Υπήρχε μια εποχή που εμείς οι οικονομολόγοι μέναμε μακριά από την πολιτική. Θεωρούσαμε ότι δουλειά μας ήταν να περιγράφουμε πώς λειτουργούν οι οικονομίες της αγοράς, πότε αποτυγχάνουν και πώς καλοσχεδιασμένες πολιτικές μπορούν να ενισχύουν την αποτελεσματικότητά τους.
Μετά κάποιοι από εμάς έγιναν πιο φιλόδοξοι. Απογοητευμένοι επειδή πολλές από τις συμβουλές μας δεν εισακούγονταν, στρέψαμε τα αναλυτικά εργαλεία μας στη συμπεριφορά των ίδιων των πολιτικών και των γραφειοκρατών. Αρχίσαμε να εξετάζουμε την πολιτική συμπεριφορά χρησιμοποιώντας το ίδιο πλαίσιο εννοιών που χρησιμοποιούμε για να αναλύουμε τις αποφάσεις καταναλωτών και παραγωγών σε μια οικονομία της αγοράς.
Ενα εμφανές όφελος ήταν ότι μπορούσαμε τώρα να εξηγήσουμε γιατί πολιτικοί έκαναν τόσα πολλά πράγματα που παραβίαζαν τον οικονομικό ορθολογισμό. Και βρήκαμε την απάντηση σε δύο λέξεις: κατεστημένα συμφέροντα.
Γιατί αποκλείονται από τον πραγματικό ανταγωνισμό τόσες πολλές βιομηχανίες; Επειδή οι βιομήχανοι έχουν στην τσέπη τους τους πολιτικούς, και άλλα παρόμοια.
Για να αλλάξουμε τον κόσμο, πρέπει να τον κατανοήσουμε. Και αυτός ο τρόπος της ανάλυσης έμοιαζε να μας μεταφέρει σε ένα υψηλότερο επίπεδο κατανόησης των οικονομικών και πολιτικών αποτελεσμάτων.
Ενα εμφανές όφελος ήταν ότι μπορούσαμε τώρα να εξηγήσουμε γιατί πολιτικοί έκαναν τόσα πολλά πράγματα που παραβίαζαν τον οικονομικό ορθολογισμό. Και βρήκαμε την απάντηση σε δύο λέξεις: κατεστημένα συμφέροντα.
Γιατί αποκλείονται από τον πραγματικό ανταγωνισμό τόσες πολλές βιομηχανίες; Επειδή οι βιομήχανοι έχουν στην τσέπη τους τους πολιτικούς, και άλλα παρόμοια.
Για να αλλάξουμε τον κόσμο, πρέπει να τον κατανοήσουμε. Και αυτός ο τρόπος της ανάλυσης έμοιαζε να μας μεταφέρει σε ένα υψηλότερο επίπεδο κατανόησης των οικονομικών και πολιτικών αποτελεσμάτων.
Αλλά υπήρχε ένα βαθύ παράδοξο σε όλα αυτά. Οσο περισσότερο ισχυριζόμασταν ότι εξηγούσαμε τόσο λιγότερο χώρο αφήναμε για να βελτιωθούν τα πράγματα. Αν η συμπεριφορά των πολιτικών καθορίζεται από τα κατεστημένα συμφέροντα με τα οποία διασυνδέονται, τότε οι εκκλήσεις των οικονομολόγων για πολιτικές μεταρρυθμίσεις είναι καταδικασμένες να μην εισακουστούν ποτέ. Η αλήθεια είναι ότι τα σύγχρονα πλαίσια για την πολιτική οικονομία μας είναι γεμάτα με άρρητες υποθέσεις για το σύστημα των ιδεών στις οποίες βασίζεται η λειτουργία των πολιτικών συστημάτων. Μόλις γίνουν ρητές αυτές οι υποθέσεις, ο αποφασιστικός ρόλος των κατεστημένων συμφερόντων εξαφανίζεται. Ο πολιτικός σχεδιασμός, η πολιτική ηγεσία και ο ανθρώπινος παράγοντας επιστρέφουν στο προσκήνιο.
Υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους οι ιδέες καθορίζουν συμφέροντα.
Πρώτον, οι ιδέες διαμορφώνουν το πώς οι πολιτικές ελίτ καθορίζουν τον εαυτό τους και τους στόχους που επιδιώκουν - χρήμα, τιμή, κύρος, μακροβιότητα στην εξουσία, ή απλώς μια θέση στην Iστορία. Αυτά τα ζητήματα ταυτότητας καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουν να δράσουν.
Δεύτερον, οι ιδέες διαμορφώνουν τις απόψεις που έχουν οι πολιτικοί παίκτες για τον τρόπο με τον οποίον λειτουργεί ο κόσμος. Ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα ασκούν άλλες πιέσεις όταν πιστεύουν, ας πούμε, ότι μια δημοσιονομική πολιτική θα οδηγήσει σε πληθωρισμό και άλλες όταν θεωρούν ότι θα δημιουργήσει υψηλότερη ζήτηση.
Τρίτον και πιο σημαντικό: οι ιδέες διαμορφώνουν τις στρατηγικές που οι πολιτικοί παίκτες πιστεύουν ότι μπορούν να ακολουθήσουν. Παραδείγματος χάριν, ένας τρόπος για να παραμείνουν στην εξουσία οι ελίτ είναι να καταπιέσουν κάθε οικονομική δραστηριότητα. Αλλά ένας άλλος είναι να ενθαρρύνουν την οικονομική ανάπτυξη, διαφοροποιώντας ταυτοχρόνως την ίδια την οικονομική βάση τους, δημιουργώντας, ας πούμε, νέες συμμαχίες.
Πρώτον, οι ιδέες διαμορφώνουν το πώς οι πολιτικές ελίτ καθορίζουν τον εαυτό τους και τους στόχους που επιδιώκουν - χρήμα, τιμή, κύρος, μακροβιότητα στην εξουσία, ή απλώς μια θέση στην Iστορία. Αυτά τα ζητήματα ταυτότητας καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουν να δράσουν.
Δεύτερον, οι ιδέες διαμορφώνουν τις απόψεις που έχουν οι πολιτικοί παίκτες για τον τρόπο με τον οποίον λειτουργεί ο κόσμος. Ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα ασκούν άλλες πιέσεις όταν πιστεύουν, ας πούμε, ότι μια δημοσιονομική πολιτική θα οδηγήσει σε πληθωρισμό και άλλες όταν θεωρούν ότι θα δημιουργήσει υψηλότερη ζήτηση.
Τρίτον και πιο σημαντικό: οι ιδέες διαμορφώνουν τις στρατηγικές που οι πολιτικοί παίκτες πιστεύουν ότι μπορούν να ακολουθήσουν. Παραδείγματος χάριν, ένας τρόπος για να παραμείνουν στην εξουσία οι ελίτ είναι να καταπιέσουν κάθε οικονομική δραστηριότητα. Αλλά ένας άλλος είναι να ενθαρρύνουν την οικονομική ανάπτυξη, διαφοροποιώντας ταυτοχρόνως την ίδια την οικονομική βάση τους, δημιουργώντας, ας πούμε, νέες συμμαχίες.
Αν διευρύνεις το φάσμα των εφικτών στρατηγικών (αυτό που κάνει ο καλός πολιτικός σχεδιασμός και οι καλές ηγεσίες), αλλάζεις ριζοσπαστικά τις συμπεριφορές και τα αποτελέσματα.
Πράγματι, αυτό είναι που εξηγεί κάποιες από τις πιο εκπληκτικές στροφές στις οικονομικές επιδόσεις στις πρόσφατες δεκαετίες, όπως η έκρηξη της ανάπτυξης στη Νότια Κορέα και στην Κίνα (στη δεκαετία του 1960 και στα τέλη της δεκαετίας του '70, αντιστοίχως).
Πράγματι, αυτό είναι που εξηγεί κάποιες από τις πιο εκπληκτικές στροφές στις οικονομικές επιδόσεις στις πρόσφατες δεκαετίες, όπως η έκρηξη της ανάπτυξης στη Νότια Κορέα και στην Κίνα (στη δεκαετία του 1960 και στα τέλη της δεκαετίας του '70, αντιστοίχως).
Και στις δύο περιπτώσεις οι μεγαλύτεροι νικητές ήταν κατεστημένα συμφέροντα (το επιχειρηματικό κατεστημένο της Κορέας και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας). Η μεταρρύθμιση δεν έγινε επειδή αναδιαμορφώθηκε η πολιτική εξουσία, αλλά επειδή εμφανίστηκαν νέες στρατηγικές. Συχνά η οικονομική αλλαγή συμβαίνει όχι όταν ηττώνται τα κατεστημένα συμφέροντα, αλλά όταν χρησιμοποιούνται διαφορετικές στρατηγικές για την επιδίωξη αυτών των συμφερόντων.
Η πολιτική οικονομία παραμένει, αναμφίβολα, σημαντική. Χωρίς μια σαφή κατανόηση για το ποιος κερδίζει και ποιος χάνει από το status quo, είναι δύσκολο να καταλάβουμε την υπάρχουσα πολιτική μας. Αλλά η υπερβολική εστίαση στα κατεστημένα συμφέροντα εύκολα μπορεί να στρέψει την προσοχή μας μακριά από την κρίσιμη συνεισφορά που μπορεί να έχουν η ανάλυση πολιτικής και η πολιτική επιχειρηματικότητα. Οι πιθανότητες για οικονομική αλλαγή περιορίζονται όχι μόνο από την πραγματικότητα της πολιτικής εξουσίας, αλλά και από τη φτώχεια των ιδεών μας.
* Ο Ντάνι Ρόντρικ είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Χάρβαρντ.
Πηγή: Το Βήμα- The Project Syndicate
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου