Το τελευταίο πλάνο του Τεό

                                                                                                                   

Η κραυγή της κόρης του Ελένης που βγήκε τρέχοντας από το χειρουργείο και όρμησε έξω από το νοσοκομείο. «Τι κάθεστε όλοι εδώ; Τον χάσαμε». Το ευγενικό παράπονο της συντρόφου του Φοίβης: «Μα γιατί δεν πηγαίνατε μαζί του όταν πέρναγε το δρόμο;». Τα κατεβασμένα μάτια τού συντετριμμένου τεχνικού: «Ηταν η πρώτη φορά που μάς ξέφυγε μόνος του».

Και δεν φορούσε ο άτιμος, όπως επέμεναν φορτικά οι συνεργάτες του, αυτό το κίτρινο φοσφοριζέ μπουφάν, που ολοι οι άλλοι είχαν βάλει, για να τους βλέπουν τα αυτοκίνητα. Ήταν με τα αιώνια σκούρα ρούχα του. Είχε πέσει το σκοτάδι, η περιφεριακή της Δραπετσώνας είχε κίνηση, ούτε που είχε σκεφτεί να την κόψει για το γύρισμα. Ποτέ δεν το κάνει.  

Έστηνε το πλάνο με τεράστιο ενθουσιασμό. Εδώ οι νταλίκες, εκεί οι νταλίκες. Μέσα τους θα ανακάλυπταν πτώματα λαθρομεταναστών. Πήγαινε πίσω πίσω, να το δει από μακρυά. Χαμένος στον κινηματογραφικό του κόσμο. Σιγά μη του πέρασε από το μυαλό ότι βαδίζει σε λεωφόρο επικίνδυνη κι ας την είχε ακριβώς γι' αυτό διαλέξει. «Εδώ είναι το πλατό μου». Ναι, Θόδωρε, είναι και θα μείνει το δικό σου, τελευταίο πλατό. Ένα μισητό κομμάτι ασφάλτου κι ένα τσιμεντένιο διαχωριστικό, πάνω στο οποίο σε εκσφενδόνισε με δύναμη μια βέσπα. Ούτε καν μια πελώρια μηχανή. Για να κάνει κομμάτια το κορμί σου. Και να μείνουμε όλοι μας , μεσάνυχτα της Τρίτης 24 Ιανουαρίου, παγωμένοι, νεκροί...

Η «Άλλη θάλασσα» δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ. Δεν θα γίνουν τα μεγάλα, εξωτερικά γυρίσματα, πού μας ειχε υποσχεθεί ότι μπορούμε να ρθούμε και με φωτογράφο. Αυτή η ταινία του Αγγελόπουλου θα αφήσει πίσω της λίγα σημάδια. Δεν κλαίει γι' αυτό με λυγμούς ο Τόνι Σερβίλο, ακίνητος, σκυφτός επι ώρες σε έναν καναπέ του «Μετροπόλιταν». Δεν σκέφτεται τον ρόλο του σκληρού έλληνα επιχειρηματία, που όπως μου έλεγε λίγες μέρες πριν, είναι «από τους πιο σύνθετους και δύσκολους», που έχει παίξει, ποιός, αυτός που ο Αντρεότι του στο «Il Divo» του Σορεντίνο θα μείνει στην ιστορία του κινηματογράφου. Τα δάκρυά του είναι για τον έλληνα σκηνοθέτη, που πάντα θαύμαζε και πρόλάβε να λατρέψει σε τρείς μόνο βδομάδες γύρισμα. Όπως ,πριν από αυτόν, και ο Μαστρογιάνι, ο Γκαντς, ο Καϊτέλ.

Οι γιατροί του Μετροπόλιταν πρέπει να μας πείσουν, να μας εξηγήσουν πώς έφυγε ο Τεό έτσι ξαφνικά και παράλογα. Από μια τόση δα ασήμαντη βεσπούλα, στον πολιτισμένο Πειραιά, αυτός, που είχε γυρίσει όλα τα Βαλκάνια μέσα σε εμφύλιους και είχε κάνει σπίτι του τα χιόνια της Σιβηρίας. Καταφεύγουν σε λεπτομέρειες ανατριχιαστικές, που βαθαίνουν τον πόνο.

Καταγράφω σε ένα κομμάτι χαρτί τις βαρύτατες και μη αναστρέψιμες κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, τις δύο καρδιακές ανακοπές, τη ρήξη σπληνός, νεφρού και στομάχου και την ακατάσχετη αιμορραγία από συνθλιπτικά κατάγματα στο ιερόν οστούν. Αλλά θυμάμαι, θέλω να θυμάμαι, ορκίζομαι ότι θα θυμάμαι όσο ζω, μια άλλη φράση τους. «Μας χαμογέλασε πριν μπούμε στο χειρουργείο».

Το ήθελα, το θέλαμε όλοι μας δικό μας αυτό το τελευταίο χαμόγελο ενός ανθρώπου, που κάποιοι θεωρούσαν απρόσιτο και επήρμενο. Επειδή θύμωσε ,που το χοντροκομένο «Underground" του έκλεψε τον Χρυσό Φοίνικα. Επειδή του άρεσε να λέει πόσο τον θαύμαζαν ο Βέντερς και ο Κουροσάβα.

Και πώς γύριζε, λοιπόν, ένας ψυχρός και αγέρωχος άνθρωπος αυτές τις σπαραχτικές ταινίες; Πώς αγάπησε τόσο την ποίηση; Πως ενέπνευσε στην Καραϊνδρου τις καλύτερες μουσικές της; Πώς έκανε όλους τους συνεργάτες του να τον λατρεύουν;

Και ήρθαν πολλοί, ένας ένας, το βράδυ της Τρίτης στο «Μετροπόλιταν». Βουβοί και αποσβολωμένοι. Ο Βρεττάκος, ο Ευστρατιάδης, η Καραίνδρου, ο Αντύπας, ο Κατσέλης, η Μαντά, ο Φραντζής, ο Παπαδόπουλος, ο Σέκερης, ο Σινάνος, ο Πορτοκαλάκης, ο Παγκάνι. Δεν αποχαιρετούσαν, γερασμένοι μέσα σε λίγες ώρες, τον μετρ του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αυτά είναι γραμμένα σε βιβλία. Βρείτε τα στη Wikipedia. Εκλαιγαν τον δικό τους Θόδωρο, που έφυγε με το όνειρο για μια καινούργια Ελλάδα έχοντας προλάβει να την σφραγίσει ανεξίτηλα.

Σκηνοθετώντας τον Xρόνο

 

Θα με θεωρήσετε απαίδευτο και απολίτιστο, ίσως ακόμα και αγενή.

Και όλα αυτά μαζί, θα μου τα καταλογίσετε ειδικά σήμερα.

Μια μέρα που βάζω στοίχημα πως όλοι -ακόμα και όσοι κοιμόντουσαν στην καρέκλα μέχρι να τελειώσει κάποιο από τα αργά πλάνα κάποιας από τις ταινίες του Αγγελόπουλου- θα δηλώνουν λάτρεις του πράγματι διασημότερου Έλληνα σκηνοθέτη των νεοτέρων χρόνων.

Κι εγώ συγκινήθηκα όταν έμαθα τον ξαφνικό του θάνατο. Επειδή όμως θέλω να είμαι ειλικρινής μαζί σας, ομολογώ πως σε μένα -τον μέσο και εν πολλοίς κινηματογραφικά απαίδευτο θεατή- οι ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου δεν θα μού λείψουν.

  

Εξαιρετικά χρονοβόρα πλάνα. Μεγάλες παύσεις στους διαλόγους. Αργή κίνηση σε όλα. Ναι, θα το παραδεχτώ: όλα αυτά με απωθούσαν. Όσες φορές προσπάθησα να τον προσεγγίσω, αναρωτιόμουν γιατί θα πρέπει να πλατειάζει κανείς τόσο πολύ όταν θέλει να πει πράγματα απλά. Έχω την αίσθηση πως την ίδια εντύπωση μοιράζεται χρόνια τώρα μεγάλη μερίδα κοινού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό -κι ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας-.

Δεν θα μπορούσε άλλωστε να κάνει κι αλλιώς, αφού ακόμα και ο ίδιος το παραδεχόταν: Ο Χρόνος κατά τον Θόδωρο Αγγελόπουλο είχε τη δική του ιδιαίτερη διάρκεια, παράλληλα όμως είχε και τη δική του ιδιαίτερη σημασία.

Από την άλλη, είμαι σίγουρος ότι αυτό που ειλικρινά θα μου λείψει από τον Αγγελόπουλο είναι η προσέγγισή του ως προς τον τρόπο που πραγματευόταν την Ελλάδα και τις δύσκολες περιόδους που πέρασε κατά το παρελθόν.

Μια προσέγγιση ευαίσθητη, ποιητική, γεμάτη με τόνους ομιχλώδεις και μυστηριακούς. Η θεματολογία, αλλά και ο τρόπος της κινηματογραφικής του γραφής, παρέπεμπαν σε μία ενδελεχή προσπάθεια οπτικής καταγραφής ξεχασμένων λεπτομερειών. Γεγονότα που, όταν συνέβαιναν σε πραγματικό χρόνο, κάθε άλλο παρά ποιητικά ήταν. Όταν όμως ο καιρός είχε πια περάσει, τότε όλα τα δύσκολα με κάποιο μαγικό τρόπο αποκρυσταλλώνονται, γίνονται αντικείμενο αναπόλησης, μετασχηματίζονται και είναι μοιραίο να καταγραφούν σε νέα, διαφορετική διάσταση.

Κατά τρόπο ανεπαίσθητο, η ομίχλη και η καταχνιά μετατρέπονται σε ρομαντικές αδρές γραμμές κάποιας ξεχασμένης γκραβούρας. Και αυτός ο αργός τρόπος αποτύπωσης της εικόνας, της δράσης και της πλοκής έδινε την εντύπωση της επίπονης προσπάθειας για μια πιστή αναπαραγωγή κάποιων μακρινών, ξεχασμένων αναμνήσεων.                                                

Ένα εγχείρημα πανδύσκολο για έναν σκηνοθέτη, πλην όμως ακόμα πιο δύσκολο για τον μέσο θεατή που είχε κληθεί να ακολουθήσει τα αργά -αλλά και συνάμα γρήγορα- βήματα των εκάστοτε χαρακτήρων.

  O Θόδωρος Αγγελόπουλος μιλάει για τον χρόνο

Θα μου λείψει ο Αγγελόπουλος για την εμμονή του στο δικό του στυλ.
Δεν μπορώ να φανταστώ ότι δεν θα είχε ακούσει στο στενό του περιβάλλον τις πλείστες ενστάσεις ή έστω απορίες σχετικά με το πώς αντιλαμβάνεται τον χρόνο εκείνος και το πώς αντιλαμβάνονται τον χρόνο όσοι βλέπουν τις ταινίες του. Πιστεύω ακράδαντα ότι η εμμονή στο δικό του χρονόμετρο αποτέλεσε συνειδητή επιλογή και άποψη. Και ως ιδιαίτερη άποψη, είναι καθ' όλα σεβαστή. Μία άποψη πολυβραβευμένη, γεγονός που κατέστησε τον Αγγελόπουλο έναν σκηνοθέτη που για πολλά χρόνια θα αποτελεί σημείο αναφοράς, και μάλιστα σε διεθνές επίπεδο.                                                                                                                                          

Η ζωή τού χαμογέλασε και τού χάρισε αναγνώριση και μια λαμπρή καριέρα στον τομέα που αγάπησε. Με τον ξαφνικό του θάνατο όμως, έχω την εντύπωση πως η ίδια η ζωή αποφάσισε άγαρμπα να τού επιβάλει εκείνη πια τους δικούς της ρυθμούς.

Το τελευταίο πλάνο της ζωής του Θόδωρου Αγγελόπουλου διήρκησε εξαιρετικά λίγο. Και η απώλειά του εμένα με αφήνει ακόμα μια φορά με μία ακόμη απορία:

Πώς άραγε θα αποφάσιζε στο μέλλον να αποτυπώσει κινηματογραφικά τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα;
Θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Οι πρόσφυγες που δακρύζουν

Το 2004 το Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα συνάντησε τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και τον σύστησε σε πρόσφυγες και μετανάστες που τότε ζούσαν στη χώρα μας. Εκείνοι βρήκαν στο έργο του μεγάλου Έλληνα σκηνοθέτη έναν άνθρωπο που μίλαγε κατευθείαν στην ψυχή τους. Δείτε online  το ντοκιμαντέρ "Οι πρόσφυγες που δακρύζουν".

Στο στέκι των μεταναστών στα Εξάρχεια, πρόσφυγες και μετανάστες από την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία παρακολουθούν σκηνές για  την προσφυγιά, την μετανάστευση ή την εξορία από τις ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Ύστερα παίρνουν τον λόγο, πολλοί με δάκρυα στα μάτια, για να πουν τις εντυπώσεις τους αλλά και να περιγράψουν την προσωπική τους οδύσσεια. Ορισμένοι ευχαριστούν τον σκηνοθέτη επειδή νοιάζεται γι αυτούς, άλλοι τον παροτρύνουν να κάνει κι άλλες ταινίες.
Αργότερα στο στούντιο του μοντάζ, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος σχολιάζει όσα είπαν οι μετανάστες για το έργο του και εξηγεί γιατί η μοίρα των ξεριζωμένων τον απασχολεί σε όλες σχεδόν τις ταινίες του.
Με αφορμή το «Λιβάδι που δακρύζει» την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, μια διαφορετική,  συγκινητική αλλά και πολιτική, προσέγγιση στο έργο του διάσημου Έλληνα σκηνοθέτη.

Πηγή: Protagon