος που δεν περιβάλλεται με κάποιο κύρος και κατά προέκταση η ίδια η λειτουργία της ανάγνωσης φαίνεται να υποβαθμίζεται. Όμως, από την άλλη, η «εξαΰλωση» αυτή έχει μια απελευθερωτική όψη, εφόσον ακριβώς καταργεί τα υλικά εμπόδια που είχε να αντιμετωπίσει ο αναγνώστης στην πρόσβαση στα κείμενα. Βιβλιόφιλε, όπως όλα δείχνουν, δεν είναι μακριά η εποχή –έχουμε ήδη διαβεί το κατώφλι της– που όλη γνώση η οποία έχει διασωθεί από καταβολής κόσμου δεν θα βρίσκεται διασκορπισμένη σε χίλια δυο μέρη. Αλλά θα την έχεις στην τσέπη σου, θα είναι προέκταση του σώματός σου, θα την παίζεις στα ακροδάκτυλά σου. Και πες μου, αν μπορείς, ότι στη σκέψη και μόνον δεν σε πιάνει ίλιγγος.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Οι μεταμορφώσεις της γραφής
Υπολογιστές, υπερκείμενο και οι αναμορφώσεις της τυπογραφίας
Jay D. Bolter
Μτφρ. Δημήτρης Ντούνας
Μεταίχμιο 2006
ΣΕΛ. 336, 

Ιστορία της ανάγνωσης στον Δυτικό κόσμο
Επιμ. Guglielmo Cavallo, Roger Cartier
Eισαγωγή Χριστίνα Μπάνου
Μτφρ. Αφροδίτη Θεοδωρακάκου κ.ά.
Μεταίχμιο 2008
ΣΕΛ. 468, 

The Gutenberg Elegies
The Fate of Reading in an Electronic Age 
Sven Birkerts
Faber & Faber 2006
ΣΕΛ. 272,

Print Is Dead
Books in Our Digital Age
Jeff Gomez
Palgrave Macmillan 2009
ΣΕΛ. 304,

Διαχρονικά γνωρίσματα της εκδοτικής βιομηχανίας στον Δυτικό πολιτισμό
Χριστίνα Μπάνου
Κότινος 2008
ΣΕΛ. 180, 

Ιστορία του βιβλίου
Frederic Barbier
Μτφρ. Mαρία Παπαηλιάδη
Μεταίχμιο 2002
ΣΕΛ. 502, 

Στις 15 Οκτωβρίου οι πολίτες σε όλο τον κόσμο βγήκαν στους δρόμους για να εκφράσουν την οργή τους απέναντι στην υπονόμευση των δικαιωμάτων τους από την συμμαχία πολιτικών και μεγάλων εταιριών. Η κίνηση Democracia Real Ya (Real Democracy Now)  προσκαλούσε να συμμετέχουμε σε αυτή την ειρηνική διαμαρτυρία είτε ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα της, είτε οργανώνοντας άλλες δράσεις για εκείνη την ημέρα. Η ίδια τόνιζε ότι "είναι καιρός να υψώσουμε τη φωνή μας. Το μέλλον μας είναι σε κίνδυνο, και τίποτα δεν μπορεί να συγκρατήσει τη δύναμη εκατομμυρίων ανθρώπων, όταν ενωθούν για ένα κοινό στόχο".

Η Democracia Real Ya είναι μια πλατφόρμα που δημιουργήθηκε στην Ισπανία για το συντονισμό των διαφόρων πολιτικών ομάδων κινητοποίησης. Με το σύνθημα «Δεν είμαστε εμπορεύματα στα χέρια των πολιτικών και των τραπεζιτών“, χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους στις 15 Μαΐου να απαιτώντας συμμετοχική δημοκρατία, απορρίπτοντας τη διαφθορά στο πολιτικό σύστημα της Ισπανίας, και δείχνοντας την αντίθεσή μας στα μέτρα λιτότητας που επιβάλλονται σε εμάς. Μετά από την επιτυχία εκείνης της πρώτης διαδήλωσης, προέκυψαν οι acampadas (κατασκηνώσεις) που συγκροτήθηκαν σε κεντρικές πλατείες σε όλη τη χώρα, που έμοιαζαν με την πρώτη κατάληψη της πλατείας Tahrir στο Κάιρο. Οι κατασκηνώσεις οδήγησαν σε λαϊκές συνελεύσεις, όπου οι πολίτες διαμόρφωσαν τους στόχους τους μέσα από μια περιεκτική μη ιεραρχική διαδικασία λήψης αποφάσεων. Το κίνημα της 15 Μαΐου σύντομα επεκτάθηκε πέρα από τα ισπανικά σύνορα και ενέπνευσε δράσεις σε πολλές πόλεις σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης μιας μαζικής διαδήλωσης εναντίον του “Συμφώνου του Ευρώ” στις 19 Ιουνίου.

News Source Link

http://eagainst.com/ 

Λαοί του κόσμου, ξεσηκωθείτε Ενωμένοι για μια Παγκόσμια Αλλαγή

Τοποθεσία
Πλατεία Συντάγματος

Σάββατο, 15 Οκτώβριος · 6:00 μ.μ. - 11:00 μ.μ. 

Description

There has been a call from local groups for people to demonstrate on the 15O in Heraklion

News Source Link

http://aganaktismenoihrakleio.blogspot.com/2011/09/15.html 

Τα βασίλεια της φαντασίας

Μια περιπλάνηση στις ουτοπίες που ξεπήδησαν από την πένα των μαέστρων της λογοτεχνίας, για να χωρέσουν οι αλλόκοτοι, χρωματιστοί, υπέροχοι ήρωές τους.

Της Αναστασίας Καμβύση

Περπατώ εις το δάσος

Εν αρχή ην το δάσος των αδερφών Γκριμ. Εκεί όπου λουφάζει ένας πρίγκιπας μεταμορφωμένος σε βάτραχο, εκεί που ο Χάνσελ και η Γκρέτελ ανακαλύπτουν το σπίτι από ζαχαρωτά. Στο δάσος θα συναντήσει ο πρίγκιπας ένα κάστρο,

όπου όλοι έχουν πέσει σε βαθύ ύπνο, και ένα χαμένο κοριτσάκι μια μικροσκοπική καλύβα με νάνους. Παραδόξως, ένα από τα ωραιότερα δάση της παγκόσμιας λογοτεχνίας, Το Δάσος Ανάμεσα στους Κόσμους, σιωπηλό και «χορταστικό σαν τούρτα δαμάσκηνο», βρίσκεται πίσω από μια ντουλάπα. Εκεί όπου βρίσκεται και η είσοδος στη Νάρνια, τη μυθική χώρα που γέννησε η φαντασία του Κ.Σ. Λιούις στα «Χρονικά της Νάρνια» (εκδ. Κέδρος): ένα σύμπαν από κόσμους που συμπεριλαμβάνει και τον δικό μας. Κανείς δεν ξέρει με ποιον τρόπο οι κάτοικοι της Νάρνια μετράνε τον χρόνο, ούτε ακριβώς σε πόσα είδη ανήκουν οι ίδιοι. Σίγουρα, υπάρχουν άνθρωποι σαν εμάς, αλλά και τα πλάσματα που δημιούργησε ο Ασλάν, το πανίσχυρο λιοντάρι που τη διαφεντεύει. Είναι αδύνατον να μιλήσει κανείς για τα δάση των παραμυθιών χωρίς να αναφερθεί στην περίφημη Μέση Γη στον «Άρχοντα των δαχτυλιδιών» (εκδ. Κέδρος) του Τζ. Ρ.Ρ. Τόλκιν, αλλά και μάταιο να προσπαθήσει να την περιγράψει. Ευτυχώς, υπάρχουν και μικρότερα μέρη όχι μόνο για να συναντήσει κανείς τη μαγεία, αλλά και για να τη διδαχθεί.

Οι Ναοί της μάθησης, άντρο της φαντασίας

Υπάρχει ένα κάστρο στη Σκοτία που στεγάζει τη Σχολή Χόγκουαρτς για Μαγείες και Ξόρκια, ένα σχολείο για νεαρούς μάγουςκαι μάγισσες μεταξύ 11 και 18 ετών που ζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ιρλανδία, ανάμεσά τους και ο νεαρός Χάρι Πότερ, τον οποίο μας συστήνει η Τζ.Κ. Ρόουλινγκ στο βιβλίο «Ο Χάρι Πότερ και η φιλοσοφική λίθος» (εκδ. Ψυχογιός). Πανίσχυρα ξόρκια κάνουν την ύπαρξη του κάστρου (στις κινηματογραφικές εκδοχές του Χάρι Πότερ το «υποδύθηκε» το πανέμορφο και πολύ αληθινό Alnwick Castle) αόρατη στους μη μάγους (τους μαγκλ), ενώ διαθέτει το δικό του πρωτότυπο ταχυδρομείο, τον Κουκουβαγιώνα (από όπου οι μαθητές επικοινωνούν με τον έξω κόσμο με τη βοήθεια της κουκουβάγιας τους) και υπέροχες κρυψώνες, όπως το δωμάτιο που πηγαινοέρχεται στον έβδομο όροφο. Τον παραμυθένιο κόσμο των μάγων που κυκλοφορούν ανάμεσα στους μη μάγους  συμπληρώνουν το χωριό Χόγκσμιντ, όπου και η καλύβα που ουρλιάζει, το πιο στοιχειωμένο κτίριο στη Βρετανία. Τέλος, στο Λονδίνο βρίσκεται η Διαγώνιος Αλέα, η περίφημη αγορά των μάγων, η είσοδος της οποίας βρίσκεται στην πίσω αυλή του μπαρ «Το Ραγισμένο Τσουκάλι», όπου οι μαθητές μπορούν να προμηθευτούν μαγικά ραβδιά και βιβλία που χρειάζεται να μένουν αλυσοδεμένα για να μη δαγκώσουν τον αναγνώστη τους. Άλλα διάσημα σχολεία φανταστικών κόσμων είναι το Αθέατο Πανεπιστήμιο του Τέρι Πράτσετ («Το φως της μαγείας», εκδ. Παραπέντε) και, φυσικά, η Οξφόρδη στο «Αστέρι του βορρά» του Φίλιπ Πούλμαν (εκδ. Ψυχογιός), ενός σπουδαίου μαέστρου της λογοτεχνίας του φανταστικού, ανώτερου για πολλούς, ανάμεσά τους κι εγώ, τόσο του αρχιμάστορα Τόλκιν όσο και της «πρώτης κυρίας» Ρόουλινγκ.

 Χώρες μαγικές, ονειρεμένες

Βέβαια, τις ωραιότερες χώρες τις ανακαλύπτει κανείς ταξιδεύοντας, όπως ο Γκιούλιβερ, πέφτοντας σε μια κουνελότρυπα, όπως η Αλίκη, ή διασχίζοντας απλώς ένα  τείχος, όπως ο Τρίσταν στην «Αστερόσκονη» του Νιλ Γκάιμαν (εκδ. Κέδρος). Στη Χώρα των Θαυμάτων και στη Χώρα του Ποτέ Ποτέ όλα μπορούν να συμβούν, και συμβαίνουν. Όταν η Αλίκη πέφτει από την Κουνελότρυπα, τα θαύματα δεν έχουν τελειωμό. Ζώα ντυμένα με ρούχα και ανθρώπινη συμπεριφορά, γάτες που εξαφανίζονται, κάμπιες που καπνίζουν ναργιλέ. Μάλιστα, ναργιλέ. Στα λημέρια του αγοριού που δεν μεγαλώνει ποτέ, γι’ αυτό και το βασίλειό του ονομάζεται Χώρα του Ποτέ Ποτέ, το μοναδικό ρολόι που ακούγεται βρίσκεται στην κοιλιά ενός κροκόδειλου, κι αυτό ίσα που ακούγεται κάτω από τις φωνές και τα γέλια των αγοριών. Στα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ»(εκδ. Μεταίχμιο) οι αλλόκοτες χώρες και οι ακόμη πιο αλλόκοτοι κάτοικοί τους εναλλάσσονται με τέτοια ταχύτητα, που αναρωτιέσαι για πόσα διαφορετικά πράγματα ήθελε να μιλήσει ο Τζόναθαν Σουίφτ όταν περιέγραφε τη Λιλιπούτη, τη Βροβδινγνάγη, τη Λαπούτα, τη Γλουβδοβδρίβη ή το βασίλειο των Χουιχνχνιανών. Όσο για τη χώρα των ξωτικών που πλάθει ο Γκάιμαν, εκεί μπορείς να πιάσεις ακόμη και ένα αστέρι από τον ουρανό και να το κάνεις δικό σου, παρόλο που στο κατώφλι σου βρίσκονται οι νεκροί άρχοντες του Ανεμόβροχου και η μοχθηρή βασίλισσα-μάγισσα Λίλιμ.

Μιλώντας για μοχθηρές μάγισσες, θα βρούμε μία από τις πιο διάσημες στην ιστορία των παραμυθιών στη χώρα του «Μάγου του Οζ» (εκδ. Άμμος), όπου κουμάντο κάνουν μάγοι και μάγισσες από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Η Κακιά Μάγισσα της Ανατολής καταδυναστεύει τη χώρα των Τραγανούληδων και εκείνη της Δύσης τη χώρα των Αταχτούληδων. Η Σμαραγδένια Πολιτεία είναι το άντρο ενός απατεώνα και, τελικά, το μόνο ασφαλές μέρος στη χώρα είναι ο δρόμος που είναι στρωμένος με κίτρινες πλάκες. Ακολουθώντας τον, μπορεί και να φτάνει κανείς ως τον ουρανό, εκεί όπου ο πιο μοναχικός πρίγκιπας στην ιστορία των παραμυθιών περιπλανιέται ανάμεσα στους πλανήτες, πριν καταλήξει στον γαλαζοπράσινο πλανήτη με τις αλεπούδες που θέλουν να εξημερωθούν. «Ο μικρός πρίγκιπας (εκδ. Πατάκη) του Αντουάν Ντε Σαιντ Εξυπερύ (μοναδικός κάτοικος, μαζί με ένα τριαντάφυλλο, του αστεροειδούς Β612) και η αφοπλιστική ειλικρίνειά του είναι οι καλύτεροι ξεναγοί στον κόσμο του ουρανού και στους αλλόκοτους κατοίκους του, όλοι τους αντικατοπτρισμοί προσώπων και πραγμάτων και αφορμές για γνώση και συμμόρφωση.

Οι θεοί του Ολύμπου στη Νέα Υόρκη

Ευτυχώς, δεν είναι όλα τα μικρά αγόρια τόσο μελαγχολικά, όσο ο Μικρός Πρίγκιπας. Ο Πέρσι Τζάκσον, για παράδειγμα, είναι ένα δωδεκάχρονο αγόρι από τη Νέα Υόρκη με δυσλεξία και σύνδρομο διάσπασης προσοχής. Μετά από απανωτές αποβολές από το σχολείο, εξαιτίας της αλλόκοτης συμπεριφοράς του, μαθαίνει τι κρύβεται πίσω απ’ όλες τις κακοτυχίες που τον συνοδεύουν: Ο Πέρσι είναι ημίθεος, γιος μιας θνητής και ενός θεού και -ναι, σωστά θυμάστε- σε αυτού του είδους τις σχέσεις είναι που διέπρεπαν οι αρχαίοι Έλληνες θεοί. Ο συγγραφέας της σειράς «Ο Πέρσι Τζάκσον και οι Ολύμπιοι»(εκδ. Πάπυρος) Ρικ Ριόρνταν τοποθετεί το δωδεκάθεο των Ελλήνων στις αρχές του 21ου αιώνα σε έναν μυθικό 600ό όροφο στο Εμπάιρ Στέιτ Μπίλντινγκ στη Νέα Υόρκη. Όσο για τον Πέρσι και τα υπόλοιπα νόθα των θεών, ο Ριόρνταν τα μαζεύει σε μια κατασκήνωση έξω από το Λονγκ Άιλαντ, την οποία διευθύνει ο Κένταυρος Χείρων και κυκλοφορούν κάθε είδους πλάσματα από την αρχαία ελληνική μυθολογία. Σε αντίθεση με τον Πέρσι, που αντλεί τη δύναμή του από τη θεϊκή του καταγωγή, ένας άλλος έφηβος υπερήρωας βασίζεται μόνο στο μυαλό του (εντάξει, και στην τεράστια περιουσία του πατέρα του). Ο δαιμόνιος Αρτέμης Φάουλ του «Όουεν Κόλφερ» (εκδ. Ψυχογιός) δεν διστάζει να κηρύξει πόλεμο στη φυλή των ξωτικών και να διεκδικήσει το χρυσάφι τους. Άλλο ένα διάσημο ορφανό της λογοτεχνίας (ο πατέρας του αγνοείται) που ζει σε έναν κόσμο που θα μπορούσε να είναι ο δικός μας, αν δεν κυκλοφορούσαν σε αυτόν τόσο πολλά φτερωτά πλάσματα και τρολ. Λιγότερα φτερωτά πράγματα, περισσότερα παιχνίδια του μυαλού υπάρχουν στα «Διόδια της φαντασίας» του Τζάστερ Νόρτον (εκδ. Κέδρος) στη χώρα που μπαίνει ο Μίλο όταν ανοίγει ένα αλλόκοτο δώρο, μια Πύλη Διοδίων για τη Λεξικούπολη,  το Νησί των Βιαστικών Συμπερασμάτων και την Κοιλάδα της Σιωπής, και καταλήγει να προσπαθεί να σταματήσει τον πόλεμο που άρχισαν τα Γράμματα με τους Αριθμούς.

Οι χώρες των μαγικών πλασμάτων δεν έχουν τελειωμό, όπως ακριβώς και η «Ιστορία χωρίς τέλος», η ατέλειωτη ιστορία του Μίχαελ Έντε (εκδ. Ψυχογιός), με ήρωα τον μικρό Μπάλταζαρ Μπουξ, που ανακαλύπτει μέσα σε ένα βιβλίο έναν άλλο κόσμο με ατέλειωτες περιπέτειες.

Ακριβώς αυτό που κάνουμε όλοι εμείς κάθε φορά που ξαναδιαβάζουμε το αγαπημένο μας παραμύθι.

Ούτε άγγελοι, ούτε πίθηκοι

 Η επινόηση της «φυσικής επιλογής» ως μηχανισμού της εξέλιξης των ειδών από τον Δαρβίνο αναδιατάσσει τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο. 

Του Δημήτρη Μαρίτσα

Πιθανόν κανένα άλλο βιβλίο στον κόσμο δε συνέβαλε τόσο πολύ στην κατανόηση του ανθρώπινου είδους όσο «Η καταγωγή των Ειδών» του Κάρολου Δαρβίνου. Πολυδιαβασμένο όσο λίγα, αναγνωρίστηκε, από την πρώτη ημέρα της έκδοσης του –24 Νοεμβρίου 1859– ως μια ξεχωριστή συνεισφορά στο χώρο της επιστήμης, με μεγάλο εύρος θεμάτων, σε βάθος αντίληψη των γεγονότων και με άφθονα τεκμήρια που στοιχειοθετούσαν τις προτάσεις του.

Συγχρόνως δέχθηκε σφοδρή κριτική, διότι πρότεινε πως τα έμβια όντα δεν πρέπει να θεωρούνται ως κατασκευασμένα δημιουργήματα ενός θεϊκού σχεδιασμού, αλλά ως προϊόντα μιας εξ ολόκληρου φυσικής διεργασίας. Η επιλογή ανάμεσα σε πιθήκους ή αγγέλους, τον Δαρβίνο ή τη Βίβλο αναδείχθηκε ξαφνικά σε φλέγον ζήτημα για τους βικτοριανούς που πάσχιζαν να ευθυγραμμίσουν τις βαθιά ριζωμένες θρησκευτικές πεποιθήσεις τους με τις νέες ανησυχητικές ιδέες περί εξέλιξης.

Στην πραγματικότητα, δεν επρόκειτο απλώς για ζήτημα διαφωνίας γύρω από την κυριολεκτική ερμηνεία της Βίβλου. Όπως εξηγεί η Janet Brown στο εξαιρετικό βιβλίο της «Δαρβίνος», ακόμη και τότε μόνο λίγοι άνθρωποι πίστευαν ότι ο Κήπος της Εδέμ υπήρξε πραγματικά. Οι πιο πολλοί προσλάμβαναν την εικόνα του Θεού ως ενός παντεπόπτη φρουρού που ρυθμίζει τα πάντα ώστε να λειτουργούν αποτελεσματικά. Ο σπουδαιότερος εκφραστής αυτής της αντίληψης ήταν ο αρχιδιάκονος William Paley ο οποίος θεωρούσε ότι η προσαρμογή των έμβιων όντων στο περιβάλλον είναι τέλεια, αποδεικνύοντας την ύπαρξη του Θεού. «Πώς θα μπορούσε να προκύψει ένας τόσο τέλειος σχεδιασμός», έλεγε ο Paley, «αν όχι  από τα προσεκτικά χέρια ενός σχεδιαστή»; Αν βρίσκαμε  τυχαία ένα καλοκουρδισμένο ρολόι, δεν θα ήταν απολύτως δικαιολογημένο να σκεφτούμε ότι κατασκευάστηκε από έναν επιδέξιο τεχνίτη σύμφωνα με κάποιο σχέδιο;

Το ράμφος των σπίνων διαφέρει από νησί σε νησί. Γιατί;

Εκτός από τη νομιμοποίηση που προσέφερε στον προτεσταντισμό, το επιχείρημα του θεϊκού σχεδιασμού ενίσχυε κάθε ιδέα περί ακλόνητης ιεραρχίας, κοινωνικής και πολιτικής. Στις αρχές του 19^ου αιώνα η Αγγλία πλησίασε στα πρόθυρα της επανάστασης όσο ποτέ άλλοτε: οι νωπές ακόμη μνήμες από τους Ναπολεόντειους Πολέμους  οι συγκρούσεις των γαιοκτημόνων με τους βιομηχάνους, των εργατών με τα αφεντικά, και της επαρχίας με τη μητρόπολη φόβιζαν βαθιά το πολιτικό κατεστημένο της εποχής. Υπήρχε μια ευρέως διαδεδομένη ανησυχία γύρω από την διάδοση ιδεών που απειλούσαν την καθεστηκυία τάξη. Πρώτη θέση ανάμεσα σε αυτές κατείχαν οι ιδέες περί  οποιασδήποτε μορφής εξέλιξης.

Την επιχειρηματολογία του Paley για τα θαύματα της φύσης συμμεριζόταν στα νεανικά του χρόνια και ο ίδιος ο Δαρβίνος. Συνέβησαν όμως τρία γεγονότα που άλλαξαν άρδην τη θέαση του για τον κόσμο. Το πρώτο από αυτά είναι το περίφημο ταξίδι με το υδρογραφικό πλοίο Beagle στα πέρατα της Γης. Τις εντυπώσεις του κατέγραψε στο «Ταξιδεύοντας με το Μπίγκλ». Λίγοι νέοι άντρες είχαν ποτέ μια ευκαιρία να δουν τον κόσμο στην ολότητά του. Ακόμη λιγότεροι, επισημαίνει στο «Δαρβίνος» ο Mark Ridley από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, διέθεταν την ικανότητα του νεαρού, τότε, φυσιοδίφη να παρατηρεί και να θέτει ερωτήσεις. Στα νησιά Γκαλάπαγκος, για παράδειγμα, το ράμφος των σπίνων άλλαζε από νησί σε νησί. Για ποιο λόγο, αναρωτιόταν, ο Θεός μπήκε στον κόπο να προικίσει αυτό το είδος με ανεπαίσθητες διάφορες μεταξύ των ατόμων του;

Βρήκε μια πρώτη απάντηση διαβάζοντας στη διάρκεια του ταξιδιού τις «Αρχές Γεωλογίας» του Charles Lyell. Ο επιστήμονας αυτός θεωρούσε πως οι παραμικρές μεταβολές στις καιρικές συνθήκες, το λιώσιμο των πάγων ή οι σεισμοί, οδηγούσαν με την πάροδο του χρόνου σε δραματικές μεταμορφώσεις στην επιφάνεια της γης.  Δεν λέμε ότι μια σταγόνα μπορεί να τρυπήσει ένα βράχο, όχι με τη δύναμή της, αλλά με την υπομονή και την επιμονή της; Ο Δαρβίνος σκέφτηκε πως με αυτή την ιδέα  μπορούσε να εξηγήσει την εξέλιξη των έμβιων όντων. Μήπως τελικά όλα αυτά τα είδη των σπίνων είναι αποτέλεσμα της προσαρμογής, με την πάροδο του χρόνου, ενός αρχικού είδους στις ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος του κάθε νησιού;

Η φυσική επιλογή

Εκείνο που του έλειπε ήταν ένας μηχανισμός, μια «θεωρία ως γνώμονας», που θα εξηγούσε την εξελικτική διαδικασία. Θα τη βρει μερικά χρόνια αργότερα διαβάζοντας τον Malthus, ειδήμονα στην πληθυσμιακή ανάπτυξη. Σχεδόν παραφράζοντάς τον θα υποστηρίξει ότι στη φύση γεννιέται υπερβολικός αριθμός ατόμων. Μαίνεται πόλεμος, ένας αγώνας για την ύπαρξη. Δεδομένου ότι κανένας σπίνος, καμία αγελάδα και κανένα λιοντάρι δεν είναι πανομοιότυπο με κάποιο άλλο, η φύση «επιλέγει» τα άτομα με εκείνα τα χαρακτηριστικά που προσαρμόζονται καλύτερα στο περιβάλλον ώστε να εξασφαλιστεί η επιβίωση τους. Αυτοί οι επιζώντες αποκτούν κατά κανόνα απόγονους οι οποίοι και κληρονομούν αυτά τα χαρακτηριστικά. Αν αυτή η ενέργεια επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, τότε με την πάροδο του χρόνου η τάση για προσαρμογή στο περιβάλλον είναι δυνατόν να καταλήξει σε εντελώς νέα ζώα και φυτά.

Αυτό το μηχανισμό ο Δαρβίνος τον ονόμασε φυσική επιλογή. Η δύναμη της δεν είναι ακαριαία αλλά συσσωρευτική επειδή λειτουργεί με το πέρασμα του χρόνου. Και μάλιστα χωρίς δεδομένη κατεύθυνση ή σκοπό. Η έννοια της προόδου είναι άγνωστη στη φύση. Καμία εσωτερική προσπάθεια ή θεϊκή δύναμη δεν είναι σε  θέση να στρέψει τις προσαρμοστικές αλλαγές σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Οι οργανισμοί μεταβάλλονται απλώς τυχαία. Ένας καλά προσαρμοσμένος οργανισμός μπορεί να είναι απλούστατος. Το έντομο είναι τόσο θαυμαστά προσαρμοσμένο όσο και ο άνθρωπος.

Μολονότι κατέληξε σταδιακά να αμφισβητεί τη Βίβλο ως έγκυρη καταγραφή γεγονότων ο Δαρβίνος δεν είχε ποτέ την πρόθεση να αποκηρύξει τη πίστη του εν μέρει λόγω της υψηλής εκτίμησης που έτρεφε για τα θαύματα της φύσης.  Επιπλέον, μολονότι  εξηγούσε πως όλοι οι οργανισμοί εξελίχθηκαν από μια πρωτογενή μορφή δεν ήταν σε θέση να εξηγήσει πώς δημιουργήθηκε αυτή η πρώτη μορφή ζωής. Είναι ασφαλέστερο να τον θεωρήσουμε αγνωστικιστή, παρά άθεο.

Για το ευρύ κοινό όμως ο Δαρβίνος είχε «σκοτώσει» την ιδέα του Θεού. Άραγε, εφόσον οι άνθρωποι δεν ήταν πλέον υπόλογοι στο Δημιουργό τους, ήταν ελεύθεροι να κάνουν ότι θέλουν, χωρίς κανέναν απολύτως ηθικό περιορισμό; Ποιος είναι ο σκοπός του κόσμου μας αν δεν υπάρχει αρετή; Πολλά από αυτά τα ερωτήματα είναι άκρως επίμαχα ακόμη και σήμερα. Η συγγραφή και η επικριτική υποδοχή της «Καταγωγής» δεν εξοβελίστηκαν ποτέ σε κάποιο κλειστό επιστημονικό σύμπαν. Η ιστορία της είναι, από ορισμένες απόψεις, η ιστορία του σύγχρονου κόσμου.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Η καταγωγή των ειδών
Κάρολος Δαρβίνος
Μτφρ. Ανδρέας Πάγκαλος
ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ 2007
ΣΕΛ. 525, 

Η καταγωγή του ανθρώπου
Κάρολος Δαρβίνος
ΜΤΦΡ. ΒΑΣΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ 2006
ΣΕΛ. 431, 

Ταξιδεύοντας με το Μπίγκλ
Κάρολος Δαρβίνος
Μτφρ. Θάνος Σακκέτας
ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ 1998
ΣΕΛ. 319, 

Aυτοβιογραφία
Κάρολος Δαρβίνος
Μτφρ. Κατερίνα Χαλμούκου
ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ 2007
ΣΕΛ. 171, 

Δαρβίνος. Η καταγωγή των ειδών
Janet Brown
Μτφρ. Άσπα Γκολέμη
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 2007
ΣΕΛ.218, 

Δαρβίνος
Mark Ridley
Μτφρ. Δημήτρης Καγιαλάρης
ΠΑΤΑΚΗΣ 2007
ΣΕΛ.168, 

 

Φεστιβάλ Βουντού στο Μπενίν Μία θρησκεία που προσπαθεί να προσαρμοστεί στο σήμερα

Η πόλη Ουίντα του πρώην γαλλικού Μπενίν, αποτελεί πνευματική έδρα των βουντού και είναι γνωστή τοπικά ως Glexwe.   Την περασμένη Πέμπτη η πόλη γιόρτασε στο Ναό των Πυθώνων, το ετήσιο φεστιβάλ της επίσημης θρησκείας Βουντού, όπου έλαβαν χώρα διάφορα τελετουργικά προς τιμή του Λόα, που είναι ένα πάνθεον θεοτήτων. 

1. Η Aduare Achumba,επισκέπτρια στο Ναό των Πυθώνων τρομοκρατείται την ώρα που ένας ξεναγός βάζει στο κεφάλι της έναν πύθωνα. Το φετινό φεστιβάλ τίμησε τους σκλάβους που πήγαν στην Αμερική και στην Καραϊβική, διαδίδοντας τη θρησκεία. 


2. Πιστοί του Βουντού χορεύουν στο Ναό των Πυθώνων 


3.


4. Πιστές πραγματοποιούν θυσίες στην παραλία 


5. Οι αρχηγοί του Βουντού περπατούν δίπλα από το μνημείο της «Μη επιστροφής» που χτίστηκε για τους αφρικανούς σκλάβους που δεν επέστρεψαν ποτέ. 


6. Η Djabassi Manonwomin είναι μια ιέρεια βουντού (κέντρο) 


7. Η Djbassi Manonwomin οδηγεί τους πιστούς μιας θεότητας που είναι γοργόνα στο Φεστιβάλ της Ουίντα.


8. Μία γυναίκα ποζάρει με μία παιδική φωτογραφική μηχανή 


9. Κορίτσια που πιστεύουν στη θεότητα-γοργόνα προετοιμάζονται για το φεστιβάλ 


10. Ένας άντρας σηκώνει στον αέρα ένα μαχαίρι, ανάμεσα από ένα πλήθος πιστών και θεατών, πριν σφάξει μία κατσίκα στο Ναό των Πυθώνων. 


11. Η θυσία της κατσίκας


12. Οι αρχηγοί Βουντού παρακολουθούν τη σφαγή του ζώου 


13. Κούκλες βουντού τυλιγμένες στη ζώνη μιας πιστής


14. Στα αριστερά ο Jean Zossoujbo, ξεναγός στο Ναό των Πυθώνων δείχνει ένα φίδι σε έναν επισκέπτη. Στα δεξιά ένα πιστός χορεύει για το φεστιβάλ. 



15. Ο Jean Zossoujbo σε έναν λάκκο με πύθωνες 


16. Ο Jean Zossoujbo δείχνει σε έναν επισκέπτη το αγαπημένο του φίδι. 


17. Οι πιστοί χορεύουν γύρω από έναν άντρα που κουβαλάει τη σφαγμένη κατσίκα. 


18. Το πανί είναι κόκκινο από το αίμα της κατσίκας. Οι πιστοί πραγματοποιούν διάφορα τελετουργικά. 


19. Μία κατάρα βουντού: ένα κεφάλι μαϊμούς με τη γλώσσα έξω δεμένο σε ένα ξύλο. Πηγή: www.lifo.gr

Δολοφονία Τεμπονέρα: Το θύμα μιας βάρβαρης εποχής

Φαίνεται ότι οι αγώνες και οι θυσίες δεν συγκινούν τους πολιτικούς ..... Μία δολοφονία με πολλές ομοιότητες εκείνης του Γρηγόρη Λαμπράκη.

tvxs.gr/node/51861

Είκοσι δυο χρόνια συμπληρώνονται  από τη δολοφονία του 38χρονου καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα από μέλη της ΟΝΝΕΔ Αχαΐας κατά τη διάρκεια μαθητικών κινητοποιήσεων. Το φθινόπωρο του 1990, η κυβέρνηση Μητσοτάκη ανακοινώνει πολυνομοσχέδιο για την Παιδεία που προβλέπει μεταξύ άλλων λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, κατάργηση της δωρεάν παροχής συγγραμμάτων, επιβολή χρονικού ορίου στις σπουδές, πιθανό περιορισμό του πανεπιστημιακού ασύλου, επιβολή ομοιόμορφης ενδυμασίας, έπαρση της σημαίας κ.ά.

Οι πρώτες καταλήψεις ξεκινούν στα τέλη Οκτωβρίου του 1990 ενώ, μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου, τα υπό κατάληψη γυμνάσια και λύκεια φτάνουν το 70% του συνόλου. Ταυτόχρονα γίνονται πολλές πορείες διαμαρτυρίας με συμμετοχή μεταξύ 10.000 και 30.000 ατόμων, σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής.

Η κυβέρνηση ελπίζει ότι το κλίμα θα εκτονωθεί με τις διακοπές των Χριστουγέννων, ενώ ο υπουργός Παιδείας δηλώνει ότι τα προεδρικά διατάγματα δεν θα εφαρμοστούν για ένα τρίμηνο, έως ότου γίνουν «πλήρως κατανοητά» από μαθητές και καθηγητές. Σύντομα, οι τρεις μήνες γίνονται δώδεκα και το νομοσχέδιο τροποποιείται μερικώς, χωρίς αλλαγές όμως στα σημαντικότερα σημεία (πειθαρχικές διατάξεις, περικοπές κ.ά.).

Με το νέο χρόνο, όμως, οι μαθητές και φοιτητές αποφασίζουν τη συνέχιση των καταλήψεων στα ΑΕΙ, τα ΤΕΙ και σε 1.800 από τα 3.014 γυμνάσια και λύκεια της χώρας. Ως απάντηση, ο υπουργός Παιδείας, Βασίλης Κοντογιαννόπουλος, δηλώνει ότι όσοι συμπληρώσουν 50 αδικαιολόγητες απουσίες λόγω των καταλήψεων θα χάσουν τη χρονιά.

Στις 07.01.1991, ημέρα επανέναρξης των μαθημάτων μετά τις γιορτές, οι καταλήψεις συνεχίζονται ενώ η Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) κηρύσσει στάση εργασίας και καλεί τους καθηγητές να βρίσκονται έξω από τα σχολεία «για να συμβάλουν στην αποτροπή προκλήσεων που ίσως επιχειρηθεί να δημιουργηθούν» καθώς έχει γίνει αντιληπτό ότι ο κομματικός μηχανισμός της Νέας Δημοκρατίας έχει κινητοποιήσει ομάδες «αγανακτισμένων γονέων» για να «σπάσουν» τις καταλήψεις.

Από το πρωί της μέρας σημειώνονται μικροεπεισόδια μεταξύ γονέων και καταληψιών, καθηγητών και δημοτικών συμβούλων. Οι καθηγητές αρνούνται να βάλουν απουσίες στους μαθητές και ο υπουργός αποφασίζει την πειθαρχική δίωξή τους, ενώ την επόμενη μέρα, ομάδες ροπαλοφόρων εισβάλουν σε σχολεία και τραυματίζουν μαθητές, υπό τα απαθή βλέμματα των αστυνομικών οργάνων.

Στις 08.01.1991, στις 19.30 το απόγευμα, στην Πάτρα περί τα τριάντα στελέχη της ΟΝΝΕΔ Πάτρας, με επικεφαλής τον τοπικό πρόεδρο της οργάνωσης Ιωάννη Καλαμπόκα, επιτίθενται οπλισμένοι κατά των μαθητών στην κατάληψη του Πολυκλαδικού Λυκείου, χωρίς όμως να επιτύχουν να διώξουν τους νέους.

Μία ώρα αργότερα, η ίδια ομάδα επιτίθεται κατά του 3ου Λυκείου και καταφέρνουν να απωθήσουν τους ελάχιστους μαθητές που βρισκόταν στο χώρο. Σε λίγο, συγκεντρώνονται έξω από το λύκειο δεκάδες μαθητές, καθηγητές, γονείς, δημοτικοί σύμβουλοι της αντιπολίτευσης καθώς και ο δήμαρχος Πάτρας, Α. Καράβολας και ο βουλευτής Αχαΐας του Πα.Σο.Κ, Α. Φούρας.

Τα στελέχη της ΟΝΝΕΔ αρνούνται να υποχωρήσουν από την «αντικατάληψη» και δηλώνουν ότι θα παρατείνουν την κατάληψη του Λυκείου μέχρι αυτό να λειτουργήσει ξανά κανονικά. Σύντομα, τα πνεύματα οξύνονται και αρχίζουν οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο πλευρών με εκσφενδονίσεις αντικειμένων, ενώ σημειώνονται οι πρώτοι τραυματισμοί.

Γύρω στις 23.30 το βράδυ, ομάδα καθηγητών και γονέων επιχειρεί να μπει στο κτίριο. Με το άνοιγμα της πόρτας τα μέλη της ΟΝΝΕΔ επιτίθενται στον κόσμο με σιδερολοστούς,  καδρόνια και τσιμεντόλιθους. Ο καθηγητής μαθηματικών και μέλος του Εργατικού Αντι-ιμπεριαλιστικού Μετώπου (ΕΑΜ), Νίκος Τεμπονέρας, πέφτει θανάσιμα τραυματισμένος, με ανοιγμένο το κρανίο από το σιδερολοστό του Ι. Καλαμπόκα.

Μεταφέρεται στο νοσοκομείο κλινικά νεκρός και το πρωί της 09.01.1991 παύουν όλες οι ζωτικές λειτουργίες του. Στο νοσοκομείο μεταφέρονται επίσης άλλα τέσσερα άτομα σε σοβαρή κατάσταση και δεκάδες με ελαφρότερα τραύματα. Η ομάδα του Καλαμπόκα εξαφανίζεται ανενόχλητη αφού η αστυνομία κάνει την εμφάνισή της, όταν τα επεισόδια έχουν τελειώσει. Οι αυτόπτες μάρτυρες καταγγέλλουν ως φυσικούς αυτουργούς τον πρόεδρο της ΟΝΝΕΔ Αχαΐας και μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου Ι. Καλαμπόκα, το στέλεχος της ΟΝΝΕΔ Α. Μαραγκό και τον συντροφό τους Σ. Σπίνο.

Τις επόμενες μέρες, η νεανική εξέγερση κλιμακώνεται και δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτών συγκρούονται με τα ΜΑΤ στην Πάτρα, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, ενώ ο υπουργός Παιδείας Β. Κοντογιαννόπουλος παραιτείται. Στις 10.01.1991 κατά τη μεγαλειώδη διαδήλωση 50.000 ατόμων στο κέντρο της Αθήνας, τα ΜΑΤ επιτίθενται στον κύριο όγκο των διαδηλωτών. Οι συγκρούσεις διαρκούν όλη τη μέρα και, όταν οι δυνάμεις καταστολής επιχειρούν να απωθήσουν τον κόσμο προς το Πολυτεχνείο, οι διαδηλωτές αντιστέκονται και οι συγκρούσεις κορυφώνονται.

Βομβίδες ασφυξιογόνων αερίων των ΜΑΤ προκαλούν πυρκαγιά στο κτίριο που στεγαζόταν το κατάστημα ενδυμάτων «Κ. Μαρούσης», στην συμβολή Θεμιστοκλέους και Πανεπιστημίου. Οι πυροσβεστικές δυνάμεις που σπεύδουν στο σημείο για να σβήσουν τη φωτιά δέχονται επίθεση με χημικά αέρια από τα ΜΑΤ και αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις προσπάθειες, υποφέροντας από σπασμούς λόγω των χημικών. Όταν η πυρκαγιά σβήσει μετά τα μεσάνυχτα, ανασύρονται οι σωροί τεσσάρων πολιτών, μέσα από το κτίριο του καταστήματος.

Η ένταση συνεχίζεται για τα επόμενα εικοσιτετράωρα, με νέες πορείες, καταλήψεις και συγκρούσεις με τα ΜΑΤ, ενόσω ο Γ. Σουφλιάς, αντικαταστάτης του παραιτηθέντος Β. Κοντογιαννόπουλου στο υπουργείο Παιδείας, αποσύρει τα επίμαχα νομοθετήματα και ανακοινώνει την έναρξη διαλόγου για την Παιδεία «από μηδενική βάση», μέχρις ότου ο Πόλεμος του Κόλπου μετατοπίσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης.

Ο συγκατηγορούμενος για τη δολοφονία Α. Μαραγκός, απαλλάχτηκε με βούλευμα, ενώ ο Ι. Καλαμπόκας καταδικάστηκε πρωτόδικα από το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο Βόλου σε ισόβεια κάθειρξη για ανθρωποκτονία εκ προμελέτης - ποινή που σύντομα μειώθηκε και στις 2 Φεβρουαρίου 1998 αφέθηκε ελεύθερος λόγω "καλής συμπεριφοράς". Σήμερα ζει και εργάζεται στο Βόλο ως υπεύθυνος παραρτήματος της Εθνικής Τράπεζας.

Η βία της αποδοχής της βίας. Της Φωτεινής Τσαλίκογλου

«Γιακούμπ, κάνε κουράγιο, οι πληγές θεραπεύονται, μην απελπίζεσαι. Έχει συμβεί σε όλους μας. Σε μένα τέσσερις φορές. Με ακινητοποίησαν και με χτύπησαν ενώ περπατούσα στον δρόμο, όπως ακριβώς κι εσένα, χωρίς να παρέμβει κανένας. Εδώ, στην Ελλάδα, είναι πλέον συνηθισμένο φαινόμενο, δεν μπορείς να κάνεις τίποτα…»: Απόσπασμα από το κείμενο «Η κοινοτοπία του κακού», το οποίο έγραψε η Laura Boldrini, υπέυθυνη του Τομέα Ενημέρωσης του Περιφερειακού Γραφείου της Υ.Α. για τη Νότια Ευρώπη.

Ακολουθεί άρθρο της συγγραφέως και καθηγήτριας ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Φωτεινής Τσαλίκογλου το οποίο σχολιάζει το συγκεκριμένο κείμενο που εκτός των άλλων αναφέρεται στο γεγονός, ότι πολλοί μετανάστες σήμερα στην Ελλάδα "... έχουν φτάσει στο σημείο να θεωρούν «φυσιολογική» τη βιαιότητα απέναντί τους".

Yπάρχει κάτι που φοβίζει περισσότερο από τη βία – είναι η αποδοχή της από αυτόν που την υφίσταται. Η αίσθηση ότι «έτσι είναι τα πράγματα και δεν γίνεται αλλιώς», ότι πρέπει κάπου, κάπως, προκειμένου να επιβιώσεις, να αποδεχθείς ως φυσικό, ή ως αναγκαίο το αποτρόπαιο. Η ταύτιση αυτή του εαυτού σου με ένα αξιοκαταφρόνητο και άρα άξιο κακοποίησης αντικείμενο είναι αφάνταστα βλαβερή, όχι μόνο για την υπόθεση της ψυχικής υγείας, αλλά και για την αξιακή θεμελίωση του ίδιου του πολιτισμού μας.

Η κουλτούρα βίας που αναπτύσσεται μέσα στην κρίση, ο λόγος μίσους που με τόση ευχέρεια αρθρώνεται, η κατασκευή φανταστικών εχθρών, ικανών να παίρνουν πάνω τους όλα τα δεινά μιας αφόρητης ύπαρξης και συνύπαρξης, είναι στοιχεία που συνθέτουν το στίγμα της εποχής μας. Ανάλγητη εποχή, που αδειάζει τον άνθρωπο από την ανθρωπιά του. Το μίσος ως τρόπος ζωής. Η μισαλλοδοξία ως μορφή επιβίωσης.

Υπάρχει όμως και ένας πιο χθόνιος μηχανισμός, η πανουργία δεν είναι προνόμιο μόνο της ιστορίας, ανήκει και στην ιστορία του ανθρώπινου ψυχισμού. Όταν ο ψυχισμός βάλλεται, όταν απειλείται από παντού η επιδίωξη της επιβίωσης, τότε φτάνεις στο σημείο, σαν ένα έσχατο σημείο αυτοπροστασίας, να αποδεχτείς αυτή την κακοποίηση ως κάτι το φυσικό, το αναμενόμενο, το κοινότοπο.

Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης, η κοινοτοπία του κακού της Χάνα Αρεντ, η παθητική νομιμοποίηση των βασανιστηρίων σε ορισμένους αιχμάλωτους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αναζωπυρώνονται και γίνονται «αλλιώς» επίκαιρα στη σημερινή αδιανόητη εποχή μας.

Το ερώτημα που μένει αναπάντητο και απαιτεί μια απάντηση που ο καθένας από εμάς καλείται να δώσει είναι: Πώς μέσα από την αγρύπνια της σκέψης και του συναισθήματος μας να αντισταθούμε σε αυτή την ύπουλη, και μέρα τη μέρα εντεινόμενη, σταδιακή εξοικείωση με το αποτρόπαιο;

Πηγή: unhcr.gr

Η κλιματική αλλαγή και η φτώχεια είναι ακόμα εδώ.

tvxs.gr/node/115985

Στη σκιά της κρίσης του ευρώ και του «δημοσιονομικού γκρεμού» στις ΗΠΑ είναι εύκολο κανείς να αγνοήσει τα μακροπρόθεσμα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας. Όμως ενώ η παγκόσμια κοινότητα επικεντρώνεται σε άμεσες ανησυχίες, τα μακροπρόθεσμα προβλήματα ενισχύονται και σε βάρος μας τα παραβλέπουμε.

Το πιο σημαντικό είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι χαμηλές επιδόσεις της παγκόσμιας οικονομίας έχουν οδηγήσει σε επιβράδυνση της αύξησης της εκπομπής ρύπων, ωστόσο αυτό είναι περιστασιακό. Είμαστε πολύ μακριά από τους στόχους, η επίτευξη των οποίων απαιτεί δραστικές μειώσεις των εκπομπών.

Ορισμένοι υποστηρίζουν πως δεδομένης της οικονομικής επιβράδυνσης θα πρέπει το ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη να τεθεί στο περιθώριο. Αντίθετα, η αναδιάρθρωση της παγκόσμια οικονομίας με επίκεντρο την κλιματική αλλαγή θα βοηθήσει και στην αποκατάσταση της συνολικής ζήτησης και της ανάπτυξης.

Παράλληλα, ο ρυθμός της τεχνολογικής προόδου και της παγκοσμιοποίησης απαιτεί γρήγορες διαρθρωτικές αλλαγές τόσο στις ανεπτυγμένες χώρες όσο και στις αναπτυσσόμενες. Αυτές οι αλλαγές μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι μια τραυματική εμπειρία και οι αγορές να μην μπορούν να τις χειριστούν καταλλήλως.

Ακριβώς όπως στη «Μεγάλη Ύφεση», που προέκυψε εν μέρει από τις δυσκολίες στη μετάβαση από μια αγροτική σε μία αστική οικονομία, έτσι και τα σημερινά προβλήματα πηγάζουν εν μέρει από την ανάγκη μετάβασης από την παραγωγή στις υπηρεσίες. Νέες επιχειρήσεις πρέπει να δημιουργηθούν. Η σύγχρονη χρηματοπιστωτική αγορά έχει επικεντρωθεί στην κερδοσκοπία και την εκμετάλλευση και όχι στην παροχή κεφαλαίων για νέες επενδύσεις.

Επιπλέον κάνοντας τη μετάβαση απαιτούνται επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Ανάμεσα στις υπηρεσίες που οι άνθρωποι επιθυμούν να τους παρέχονται είναι η υγεία και η εκπαίδευση, δύο τομείς στους οποίους η κυβέρνηση παίζει σημαντικό ρόλο λόγω εγγενών ατελειών της αγοράς στους συγκεκριμένους τομείς.

Πριν από την κρίση του 2008 είχαν ενταθεί οι συζητήσεις για τις παγκόσμιες ανισότητες, καθώς και η ανάγκη για αύξηση της κατανάλωσης από τις εμπορικά πλεονασματικές χώρες, όπως η Γερμανία και η Κίνα. Σε αυτό το ζήτημα δεν έχουν γίνει και πάρα πολλά. Το εμπορικό πλεόνασμα της Γερμανίας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κρίσης του ευρώ, ενώ το πλεόνασμα της Κίνας, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, έχει μειωθεί αλλά τα αποτελέσματα δεν έχουν ακόμη φανεί.

Το συνολικό έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ δεν πρόκειται να εξαφανιστεί χωρίς αύξηση της εγχώριας αποταμίευσης και μια πιο ουσιώδη αλλαγή στις παγκόσμιες νομισματικές ισοτιμίες. Το ότι η Κίνα αυξάνει την κατανάλωσή της αυτό δεν σημαίνει ότι θα προμηθευτεί προϊόντα από τις ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα είναι πιθανότερο να αυξήσουν την κατανάλωσή τους σε μη εμπορικά αγαθά, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση, με αποτέλεσμα να προκληθούν σημαντικές αναταράξεις στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού.

Υπάρχει όμως και το πρόβλημα της παγκόσμια ανισότητας. Το εν λόγω πρόβλημα δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός πως μια ομάδα συγκεντρώνει το μεγαλύτερο κομμάτι της οικονομικής πίτας, αλλά και στο γεγονός πως η μεσαία τάξη δεν επωφελείται από την οικονομική ανάπτυξη, αντίθετα η φτώχεια μεγαλώνει. Στις ΗΠΑ οι ίσες ευκαιρίες αποτελούν περισσότερο ένα μύθο. Η Μεγάλη Ύφεση έχει επιδεινώσει τις τάσεις αυτές, οι οποίες ήταν εμφανείς και πριν από την έναρξή της. Πράγματι, προσωπικά, αλλά και άλλοι οικονομολόγοι, έχω υποστηρίξει ότι η αυξανόμενη ανισότητα είναι ένας από τους λόγους για την επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας.

Ένα οικονομικό και πολιτικό σύστημα που δεν προσφέρει στους περισσότερους πολίτες είναι καταδικασμένο μακροπρόθεσμα να καταρρεύσει. Η πίστη στη δημοκρατία και την οικονομία της αγοράς διαβρώνεται και η νομιμότητα των υφιστάμενων θεσμών και δομών τίθενται υπό αμφισβήτηση.

Τα καλά νέα είναι ότι το χάσμα μεταξύ των αναδυόμενων και ανεπτυγμένων χωρών έχει μειωθεί σημαντικά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Παρ΄όλα αυτά εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας και υπήρξε μόνο μια μικρή πρόοδος στη μείωση του χάσματος μεταξύ των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών και των υπολοίπων.

Σε αυτό το σημείο οι αθέμιτες εμπορικές συμφωνίες συμπεριλαμβανομένης και της επιμονής των αδικαιολόγητων γεωργικών επιδοτήσεων, οι οποίες συμπιέζουν τις τιμές των προϊόντων από τα οποία εξαρτώνται οι περισσότερες από τις φτωχές χώρες έχουν παίξει κάποιο ρόλο. Παράλληλα, οι ανεπτυγμένες χώρες δεν έχουν τηρήσει μέχρι σήμερα την υπόσχεσή τους, όπως αυτή αποφασίσθηκε στη Ντόχα το Νοέμβριο του 2001 ή τη δέσμευσή τους στη σύνοδο κορυφής της G8 το 2005, που προέβλεπε την παροχή σημαντικά μεγαλύτερης βοήθειας.

Η αγορά δεν μπορεί από μόνη της να λύσει κανένα από αυτά τα προβλήματα, ενώ η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μια «πεμπτουσία» του προβλήματος. Για να γίνουν οι διαρθρωτικές αλλαγές που ο κόσμος έχει ανάγκη πρέπει οι κυβερνήσεις να αναλάβουν ένα πιο ενεργό ρόλο σε μια εποχή που οι απαιτήσεις για περικοπές ολοένα και αυξάνονται σε Ευρώπη και ΗΠΑ.

Επιχειρώντας να αντιμετωπίσουμε τις κρίσεις του σήμερα αίτημά μας θα πρέπει να είναι οι αποφάσεις να μην επιδεινώνουν τα μακροπρόθεσμα προβλήματά μας. Η διαδρομή που έχει επιλεγεί χαρακτηρίζεται από τη μείωση του ελλείμματος και τα μέτρα λιτότητας, αποδυναμώνοντας ουσιαστικά την οικονομία και υπονομεύοντας τις μελλοντικές προοπτικές. Η ειρωνεία είναι πως η ανεπαρκής συνολική ζήτηση που είναι πηγή της παγκόσμιας ύφεσης δίνει τη δυνατότητα μιας εναλλακτικής λύσης και αυτή είναι η επένδυση στο μέλλον μας, με τρόπους που μας βοηθούν να αντιμετωπίσουμε ταυτόχρονα το πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη, την παγκόσμια ανισότητα, τη φτώχεια και την ανάγκη για διαρθρωτικές αλλαγές. 

* Άρθρο του νομπελίστα οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτς στη Guardian